2/

Pojęcie mobbingu jest trudne do zdefiniowania, ponieważ jest to zjawisko wielopostaciowe, trudno wymierne i subiektywne, a ponadto jest to stosunkowo nowy problem badawczy (zwłaszcza w Polsce).

Mobbing zdarza się w okolicznościach przymusowego przebywania ludzi ze sobą przez dłuższy okres (np. w szkole, wyższych uczelniach, w wojsku, w miejscu pracy, a także w rodzinie). Obiekt przemocy psychicznej, a niekiedy również fizycznej, jest skazany na długotrwały kontakt z prześladowcą ( lub prześladowcami). Z mobbingiem mamy więc do czynienia w sytuacjach, gdy ofiara nie ma możliwości szybkiego wycofania się z relacji zależności i tym samym niedopuszczenia do rozkręcenia się spirali prześladowań.

3/

Słowa „mobbing” w odniesieniu do środowiska pracy użył i zdefiniował po raz pierwszy Heinz Leymann

Od tego czasu nazwa „mobbing” upowszechniła się w wielu krajach Europy i w USA, a w innych krajach, jak w Wielkiej Brytanii i w Australii, przyjęła się nazwa „bullying”.

4/

W zależności od tego, kto jest dręczycielem, tzw. mobberem, rozróżnia się mobbing:

• pionowy, gdy mobberem jest przełożony, a ofiarą podwładny

• poziomy (horyzontalny, lub grupowy), gdy mobberem jest grupa współpracowników, lub członków grupy, do której należy lub od której zależy ofiara lobbingu

• wstępujący, gdy mobberem jest podwładny

5/

Na oznaczenie tego szczególnego rodzaju konfliktu w pracy przyjęły się dwie międzynarodowe nazwy pochodzące z j. angielskiego: mobbing i bullying.

mobbing

Angielskie słowo „mobb” jako rzeczownik oznacza motłoch, tłum, gawiedź, zaś w czasowniku znaczy rzucać się na kogoś, linczować, gromadzić w tłumie lub admirować.

Mobbing natomiast jest bardziej wyrafinowany i posługuje się np. takimi formami jak izolowanie jednostki. Jest często misternie zaplanowany, ustalone są wszystkie detale zniechęcenia, izolowania oraz zastraszania. Jest psychologiczną agresją, bezpodstawnym, ciągłym i długotrwałym dręczeniem, zastraszaniem, prześladowaniem, szykanowaniem człowieka w pracy nie tylko przez przełożonego, ale czasem także przez współpracowników, powodujące poczucie bezsilności, upokorzenia i krzywdy, prowadzące w konsekwencji do ogólnego złego samopoczucia i pogorszenia stanu zdrowia ofiary.

bullying:

Słowo „bully” w rzeczowniku oznacza tchórza, znęcającego się nad słabszym, tyrana. Natomiast w czasowniku - zmuszać kogoś siłą, zastraszeniem, terroryzować, onieśmielać.

Przyjmuje się, że bullying jest formą fizycznej agresji wyrażanej przez przełożonego. Bullying i mobbing są formami emocjonalnego wykorzystywania i znęcania się nad pracownikami.

Bullying to również wrogie i agresywne zachowanie obejmujące jedną lub więcej osób. Trwa dłużej od mobbingu, stanowi zagrożenie dla ludzkiej godności, podważa kompetencje zawodowe i sprawia, że ofiary bardzo często nie potrafią się same bronić przed agresorami.

6/

Cechami charakterystycznymi dla mobbingu są:

• Naruszanie godności osobistej pracowników,

• Podważanie ich kompetencji zawodowych przez przydzielanie zadań i terminów nierealnych do wykonania,

• Niedotrzymywanie obietnic,

• Wprowadzanie zbytecznego stresu i izolowanie od pozostałych tylko w celu upokorzenia,

• Celowe dokuczanie uciążliwą pracą,

• Irracjonalne szkodzenie,

• Ofierze stawia się zarzuty, przed którymi nie można się bronić, jest obezwładniona terrorem psychicznym, izolowana społecznie,

• Irracjonalność zarzutów powoduje też irracjonalny strach pracownika i jego bezradność.

7/

H. Leymann uporządkował 45 działań mobbingowych (mobbing activities), dzieląc je na 5 kategorii:

Oddziaływania wpływające negatywnie na procesy komunikowania się:

- ograniczanie lub utrudnianie ofierze przez współpracowników możliwości wypowiadania się,

- stałe przerywanie wypowiedzi,

- reagowanie na wypowiedzi i uwagi ofiary krzykiem i wyzwiskami,

- ciągła krytyka życia zawodowego, wykonywanej pracy,

Oddziaływania wpływające negatywnie na stosunki społeczne:

- unikanie przez przełożonego kontaktu, m.in. rozmów z ofiarą,

- stwarzanie sytuacji braku możliwości wypowiadania się ofiary,

- zakazywanie pracownikom kontaktów, rozmów z izolowaną osobą,

Oddziaływania wpływające na negatywną percepcję danej osoby w otoczeniu:

- obmowa,

- rozsiewanie plotek,

- ośmieszanie,

- żarty na temat życia osobistego,

- parodiowanie sposobu mówienia, chodzenia lub gestów danej osoby,

Oddziaływania wpływające na pozycję zawodową ofiary

- wydawanie poleceń służbowych wymuszających wykonywanie prac naruszających godność osobistą,

- kwestionowanie podejmowanych przez ofiarę decyzji,

- zadawanie określonych zadań do wykonania, a następnie manifestacyjne ich odbieranie,

Oddziaływania wywierające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary:

- grożenie użyciem przemocy fizycznej,

- stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej,

- fizyczne znęcanie się,

- przyczynianie się do ponoszenia przez danego pracownika kosztów,

8/

Ze zjawiskami prześladowania, nękania lub znęcania się nad pracownikami spotykamy się od początku dziejów.

Według badań:

- 1,5% pracowników doświadcza fizycznej agresji w miejscu pracy,

-8,5% badanych pracowników jest zastraszanych przez przełożonych i innych współpracowników,

- 1,7% pracowników doświadcza seksualnej dyskryminacji,

- 2,0% badanych napotyka na zachowanie seksualne, które nie akceptuje,

- 2,8% pracowników doświadcza dyskryminacji związanej z wiekiem,

- 1,1% twierdzi, że obejmuje ich dyskryminacja narodowa,

- 1,0% badanych pracowników spotyka się z dyskryminacją etniczną, rasową,

- 5% cierpi na prześladowanie ze względu na niepełnosprawność,

- 3% osób uważa, że powodem dyskryminacji jest ich orientacja seksualna.

9/

Przyczyny mobbingu są różne. Zalicza się do nich przyczyny kulturowe - niewłaściwa kultura organizacji; oraz społeczne

Czynnikami, które mogą doprowadzić do mobbingu, są:

- złe warunki pracy,

- środowisko pracy,

- warunki społeczne i socjalne,

- zbyt duże wymagania wobec pracowników,

- zachowanie przełożonych, których cechą jest nadużywanie władzy lub postawa ignorancji.

- brak odpowiedniej komunikacji, współczesne organizacje powinny posiadać formalne i nieformalne kanały komunikacji

- dysfunkcjonalna struktura - w organizacji powinna istnieć odpowiednia proporcja między decentralizacją a centralizacją, zapobiegającą chaosowi.

- presja zewnętrzna - presja z zewnątrz na osiąganie coraz lepszych wyników też jest przyczyną mobbingu.

- atmosfera strachu - strach sprawia, że ludzie tracą motywację, nie potrafią wydajnie pracować. Strach również paraliżuje pracę nie tylko podwładnych, ale i przełożonych.

- kontrola wyników pracy -szczególnie wtedy, gdy jest związana z brakiem pewności, co do jej rezultatów.

- złożoność pracy,

- niewłaściwą kontrolę pracy i wyników pracy,

- niepewność,

- problemy organizacyjne.

Różne są fromy mobbingu i różne są jego przejawy. Mobbing nie musi polegać tylko na zastraszaniu, ale również na braku zainteresowania, izolacji społecznej, rozpuszczaniu plotek itp.

10/

W tabeli widzimy przedstawione przejawy mobbingu według Heinz'a Leymanna.

Komunikacja	Społeczne kontakty	Reputacja pracownika	Sytuacja pracy	Fizyczne zdrowie
- kierownictwo nie stwarza możliwości komunikacyjnych - brak aktywności komunikacyjnej pracownika (pracownik jest „wyciszony”) - werbalne ataki - werbalne groźby - zastraszanie pracownika usunięciem z organizacji	- współpracownicy nie rozmawiają z ofiarą - osoba mobbowana „zapomina” o rozmawianiu z kolegami - pracownik jest izolowany (w innym pomieszczeniu, bądź innym miejscu pracy)	- plotkowanie o pracowniku - ośmieszanie niepełnosprawności, pochodzenia społecznego - ośmieszanie sposobu mówienia, poruszania się itp.	- pracownik nie otrzymuje żadnej pracy, żadnego zadania - pracownik otrzymuje bezsensowne, niezrozumiałe zadania	- pracownik otrzymuje niebezpieczne zadania - ataki i groźby fizyczne - seksualne napastowanie

11/

Wiele badań wykazuje, że mobbing nie jest rzadkim problemem w wielu firmach. Występował on zawsze, od kiedy pojawiła się zależność jednych osób od drugich. Ofiarami mobbingu mogą być zarówno podwładni jak i przełożeni.

Niestety coraz częściej zdarza się, że oprawcami są nie przełożeni, lecz osoby pracujące już przez dłuższy okres. Często jest tak, że ofiary prześladowane zostają prześladowcami. W mobbingu istnieje zależność: bijesz, bo byłeś bity, prześladujesz, bo prześladowano kiedyś ciebie.

12/

Kim jest mobber? Mobberem jest osoba, która:

- stosuje przemoc psychiczną, gdyż z reguły nie może wystąpić „wprost” przeciwko pracownikowi,

- za wszelką cenę chce wykazać, że przyczyny konfliktu związane są z pracownikiem, który poddany został przemocy psychicznej,

- przecenia własne kompetencje,

- ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości,

- nie przyjmuje krytyki ze strony innych osób,

- nie ufa nikomu,

- jest osobą tchórzliwą.

13/

Tradycyjnie wyróżnia się cztery etapy przebiegu mobbingu.

Pierwszy z nich stanowi jakieś wydarzenie zapalne, które jest przyczyną stosowania przemocy psychicznej.

Drugi etap polega na poniżaniu pracownika. Sprawca mobbingu chce niejednokrotnie pokazać pracownikowi, „gdzie jest jego miejsce”, obawiając się z jego strony konkurencji. W trakcie tego etapu dochodzi do poniżania pracownika, które może m.in. polegać na:

- ignorowaniu przez zwierzchnika jego zachowań czy też wypowiedzi,

- upokorzeniu,

- bezpodstawnym obwinianiu,

- podważaniu autorytetu,

- złym traktowaniu. Sprawca mobbingu zastrasza ofiarę atakując jej „słabe” punkty, przez np. opowiadanie zmyślonych historii na jej temat, zachęcanie innych do zajęcia pozycji wojownika.

Kolejny etap stanowi podjęcie drastycznych działań mobbingowych, np. izolowanie pracownika, które może polegać na pozbawieniu dostępu do telefonu czy Internetu, odsunięcie od dotychczas wykonywanych obowiązków, wyśmiewanie się, naruszenie tajemnicy korespondencji, obwinianie za gorsze wyniki firmy itp.

Ostatni etap stosowania mobbingu obejmuje działania wymierzone w zdrowie ofiary. Mogą tutaj wystąpić bezpośrednie akty przemocy fizycznej i groźba użycia siły.

14/

Mobbing prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji:

- Psychicznych (jest przyczyną depresji, obsesyjnych zachowań, fobii, lęku, niepokoju. Osoby, które są ofiarami lobbingu mają kłopoty ze snem, kłopoty z koncentracją uwagi, napady wściekłości.)

- Powikłania psychosomatyczne obejmują: bóle klatki piersiowej, ogólne osłabienia, powikłania kończyn dolnych, zawroty głowy, drgawki, mdłości.

- Fizyczne powikłania obejmują: powikłania gastrologiczne, czyli bóle gardła, jamy brzusznej, duszności), bóle mięśni (ramion i pleców).

15/

Na poniższym wykresie można zauważyć, że 10% samobójstw jest spowodowanych mobbingiem,43,8% pracowników zapada na różne choroby, 30,9% zmienia miejsca pracy, 22,5% opuszcza firmy, a 14,8% jest zwalnianych.

16/

W tabeli przedstawiono etapy radzenia sobie z mobbingiem

I etap - perswazyjny	Pracownik powinien podjąć rozmowę z mobberem, wskazując na to, że jego zachowanie jest niewłaściwe. Powinien również zbadać, czy możliwe jest rozwiązanie problemu bez uszczerbku dla jego interesów.
II etap - informacyjny	Pracownik informuje mobbera, że jego zachowanie wyczerpuje znamiona mobbingu. Powinien stwierdzić, że w przypadku kontynuowania mobbingu zostanie poinformowany o tym bezpośredni przełożony sprawcy. Na tym etapie pracownik powinien również poinformować współpracowników i członków rodziny, że jest ofiarą mobbingu.
III etap - działania pracodawcy lub przełożonego sprawcy mobbingu	Pracownik powinien podjąć kroki mające na celu rozwiązanie problemu w ramach zakładu pracy. Mobber powinien zostać upomniany przez pracodawcę, bądź przeniesiony na inne stanowisko pracy.
IV etap - postępowanie pozasądowe	Na tym etapie problem może zostać rozwiązany dzięki postępowaniu przed komisją pojednawczą czy też mediatorem wyznaczonym przez strony lub sądem polubownym.
V etap - sądowe dochodzenie roszczeń	Pracownik występuje z pozwem do sądu pracy lub sądu cywilnego, albo do obu tych sądów. W przypadku pozwania przed sądem pracy pracodawcy pracownikowi przysługują dwa roszczenia: 1) o zadośćuczynienie w razie wywołania rozstroju zdrowia, 2) o odszkodowanie, jeżeli mobbing stał się przyczyną rozwiązania umowy o pracę.

17/

Kluczem do sukcesu firmy jest dyscyplina pracy i posłuszeństwo pracowników, a nie zaangażowanie i pomysłowość!

W 2002 roku we Wrocławiu powstało krajowe stowarzyszenie antymobbingowe - ich celem jest ujawnianie zjawiska mobbingu w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem mobbingu wobec kobiet.

18/

Na powyższej mapie przedstawione jest rozprzestrzenienie mobbingu w różnych krajach Europy. Jak widać, największy procent jest w Wielkiej Brytanii (16,3%), najmniejszy natomiast w Norwegii (3,8%). W Polsce procent występowania mobbingu jest umiarkowany, bo 5,1 %, ale mimo to należy dążyć do jego minimalizacji.

19/

Najważniejsza forma zwalczania mobbingu to właściwe zarządzanie personelem, czyli odpowiednia polityka i procedura rekrutacji oraz awansowania pracowników i kierowników, oraz szkolenie ich i doskonalenie zawodowe.

Nie wolno udawać, że problemu nie ma. „Przymykanie oka” na wszelkie zło jest najgorszym rozwiązaniem problemu

---