Jaka była sytuacja gospodarcza krajów europejskich i jaką politykę zdecydowały się prowadzić w tej nowej sytuacji?
W Europie wszędzie występowała inflacja, ale gdzieniegdzie była ona większa bądź mniejsza. W przypadku niektórych krajów takich jak Francja czy Włochy inflacja była spowodowana wysokim deficytem budżetowym i koniecznością jego pokrycia. Wydawano dużo środków rządowych, aby stymulować wzrost. Te kraje nie przejmowały się zjawiskiem inflacji, prowadziły ekspansywną politykę pieniężną. Wielka Brytania natomiast zachowywała się nieco inaczej, ze względu na to ze była mocarstwem w II połowie XIX w. I to ona stanowiła centrum gospodarki, zatem nie bardzo chciała zrezygnować z funta, jako waluty światowej. Wielka Brytania prowadziła twardą, restrykcyjną politykę pieniężną. W kwietniu 1925 r. Parytet funta wynosił ok. 4,8 dolarów. Za taka politykę zapłaciła wysoką cenę, ponieważ funt był przeszacowany, nastąpił też spadek eksportu brytyjskiego, spadło także zatrudnienie, a co za tym idzie, pojawiły się problemy ze wzrostem gospodarczym.
Natomiast w jednym z krajów europejskich inflacja była wyjątkowo wysoka, o wiele wyższa niż gdzie indziej. Miało to miejsce w Niemczech. Zjawisko tam występujące nazywano nawet hiperinflacją bądź tzw. Inflacją sterowaną. Poniekąd została ona celowo wywołana, ponieważ Niemcy miały spłacić wysokie kontrybucje wojenne, a że miały być spłacane w markach niemieckich, to rządowi było na rękę doprowadzać do najniższej wartości waluty. Kryzys w Niemczech był bardzo duży.
Każdy kraj prowadził inną politykę, ponieważ każdy z nich miał inne cele gospodarcze.
Ustabilizowanie sytuacji walutowej w Europie nastąpiło w drugiej połowie lat 20-tych.
W okresie 1925-1931 wprowadzony został ponownie system waluty złotej ale w zmodyfikowanej formie jako system złota sztabowego (gold bullion system) i systemu dewizowo-złotego (gold exchange system).
Pierwszy system - złota sztabowego - przyjęty został przez Anglię, Francję, Belgię, Włochy i Czechosłowacje i dawał możliwość wymiany pieniądza krajowego na złoto, lecz dla sum o dużej wartości (od 4 - 10 kg złota)
Te kraje zobowiązały się utrzymać swoje rezerwy walutowe, ale tym razem w sztabach złota o różnej wielkości i wartości.
Po co były rezerwy złota?
Kraje, które przyjęły system sztabowo-zloty gwarantowały wymienialność swoich walut na złoto, ale tylko wtedy, jeżeli ktoś dysponował na tyle dużą ilością gotówki, która stanowiłaby równowartość sztaby złota.
Nie wszyscy mogli sobie pozwolić na utrzymywanie rezerw w złocie, dlatego kraje, które nie miały takich rezerw przyjęły system dewizowo-złoty.
System drugi - dewizowo-zloty - zapewniał wymienialność pieniądza krajowego na waluty mając status walut międzynarodowych, wymienialnych na złoto.
Gromadzenie rezerw walutowych w walutach narodowych było zgodne z uchwałami międzynarodowej konferencji w genui w 1922 r.
Powszechnie uważa się, ze całkowity powrót do systemu waluty złotej w Europie nie był możliwy ze względu na deficyt złota.
Stabilizacja walutowa w warunkach systemu dewizowo-złotego nie trwała jednak długo, ponieważ w roku 1929 rozpoczął się największy kryzys gospodarczy, trwający do roku 1933, który wywołał także różne posunięcia w dziedzinie polityki walutowej.
Wielka Brytania, która wcześniej prowadziła tę politykę pieniężną i poniosła jej konsekwencje w warunkach kryzysu stwierdziła, ze nie będzie utrzymywała za wszelka cenę stałego kursu walutowego, ponieważ woli go wykorzystać go do innych celów. (jakich już nie zdążyłem zanotować - wybaczcie )
Jako pierwsza w 1931 r. Upłynniła swój kurs walutowy, zaś w 1933 r. kurs upłynniły Stany Zjednoczone.
Mówi się też, że kryzys pomimo tego, że trwał długo i był dość ostry, to w rzeczywistości mógł przebiegać o wiele łagodniej.
Polityka izolacjonizmu - polityka zagraniczna sprowadzająca się do obrony interesów i bezpieczeństwa własnego państwa. Taką politykę zastosowały m.in. Stany Zjednoczone, chcąc chronić swoja gospodarkę, nastąpił też protekcjonizm w handlu. Taką samą politykę przyjęły też inne kraje.
Były to przede wszystkim manipulacje kursami walutowymi, np. Wielka Brytania i Francja, dewaluacja dolara amerykańskiego o 40,9%
Ograniczenie wywozu dewiz i złota
Wprowadzenie rozliczeń clearingowych w stosunkach handlowych
Odejście od wymienialności banknotów na złoto w narodowych systemach walutowych.
Uniezależnianie się polityki pieniężnej od rezerw złota
Powstawanie bloków walutowych.
System walutowy z Bretton Woods
Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej rozpoczęte zostały przygotowania i dyskusje nad formalnym układem określającym reguły funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego.
Konferencja w Bretton Woods odbyła się w lipcu 1944 i wzięły w niej udział 44 państwa ( w tym także Polska) podczas konferencji zaprezentowane zostały 2 różniące się od siebie koncepcje przyszłego porządku walutowego na świecie: amerykańska i brytyjska.
Stany Zjednoczone zainteresowane były utrzymaniem systemu dewizowo-złotego, zagwarantowanego wymienialnością dolarów za złoto wg przedwojennej ceny 35 dolarów za 1 uncje złota.
Plan amerykański był w rzeczywistości propozycją uczynienia dolara w ten sposób oficjalny najważniejsza waluta świata. Ze strony amerykańskiej projekt prezentowany był przez H.D. Whita.
Autorem i przedstawicielem koncepcji brytyjskiej był J.M. Keynes, który postulował odejście od systemu dewizowo-złotego na rzecz stworzenia międzynarodowej, umownej jednostki walutowej (bancor), kreowanej przez ponadnarodowa instytucje i uznanej przez kraje przystępujące do porozumienia walutowego.
To co wtedy proponował Keynes, to zostało później wykorzystane w praktyce. Tak jak miały działać „bandory” tak działają/ły SDR-y.
W Bretton Woods zaakceptowany został projekt amerykański.
Po konferencji przyjęta została uchwala o powołaniu Międzynarodowego Funduszu Walutowego jako organizacji, nadzorującej stosunki walutowo-płatnicze i nakładającej obowiązki na kraje członkowskie.
Fundusz zakładowy MFW utworzony został z udziałów jego założycieli. Przyjęta została zasada, ze 25% kwoty udziały każde państwo wpłaci w złocie i dolarach i 75% w walucie własnej. Dla Polski np. kwota udziału określona została 125 mln dolarów, dla Francji 450 mln, Norwegii 50 mln, a dla USA - 2750 mln.
Trzy instytucje, które miały kształtować te porządek to międzynarodowy fundusz walutowy, bank światowy oraz międzynarodowa organizacja handlu, której utworzyć się nie dało, ale w zamian powstał układ GAD , który miał regulować stosunki handlowe, dbać o odbudowę gospodarek, ich rozwój, dbać, aby system z Bretton Woods dobrze funkcjonował.
Główne zasady funkcjonowania systemu walutowego z Bretton Woods
Waluty krajów członkowskich zostały wyrażone we wspólnym denominatorze tzn, zlocie, którego wartość ustalono na 35 dolarów za 1 uncje złota, możliwe było także ustalenie parytetu w dolarze amerykańskim.
Obowiązywały stałe kursy walutowe, kursy rynkowe walut mogły wahać się tylko w granicach +/- 1% od kursu parytetowego, z chwila osiągnięcia tej granicy władze monetarne zobowiązane były do interwencji.
Zmiany parytetów walut mogły odbywać się po uzgodnieniu z MFW.
Na życzenie banków centralnych USA zobowiązane były do wymiany dolarów wg parytetu 1 uncja złota za 35 dolarów.
Dominacja gospodarcza i polityczna Stanów Zjednoczonych po II wojnie światowej dawała gwarancje stabilności systemu walutowego opartego na dolarze.
W roku 1951 system rezerwy federalnej USA dysponował 68,2% światowych rezerw złota, sześć krajów EWG miało 12,2%, a pozostałe kraje świata (poza ZSRR) - 19,6%
Rezerwy złota w USA utwierdzały inne kraje w przekonaniu, że gromadzenie dewiz w dolarach jest najkorzystniejsze. Ponadto większość transakcji w latach 50tych. Dokonywana była w dolarach i posiadanie tej waluty ułatwiało rozliczenia międzynarodowe.
Funkcjonowanie, kryzys, próby podtrzymywania i upadek systemu z Bretton Woods
Podstawowe przyczyny kryzysu i upadku systemu z Bretton Woods:
Odpływ dolarów poza granicę USA:
Pożyczki w ramach Planu Marshalla
Finansowanie baz wojskowych
Inwestycje korporacji zagranicznych
Powstanie i rozwój rynku eurodolarowego
Finansowanie wojny w Wietnamie
Deficyt bilansu płatniczego USA
Wzrost rynkowej ceny złota
Inflacja i spadek siły nabywczej dolara
Spadek rezerw złota (w 1971r. Zasoby złota spadły do 10 mld dolarów), około 40% dolarów znajdujących się w obrocie międzynarodowym zostało wymienionych na złoto.
Ad. 1 - USA udzieliło pożyczek krajom europy zachodniej (ok. 11,5 - 12 mld dolarów) była to pomoc bezzwrotna, przeznaczona na odbudowe gospodarki europejskiej.
Ad. 2 - w trakcie funkcjonowania systemu Bretton Woods bilans płatniczy w USA cały czas się pogarszał, ponieważ cały czas odpływały dolary ze Stanów. Pod koniec lat 50. Pojawił się ujemny bilans płatniczy. Zaś w roku '71 pojawił się pierwszy ujemny bilans handlowy. Był on spowodowany pogorszeniem rachunku kapitałowego.
Ad. 3 - cena standardowa - 35 USD za uncję. W pewnym momencie zauważono, że w tym systemie dolar traci na wartości, a rośnie zapotrzebowanie na złoto, które było co raz bardziej potrzebne do celów przemysłowych.
15 sierpnia 1971 r. Prezydent Richard Nixon zawiesił wymienialność dolara na złoto w rozliczeniach między bankami centralnymi. Okazało się, że ta decyzja oznaczała upadek systemu z Bretton Woods, ponieważ dwukrotna dewaluacja dolara w roku 1971 i podniesienie oficjalnej ceny złota do 38 dolarów za uncję, a w 1973 r. Do 42,22 dolara za uncję nie ustabilizowały pozycji dolara.
Ostateczny kres systemu dewizowo-złotego nastąpił w roku 1974, gdy oficjalnie zawieszony został złoty parytet dolara. Wówczas pieniądz światowy został jednoznacznie oderwany od złota, a system walutowy z Bretton Woods przestał obowiązywać.
SDR - Special Drawing Rights. Utworzono je w 1969, zaś pierwsza transza w 1971. Początkowo wartość 1 SDR była definiowana w odniesieniu do dolara amerykańskiego, który z kolei był ustalany w oparciu o cenę złota. Z czasem stały się walutą koszykową.
Umowa Waszyngtońska - Smithsonian Agreement 18.XII.1971 r.
Ustanowiła system stałych kursów walutowych pozbawionych oparcia w złocie.
Nastąpiła dewaluacja dolara o mniej więcej o 8%, rozszerzenie marzy wahań do +/- 2,25%.