JASKINIE

TRASY STOWARZYSZONE:

1. JASKINIA WIERZCHOWSKA
położenie: Wierzchowie, gm. Wielka Wieś, pow. krakowski, woj. małopolskie
Podziemna forma krasowa. Największa jaskinia na terenie Wyżyny Krakowskiej. Oryginalna i atrakcyjna, doskonale prezentuje piękno podziemnych zjawisk krasowych. Znaleziska kości zwierząt plejstoceńskich oraz ślady pobytu człowieka jaskiniowego.

TRASY NIESTOWARZYSZONE:
2. JASKINIA NIEDŹWIEDZIA
położenie: Kletno k/Stronia Śląskiego, pow. kłodzki, woj. dolnośląskie
Jaskinia wytworzona w wapieniach krystalicznych. Jaskinia oprócz niezwykle urozmaiconego wystroju naciekowego posiada fragmenty wypełnione namuliskami zawierającymi olbrzymie ilości zwierząt plejstoceńskich. Od 1977 roku jaskinia wraz z przyległym terenem uznana została jako rezerwat przyrody.

3. JASKINIA NIETOPERZOWA
położenie: Jerzmanowice, pow. krakowski, woj. małopolskie
Jaskinia ze znaleziskami z paleolitu środkowego i górnego - obozowisko łowców niedźwiedzia jaskiniowego. Nazwa pochodzi od znalezionych tutaj dużej ilości szczątków kopalnych i współcześnie żyjących gatunków nietoperzy.

4. JASKINIA MROŹNA
położenie: Tatrzański Park Narodowy, pow. tatrzański, woj. małopolskie
Jaskinia powstała w obrębie wapieni środkowego triasu, podziemny przepływ Potoku Kościeliskiego. W jaskini nacieki kalcytowe jak i z mleka wapiennego, żłobki krasowe oraz liczne formy naciekowe.

5. JASKINIA ŁOKIETKA
położenie: Ojcowski Park Narodowy, pow. krakowski, woj. małopolskie
Jaskinia pochodzenia krasowego, wyżłobiona w wapieniach wieku górnojurajskiego. Składa się z dwóch dużych oraz dwóch małych sal. Większość korytarzy wykazuje związek ze szczelinami ciosowymi.

6. JASKINIA CIEMNA
położenie: Ojcowski Park Narodowy, pow. krakowski, woj. małopolskie
Jaskinia pochodzenia krasowego, wyżłobiona w wapieniach wieku górnojurajskiego. Składa się z jednej dużej komory, przechodzącej w zwężający się korytarz, zakończony ślepo. W stropie jaskini widoczne, dobrze rozwinięte kotły wirowe.

7. SMOCZA JAMA
położenie: Kraków - Wzgórze Wawelskie
Wzgórze Wawelskie zbudowane jest ze skał wapiennych, pochodzących z młodszej części okresu jurajskiego. Smocza Jama powstała wskutek późniejszych procesów krasowienia. To one ukształtowały bogatą rzeźbę wnętrza jaskini; wąwozy, komory, lejki, kominy itp.

8. GROTY MECHOWSKIE
położenie: Mechowo, pow. pucki, woj. pomorskie
Formy typu krasowego w osadach wolnolodowcowych najmłodszego zlodowacenia. Jaskinia stanowi pomnik przyrody nieożywionej

9. JASKINIA RAJ
położenie: Chęciny, pow. kielecki, woj. świętokrzyskie
Jaskinia RAJ swoją nazwę zawdzięcza wspaniale wykształconej szacie naciekowej. Jej ogromna ilość i bogactwo form jest ewenementem w skali światowej.
Dzięki ciekawej ekspozycji muzealnej, można zobaczyć odnalezione w jaskini narzędzia pracy człowieka neandertalskiego oraz odtworzone postacie rodziny neandertalskiej, zamieszkującej jaskinię 50 tysięcy lat temu. Są tu również szczątki zwierząt plejstoceńskich - mamuta, nosorożca włochatego, niedźwiedzia jaskiniowego.

KOPALNIE

1) ZABYTKOWA KOPALNIA SREBRA
położenie: Tarnowskie Góry, woj. śląskie
Wyrobiska górnicze po dawnych kopalniach rud ołowiu i srebra z XVI-XIX w. Trasa turystyczna na głębokości 40 m i długości 1700 m, w tym przepływ łodziami na odcinku 270 m.

2) SZTOLNIA "CZARNEGO PSTRĄGA"
położenie: Tarnowskie Góry, woj. śląskie
Wyrobiska górnicze powstałe w latach 1821-1834. Fragment najdłuższej, drążonej w skale dolomitowej sztolni odwadniającej rejonów górniczych; Bobrowniki Śl. i Sucha Góra. Przepływ łodziami odcinka 600 m na głębokości około 25 m pod ziemią

3) SKANSEN GÓRNICZY "KRÓLOWA LUIZA"
położenie: Zabrze, woj. śląskie
Skansen istnieje na terenie kopalni, powstałej w 1791 r. i obejmuje budynki, urządzenia z II poł. XIX w. i pocz. XX w. oraz podziemne wyrobiska z pocz. XIX w., współczesne chodniki i ściany wydobywcze

4) SZTOLNIE KOWARY
położenie: Kowary, pow. jeleniogórski, woj. dolnośląskie
Pozostałość kilkuset lat eksploatacji rud żelaza, a od lat dwudziestych XX wieku rud uranu. Turystycznie udostępniono sztolnię poszukiwawczo-badawczą nr 9 kopalni rud uranu, która od początku lat 90-tych była sztolnią ćwiczebną Politechniki Wrocławskiej.

5) KOPALNIA SOLI "KŁODAWA"
położenie: Kłodawa, pow. kolski, woj. wielkopolskie
Historia Kłodawy sięga 2000 lat p.n.e., świadczą o tym wykopane na jej terenie grobowce i kurhany. Jest miastem, które może poszczycić się prawami miejskimi od prawie 600 lat. Szybko rozwijające się miasto upadło wraz z najazdem w czasie potopu szwedzkiego, który zdziesiątkował mieszkańców.

TRASY NIESTOWARZYSZONE:

6) KOLNIA ZŁOTA W ZŁOTYM STOKU
położenie: Złoty Stok, pow. ząbkowicki, woj. dolnośląskie

Wyrobiska górnicze po eksploatacji rud złota i arsenu, sztolnia transportowa z 1920 r., komora magazynowa materiałów wybuchowych. Obok Sztolnia Czarna z podziemnym wodospadem.

7) KOPALNIA SOLI "WIELICZKA" TRASA TURYSTYCZNA
położenie: Wieliczka, woj. małopolskie.
Trasa przebiega wyrobiskami kopalnianymi od poziomu I (64 m głębokości) do poziomu III (135 m głębokości). Całość trasy stanowi rodzaj doskonale skomponowanego skansenu górniczego zaadaptowanego do celów turystycznych, prezentujących niemal wszystkie aspekty górnictwa solnego.

8) NEOLITYCZNE KOPALNIE KRZEMIENIA
położenie: Krzemionki k/Ostrowca Św., woj. świętokrzyskie
Zespół neolitycznych kopalń krzemienia pasiastego sprzed 5 000 lat. Pomnik historii, wpisany do rejestru zabytków archeologicznych.

9) UZDROWISKO - KOPALNIA SOLI BOCHNIA
położenie: Bochnia, woj. małopolskie
Kopalnia Soli Bochnia jest najstarszą kopalnią soli na ziemiach polskich, działającą od 1248 roku. Część wyrobisk przystosowana do zwiedzania oraz na działalność rekreacyjno-sanatoryjną.

10) KOPALNIA WĘGLA "NOWA RUDA"
położenie: Nowa Ruda, woj. dolnośląskie
Podziemne wyrobiska górnicze po kopalni węgla kamiennego z XIX i XX w. oraz sztolnia ćwiczebna z wyposażeniem kopalni głębinowej w obudowę górniczą, sprzęt górniczy, maszyny i urządzenia, które były lub są stosowane w kopalniach węgla.

11) KOPALNIA ZŁOTA "AURELIA"
położenie: Złotoryja, woj. Dolnośląskie

Podziemne chodniki po kopalni złota. Wykute około 1660 roku. Miejsce corocznych Międzynarodowych Otwartych Mistrzostw Polski w Płukaniu Złota.

12) MUZEUM "SZTYGARKA"
położenie: Dąbrowa Górnicza, woj. śląskie
Adaptowana do celów turystycznych trasa po zamkniętej Kopalni Ćwiczebnej o długości około 400 m, przy różnicy poziomów 14 m. Trasa prowadzi sztolnią oraz upadową i chodnikiem nadścianowym wraz z wnękami.

13) ZABYTKOWA KOPALNIA "IGNACY HOYM"
położenie: Rybnik - Niewiadom, woj. śląskie
Zespół architektoniczno-przemysłowy kopalni węgla kamiennego "Ignacy - Hoym" z XIX wieku. Centrum naziemnej części kompleksu stanowi wieża ciśnień oraz wyciągowe maszyny parowe w szybach "Głowacki" i "Kościuszko". Podziemna trasa turystyczna na poziomach 400 m oraz 600 m.

14) NIECZYNNA KOPALNIA URANU
położenie: Kletno k.Stronia Śląskiego, pow. kłodzki, woj. dolnośląskie.
Chodniki najwyżej położonej sztolni byłej kopalni rud uranu w Masywie Śnieżnika. Trasa zawiera atrakcyjną prezentację występowania miejscowych minerałów.

15) CHEŁMSKIE PODZIEMIA KREDOWE
położenie: Chełm, woj. lubelskie
Pozostałość wybierzysk górniczych kredy piszącej eksploatowanych od XVI wieku. Unikatowy zabytek staropolskiego górnictwa. Podziemia powstały w wyniku łączenia się przypadkowo pojedynczych wyrobisk prowadzących z piwnic staromiejskiej zabudowy.

16) GÓRNICZA SZTOLNIA ĆWICZEBNA
położenie: Wodzisław Śląski, woj. śląskie
Zespół ćwiczebnych wyrobisk górniczych o długości ponad 500 m, wykonanych do praktycznej nauki zawodu górnika. Odpowiednio wykonane i wyposażone wnętrza sztolni oddają w pełni charakter podziemnych wyrobisk kopalnianych.

17) KOPALNIA SREBRA (SILBERLOCH)
położenie:pow. wałbrzyski, woj. dolnośląskie
Góry Sowie to dawne ośrodki górnictwa rud ołowiu z domieszką srebra, co wzmiankowane jest w dokumentach z XIII wieku. Kopalnia (SILBERLOCH) jest jedną z wielu kopalni...

POMILITARNE

1. PODZIEMNE MIASTO OSÓWKA W GŁUSZYCY
położenie: Głuszyca-Sierpnica, pow. wałbrzyski, woj. dolnośląskie
Niemiecka naziemna oraz podziemna budowla z okresu II Wojny Światowej o przeznaczeniu militarno-strategicznym. Prace górnicze i budowlane w latach 1943-1945 doprowadziły do powstania ogromnego podziemnego systemu korytarzy, hal i umocnień.

2. MIĘDZYRZECKI REJON UMOCNIONY
położenie: powiaty: międzyrzecki i świebodziński, woj. lubuskie
Międzyrzecki Rejon Umocniony (MRU) zwany również jako jako Front Ufortyfikowany Łuku Odry-Warty (FF OWB) jest jednym z najciekawszych obiektów fortyfikacyjnych na terenie Polski

3. FORT LEGIONÓW - WARSZAWA
położenie:Warszawa, woj. mazowieckie
Fort Władimir (Legionów) zbudowano w latach 1850-1854. Jest jednym z sześciu fortów zewnętrznego pierścienia Cytadeli Warszawskiej. Od strony Nowego Miasta bronił przeprawy na Wiśle. Do zwiedzania udostępnione są trzy systemy podziemi.

4. TWIERDZA KOSTRZYN
położenie:Kostrzyn nad Odrą, pow, gorzowski, woj. lubuskie
XVI-wieczny obiekt militarny, składający się z sześciu bastionów, z których zachowały się trzy: "Filip", "Brandenburgia" i "Król". Do zwiedzania udostępniony jest Bastion "Filip" (część naziemna i podziemna). Trasa turystyczna przebiega również przez "Kostrzyńskie Pompeje" - teren Starego Miasta, całkowicie zniszczonego w czasie II wojny światowej.

TRASY NIESTOWARZYSZONE:
5. TWIERDZA KŁODZKO
położenie: Miasto Kłodzko, woj. dolnośląskie
Zespół podziemnych korytarzy- chodników minerskich dla obrony najsłabszego przedpola twierdzy. Budowa w XVIII i XIX w.

6. PODZIEMNE FABRYKI WALIMIA - kompleks Rzeczka
położenie: Walim, pow. wałbrzyski, woj. dolnośląskie
Budowle naziemne i podziemne z okresu II Wojny Światowej wzniesione w latach 1943-1945 o charakterze militarno-strategicznym. Obiekt znany jako "lochy walimskie - niedokończona budowla".
Komleks Rzeczka jest fragmentem jednego z najbardziej tajemniczych przedsięwzięć inżynieryjnych III Rzeszy w rejonie Gór Sowich. Całości tego programu na obszarze 200 km2 nadano kryptonim: RIESE (OLBRZYM).

7. TWIERDZA TORUŃ - FORT IV
położenie: Miasto Toruń, woj. kujawsko-pomorskie
Fort IV został zbudowany w latach 1878-1884 jako trzeci z kolei fort toruńskiego pierścienia fortecznego. W roku 1894 fort otrzymał nazwę własną YORCK. Część podziemną stanowią poterny prowadzące do kaponier barkowych. W 1971 roku uznany za zabytek architektury militarnej.

8. TWIERDZA OSOWIEC
położenie: pow. moniecki, woj. podlaskie
Twierdza zbudowana przez Rosjan w latach 1882-1915 w zwężeniu doliny Biebrzy. Składała się z czterech fortów. Dla turystów udostepniono część podziemnych korytarzy pierwszego fortu.

9. SCHRONY KOLEJOWE STĘPINA - STRZYŻÓW
położenie: gmina Frysztak oraz miasto Strzyżów, woj. podkarpackie
Zespół schronów kolejowych zbudowanych przez III Rzeszę w latach 1940-1941. Do dziś zachowało sie kilka obiektów, głównie o konstrukcji żelbetowej, w tym dwa schrony kolejowe; schron tunelowy w Stępinie i tunel schronowy w Strzyżowie o długości około 400 m każdy.

PIWNICE I SKŁADY

1. PODZIEMIA OPATOWSKIE
położenie:Opatów, woj. świętokrzyskie
Proces powstawania "podziemnego miasta" w Opatowie rozpoczyna się prawdopodobnie już w XIII wieku. Najstarsze detale podziemnej architektury pochodzą z XV w. Pod domami, rynkiem i ulicami mieszczanie drążyli labirynt korytarzy i pomieszczeń do głębokości 15 metrów, tworząc 3 kondygnacje piwnic. Współcześnie Podziemia Opatowskie są przede wszystkim obiektem historycznym, przykładem unikalnej architektury podziemnej, miejscem ekspozycji historycznej związanej z dziejami miasta

2. RZESZOWSKIE PIWNICE
położenie:Rzeszów, woj. woj. podkarpackie
Trasa o długości 213 m, usytuowana pod kamienicami i płytą rynku, obejmuje 34 piwnice.Czas powstania piwnic datuje się na XV-XX w. Piwnice położone są na różnych poziomach - od 0,60 m do 9,58 m.
W przeszłości w piwnicach tych magazynowano różnorodne towary, stanowiły one także schronienie dla mieszkańców miasta w czasie wojen i najazdów.
Nadane poszczególnym piwnicom nazwy np.; Miodowa, Rycerska, Ligęzy, Droga Kupców, Lochy Tatarskie, wiążą się z ich pierwotną funkcją oraz historią miasta i kamienic.

TRASY NIESTOWARZYSZONE:
3. LOCHY SANDOMIERSKIE
położenie: Miasto Sandomierz, woj. świętokrzyskie
Zespół piwnic kupieckich od XV wieku. Obiekt stanowi integralną część staromiejskiego zespołu zabytkowego Sandomierza

4. TRASA im. F.ZALEWSKIEGO W JAROSŁAWIU
położenie: Miasto Jarosław, woj. podkarpackie
Zespół piwnic i składów kupieckich pochodzących z XV-XVII w. zlokalizowany w jednej kamienicy. Obiekt w obrębie zabytkowego zespołu staromiejskiego Jarosławia

5. TRASA 1000-LECIA PAŃSTWA POLSKIEGO
położenie: Miasto Kłodzko, woj. dolnośląskie
Sieć podziemnych korytarzy i komór o charakterze gospodarczym i militarnym. Jest reliktem po kilkukondygnacyjnych wyrobiskach przekopanych w średniowieczu pod miastem. Służyły one jako przejścia i magazyny.

---