Atrybut - dodatek będący znakiem rozpoznawczym świętych.
Początkowo święci byli nierozpoznawalni, na początku mieli filakterie- szarfy ukośnie narzucone na ubranie, z napisem, nazwą świętego. Później mieli specyficzne szaty, np. Matka Boska i Jezus byli ubrani w ponadczasowe, starożytne szaty, święci papieże mieli krzyż pontyfikalny i tiarę, a biskupi mitrę i pastorał w ręce... Następnie był nimb (od nimbus- chmura), świetliste halo otaczające głowę.
Znajomość świętych i ich atrybutów szerzyła się dzięki „Złotej Legendzie”, którą w XIII wieku napisał biskup z Varezzo.
14 Świętych Wspomożycieli.
Spośród licznych Świętych w poczet 14 Wspomożycieli kościół zaliczył tych, których wstawiennictwo u Boga zaliczył do wyjątkowo skutecznych, szczególnie w przypadku chorób.
Większość z nich żyła na przełomie III i IV wieku za panowania cesarza Dioklecjana. Miały wtedy miejsce najdłuższe i najkrwawsze w historii Cesarstwa Rzymskiego prześladowania Chrześcijan. Ich kult jako wspomożycieli sięga XIV wieku i jest związany z epidemią dżumy.
Krzysztof- patron nagłej śmierci; był olbrzymem, przewoźnikiem, przewiózł przez rzekę dzieciątko (Chrystusa); dzieciątko Jezus na ramieniu;
Katarzyna z Aleksandrii- patronka od bólu gardła i głowy, skazana na tortury za udowadnianie prawdziwości wiary chrześcijańskiej; cięto ją ostrym kołem, które złamali aniołowie- atrybut: złamane koło;
Barbara- pomocna w godzinie śmierci i utrapienia; wieża, kielich lub kula;
Jerzy- patron rycerzy, chroniący zwierzęta przed chorobami, smok zabijany lancą;
Błażej- patron od nagłej śmierci i bólu gardła; zgrzebło (narzędzie męki), pastorał w prawej i świeca w lewej ręce;
Cyriak- chroniący od opętania;
Małgorzata z Antiochii Pizydyjskiej- chroniąca od bólów porodowych; smok u stóp;
Dionizy- chroniący od bólów głowy (bo go ścięto) łańcuch lub ścięta głowa trzymana w ręce;
Wit- od chorych na epilepsję; biały kogut na książce, kocioł;
Idzi- patron trudnej spowiedzi, łania, strzała w ramieniu, 3 lilie z napisem „Dextera Dei” (Prawica Boga);
Pantaleon- chroniący od strasznych chorób, miecz pofałdowany, szkatułka na maści;
Achacy- patron od chorób (Akacjusz)- kolczaste gałązki akacji;
Eustachy- patron rycerzy i ludzi w potrzebie, myśliwych- ikonografia: w stroju rycerza obok jeleń;
Erazm- patron ludzi doznających wielkich bólów fizycznych; kabestan z linami lub jelitami;
4 Doktorów Kościoła (Ojcowie Kościoła).
Tytuł ten w kościele katolickim oznacza Świętych, którzy wnieśli znaczący wkład w pogłębienie zrozumienia misterium Boga i powiększyli bogactwo doświadczenia chrześcijańskiego.
Grzegorz- papież, atrybut: strój papieski, tiara, krzyż pontyfikalny;
Ambroży- patron pszczelarzy, ul, pszczoły;
Augustyn- doktor łaski, stworzył własną doktrynę filozoficzną, przodek protestantyzmu, szaty biskupie lub mnisie, serce gorejące lub przebite strzałami;
Hieronim- kapelusz kardynalski, lew.
4 Ewangeliści.
Mateusz- autor I Ewangelii, dziecko, anioł lub Chrystus;
Marek- autor II Ewangelii, uczeń św. Piotra i Pawła, lew uskrzydlony;
Jan- napisał Apokalipsę, towarzyszył mu oswojony orzeł, który przytrzymywał mu kałamarz, w Efezie napisał IV Ewangelię; orzeł, kielich z wężem;
Łukasz- uczeń apostolski, wół;
12 Apostołów.
Andrzej- atrybut: X (ukośny krzyż);
Piotr- klucz;
Jan Ewangelista- orzeł, kielich z wężem;
Jakub Starszy- kapelusz z muszelkami, laska i sakwa, jako rycerz- halabarda;
Juda Tadeusz- maczuga, książka z głową Chrystusa,
Jakub Młodszy- strój biskupi, miecz, dzida;
Szymon- piła;
Filip- krzyż na długim drzewcu;
Mateusz ewangelista- dziecko, anioł lub Chrystus;
Bartłomiej- nóż, skóra ludzka (za nawrócenie dużej ilości ludzi na chrześcijaństwo został odarty ze skóry- w Armenii);
Tomasz- ekierka, włócznia;
Maciej- następca Judasza, topór, siekiera;
Judasz- sakiewka ze srebrnikami.
4 Święte Dziewice.
Z reguły występują przy gotyckich tryptykach (ołtarzach), w bocznych skrzydłach podzielonych poprzecznie, jakby na kapliczki.
Barbara- wieża, kielich lub kula;
Dorota- kosz kwiatów lub owoców;
Katarzyna- ułamane koło;
Małgorzata- smok u stóp.
Postacie ze Starego Testamentu.
Mojżesz- mężczyzna z rogami nad czołem (są to rolki pergaminu), atrybut: tablice z 10 przykazań;
Jonasz- w paszczy wieloryba (w ikonografii);
Izajasz- szarfa (filakteria) z napisem: „Ecce Virgo Concipit”, czyli „Dziewica poczęła”;
Daniel- w jaskini lwów (ikonografia);
Ezechiel- dwa koła (symbol 2 testamentów);
Aniołowie.
Aby były piękne nadano im postać kobiecą ze złotymi włosami. Pod koniec średniowiecza dostały pióra, na początku nie miały nawet skrzydeł (we śnie Jakuba wchodzą po drabinie).
Jest 9 chórów anielskich. Najważniejsze anioły to: serafini i cherubini. Stoją w pobliżu boskiego tronu. Serafini są czerwoni jak ogień i mają 3 pary skrzydeł: dwa wzniesione ku górze, dwa otulają postać, dwa służą do latania. Cherubini są niebiescy jak niebo.
Archaniołowie to inny typ aniołów.
Archanioł Michał- kierował walką ze zbuntowanymi aniołami, w ikonografii- w długiej szacie, z tarczą, mieczem lub lancą, walcząc ze smokiem przypomina św. Jerzego (ale ma skrzydła);
Archanioł Gabriel- zwiastun, który oznajmia Maryi, że pocznie syna Bożego- lilia;
Archanioł Rafael- prototyp anioła stróża, ryba, naczynie na lekarstwa, muszelka.
Inni Święci.
Agnieszka- owieczka (agnus- owieczka), miecz;
Agata- piersi na misie (bo jej je obcięto);
Anna- w ikonografii- w zielonym płaszczu, uczy Matkę Boską; Św. Anna Samotrzecia trzyma na kolanach Pana Jezusa i Matkę Boską;
Benedykt- założyciel klasztoru Benedyktynów- habit, w ręku kielich z wężem (bo chciano go otruć za to, że domagał się od mnichów surowszego życia);
Bernard- wstąpił do zakonu Cystersów w Citeaux, opracował regułę Templariuszy, a francuscy Cystersi na jego cześć przyjęli nazwę Bernardynów- mitra u stóp, narzędzia męki pańskiej ujęte w pęk (gwoździe, korona cierniowa, młotek, obcęgi, bicz zakończony haczykami, miecz, krzyż, gąbka na długim kiju, włócznia);
Bernard ze Sieny- twórca zakonu obserwantów- w Polsce zakon Bernardynów- znak IHS (Jesus Hominum Salvatum) otoczony promieniami, 3 mitry u stóp;
bł. Czesław Odrowąż- patron Wrocławia, zakonnik z ognistą kulą nad głową;
Dominik- założyciel Dominikanów, pies w biało-czarne łaty z pochodnią w pysku, z czerwoną gwiazdą nad głową (syn miał być psem walczącym z herezją- pies przyśnił się jego matce), lilia i książka;
Elżbieta- kwiaty (legenda: kiedy szła z darami dla ubogich spotkała swojego męża, który spytał co niesie; ona odparła, że kwiaty. Bóg chcąc ją uchronić przed grzechem kłamstwa zamienił cenne podarki w kwiaty), chleb lub sakiewka;
Elżbieta Portugalska- Klaryska; sznur z 3 węzłami, korona królewska, woal, karafka z wodą zamienioną w wino;
Florian- patron strażaków, dzban z wodą (wziął go kiedyś za patrona cech strażaków i tak już zostało);
Franciszek z Asyżu- założył zakon Franciszkanów, habit franciszkański, lilia, dzieciątko Jezus na ręce, ptaszki i ryby;
Franciszek Ksawery- założył zakon Jezuitów (razem z Ignacym Loyolą), serce gorejące;
Gertruda- mysz na sukni, kądziel;
Hadrian- kowadło;
Ignacy Loyola- znak IHS, ADM (Ad Maiorem Dei- ku większej chwale Boga), serce płonące i globus;
Jadwiga- kościół, Maria z dzieciątkiem;
Jan Chrzciciel- baranek;
Jan od Krzyża- bo całe umeblowanie jego celi to wiklinowy krzyż- habit, krzyż;
Jan Nepomucen- torturowany i utopiony za spiskowanie z arcybiskupem przeciw królowi Wacławowi IV Luksemburskiemu; 5 gwiazdek, krzyż w ręce;
Józef- lilia, siekiera;
Julia- gołąbek;
Karol Boromeusz- kardynał, pomagał chorym, biednym, sznur na szyi (chodził z nim w procesjach pokutnych w czasie zarazy);
Katarzyna ze Sieny- korona cierniowa, często występuje razem z Katarzyną Aleksandryjską;
Klara- 1 uczennica Św. Franciszka, założyła zakon Klarysek; lilia lub lampa (jasność dla ociemniałych);
Maksymilian Kolbe- był w zakonie Franciszkanów, w Oświęcimiu poszedł na śmierć zamiast Franciszka Gajowiczka; druty kolczaste, litera P, nr obozowy 16670;
Marcin- płaszcz, biedak, gęś;
Maria Magdalena- szkatułka na maści;
Mikołaj- 3 kule;
Paweł- skazany na śmierć (ścięcie mieczem)- miecz;
Roch- pies z chlebem w pysku;
Sebastian- strzały (tak został zabity);
Stanisław Kostka- habit i godło Polski;
Stanisław Szczepanowski -biskup Polski, patron Polski, postać Piotrowina;
Szczepan- 1 męczennik, kamień;
Teresa z Avili- zakon Karmelitów bosych, serce przebite strzałą anioła;
Teresa od dzieciątka Jezus- naręcze róż;
Teresa z Akwinu- słońce, księga, pióro, kielich, lilia;
Wacław- miecz, sztylet;
Walenty- słońce;
Wawrzyniec- był przypiekany na rożnie, bity rózgami; krata;
Wincenty Kadłubek- książka, pióro, herb rodowy, godło Polski;
Wojciech- wiosło, włócznia;