Psychologia różnic indywidualnych

wykład 3

Typy układu nerwowego:

• słaby (niski poziom SPP)

(melancholik)

• silny (wysoki poziom SPP)

- niezrównoważony (SPP > SPH lub SPP < SPH)

(choleryk)

- zrównoważony (SPP = SPH)

• ruchliwy (sangwinik)

• nieruchliwy (flegmatyk).

Typologia Pawłowa:

Bezpośredni następcy Pawłowa:

• Iwanow Smoleński:

- za najważniejszą podstawę wyróżniania typów tempera mentalnych uznał łatwość
i szybkość tworzenia odruchów warunkowych

- wyróżnił cztery typy

• ruchliwy (szybkie i łatwe tworzenie dodatnich i hamulcowych związków S-R)

• powolny (odwrotnie niż 1)

• pobudliwy (dodatnie związki łatwo i szybko tworzone, hamulcowe - powoli)

• hamulcowy ( odwrotnie niż 3)

• Krasnogorski:

- początkowo dzielił układ nerwowy na normalny i powolny (typ bezwładny)

- następnie przyjął typologię Pawłowa, z tą jednak różnicą, że RWN zdefiniował jako stosunek pobudzenia w korze i podkorze

- stąd:

• Sangwinik - typ silny, optymalnie pobudzony, zrównoważony

• flegmatyk - sangwinik, ale powolny

• choleryk - silny, pobudliwy, niepohamowany

• melancholik - typ słaby, o obniżonej aktywności korowej i podkorowej.

Typy temperamentu podlegają wpływom środowiskowym.

Ocena pawłowizmu:

• plusy dodatnie:

- „unaukowienie” Hipokratesa - Galena

- podejście eksperymentalne (zloty okres rozwoju)

- wpływ na innych badaczy (H. J. Eysenck, J. Strelau)

• plusy ujemne:

- przestarzała koncepcja OUN

- przywiązanie do typów.

„Wczesny” Strelau (1960-1980):

• badania eksperymentalne nad wytwarzaniem warunkowej reakcji elektrodermalnej (EDA) - badania na ludziach

• typy „parcjalne” - typy odnoszące się do części układu nerwowego

- Niebylicyn: różne rodzaje BW (wzrok, słuch) prowadzą do różnej diagnozy temperamentu

• diagnoza zgodna - 72%

• diagnoza niezgodna - 28%

- Strelau: różne rodzaje BB (szok elektryczny, bodziec termiczny, nacisk mechaniczny)

• tylko u 5% badanych diagnoza taka sama niezależnie od bodźca

• u 44% - całkowita rozbieżność.

Wnioski Strelaua:

• diagnoza temperamentu wymaga agregacji różnych przejawów cechy

• cecha jako tendencja do reagowania w określony sposób

• jak uzyskać zagregowane dane?

• kwestionariusze samo opisowe - sposób na agregację danych.

KTS: Kwestionariusz Temperamentu Strelaua:

• siła procesów pobudzenia (SPP)

• siła procesów hamowania (SPH)

• ruchliwość procesów nerwowych (RNP).

SPP:

• mierzy wydolność jako cechę indywidualną

• gotowość do podjęcia czynności w silnie stymulujących warunkach

• kontynuowanie działań w warunkach silnej stymulacji

• brak zaburzeń emocjonalnych w warunkach stresu (obciążenia)

• brak zmian efektywności działania (sprawności) pod wpływem silnej bądź długotrwałej stymulacji → wydolność.

SPH:

• powstrzymywanie się od reakcji (motorycznej, werbalnej, emocjonalnej) adekwatnie do sytuacji - czasem bardzo trudne, słabnie z wiekiem

• opóźnianie czynności (odraczanie wykonania)

• przerywanie czynności (kiedy trzeba).

RNP:

• zmiana reakcji adekwatnie do warunków (np. przełączanie między zadaniami)

• łatwe przechodzenie od pobudzenia do hamowania

• szybka adaptacja do nowego otoczenia - dobre funkcjonowanie po zmianie

• łatwość zmiany nastroju.

Trzy wymiary temperamentu wyróżnione przez Strelaua były badane pod względem współwystępowania z innymi cechami. Istnieje silna ujemna korelacja neurotyczności z siłą procesów hamowania. Być może neurotyczność należy nazywać niestabilnością emocjonalną. Podobnie jest z lękiem, który ujemnie koreluje z hamowaniem.

Thomas i Chess:

• interakcyjna teoria temperamentu - temperament jako interakcja wymagań środowiska i czynników biologicznych

• ujęcie rozwojowe - temperament dziecka i jego rozwój, różnorodność dzieci

• rozwój temperamentu:

- interakcja czynników konstytucjonalnych w środowisku:

• wymagania

• oczekiwania społeczne.

Podejście Thomasa i Chess:

• wyraźne różnice indywidualne w ekspresji od pierwszych tygodni życia

• niemożliwe do wyjaśnienia wpływami środowiska, duży współczynnik odziedziczalności

• badania longitudinalne (od urodzenia po wiek szkolny)

• cechy działania:

- aktywność, regularność, wytrwałość, próg wzbudzenia, siła, kierunek, jego zmiana

• cechy emocji:

- nastrój, roztargnienie.

Trzy typy temperamentu (Thomas i Chess):

• łatwy - emocje pozytywne, działania regularne, zbliżeniowe, przystosowane

• trudny - emocje negatywne, działania nieregularne, intensywne, nieprzewidywalne

• wolno rozgrzewający się - emocje negatywne, działania średnio regularne, powolne,
  o umiarkowanej sile, brak umiejętności przystosowania się.

Buss i Plomin - teoria behawioralno-genetyczna:

• cechy obecne od wczesnego dzieciństwa tworzą fundament, na którym rozwija się osobowość.

Wymiary EAS:

• emocjonalność - niezadowolenie, strach, frustracja, złość, brak emocji pozytywnych

• aktywność - energia działania, pobudzenie, ruch, wigor, tempo działania

• towarzyskość - interakcja, wspólna aktywność.

Badania Genetyczne (Buss i Plomin):

• metoda MEDZ

• współczynnik odziedziczalności (h) E, A i S:

- MZ: 0,5 - 0,6

- DZ: 0,1 (zaniżone, bo efekt kontrastu, postrzeganie bliźniąt jako różnych)

• największe dopasowanie rodzice-dziecko: E.

Rothbart i Derryberry(1981):

• model rozwojowy (obserwacja dzieci, różnice między nimi)

• temperament to konstytucjonalnie uwarunkowane różnice w zakresie reaktywności
  i samoregulacji

• reaktywność to pobudliwość fizjologiczna i behawioralna

• samoregulacja to procesy modyfikujące reaktywność (np. uwaga, ucieczka/atak, dążenie, samouspokojenie)

• wraz z rozwojem:

- samoregulacja wywiera coraz większy wpływ na reaktywność

- samoregulacja podlega świadomej kontroli

• cechy temperamentalne ujawniają się w zakresie uwagi, emocji i motoryki

• rozwój sumienia - samokontrola związana z funkcjonowaniem uwagi zarządczej.

---