18.02.2009

18 lutego 2009

13:33

 

Sądy

 

Mamy szczególne dwa sposoby odniesienie się intelektualnego do przedmiotu: gdy ujmujemy treść tego przedmiotu w pojęciu i gdy zachodzi sądzenie. Na czym polega specyfika sądzeniowego odnoszenie się do przedmiotu poznania? W akcie sądzenie stwierdzamy zachodzenie lub nie zachodzenie czegoś. Gdy mamy pojęcie, to wiąże się to z nienaocznym przedstawieniem. Gdy sądzimy, to stwierdzamy, że ten przedmiot jest jakiś lub, że jest. Ów moment charakteryzujący sądzenie nazywamy asercją. Niekiedy odróżnia się asercję pozytywnę - zachodzenie czegoś i negowanie czegoś - negacja. Stwierdzamy zachodzenie pewnego stanu rzeczy. Każdy sąd jest nabudowany na jakimś poznaniu bezpośrednim. Nie ma czegoś takiego, żeby poznanie było pierwotnym kontaktem poznawczym z przedmiotem. Pierwotny poznawczy kontakt z przedmiotem dokonuje się w inny sposób, np. w spostrzeżeniu zmysłowym zewnętrznym, wewnętrznym, przypomnieniu. W spostrzeganiu oprócz przedmiotu spostrzegamy też jego pozycję bytową (realnie istniejące, wyobrażone itd.). Co się dzieje, gdy wydawany jest sąd? W sądzie informację, którą zdobywam w spostrzeżeniu lub przypomnieniu (cała sytuacja przedmiotowa), formuję i formułuję (określone stwierdzenie - "kot ma 4 nogi"). Izoluję pewne informacje. Sąd który jest rezultatem naszego sądzenia (aktu sądzenia) w językowym sformułowaniu jest zdaniem. O zdaniu w sensie logicznym mówimy, że jest oznajmujące w sensie gramatycznym. Nie każde zdanie w sensie logicznym jest prawdziwe albo fałszywe a jedynie takie, które jest rezultatem naszego poznania. Mamy sądzenie, czyli akt zachodzenia lub nie zachodzenia czegoś, mamy rezultat, czyli sąd i językowe sformułowanie tego rezultatu, czyli zdanie. Sąd jest czymś wtórnym wobec aktów bezpośredniego poznania. Nie jest więc źródłowym poznaniem. Dlatego sąd domaga się uzasadnienia. Uzasadnienie może być bezpośrednie - w spostrzeżeniu czy przypomnieniu i pośrednie - poprzez rozumowanie. Wszelkie poznanie pośrednie opiera się na jakimś poznaniu bezpośrednim, a więc również jakiś sąd pośredni musi się opierać na pewnych sądach, które są motywowane przez poznanie bezpośrednie. Sądy mogę dotyczyć albo przedmiotu poznania - wtedy sąd jest rezultatem poznania, albo sąd może dotyczyć aktu poznania - wtedy sąd = protokół poznania. Mamy różnego rodzaju sądy. Ponieważ językowym sformułowaniem sądu jest zdanie, mamy więc różne rodzaje zdań. Sąd jest znaczeniem zdania. W sądzie w jakiś sposób - albo wyraźny, albo ukryty - występuje słówko "jest".

 

Zdania dzielimy:

1. Ze względu na to, czego zdanie dotyczy, co jest w nim ujęte:

1. Dotyczą tylko i wyłącznie faktu istnienia (zdania i sądy egzystencjalne).

1. Dotyczą pewnych treści przynależących przedmiotowi (zdania i sądy esencjalne/orzecznikowe).

2. Ze względu na samą budowę:

1. Proste.

1. Złożone.

3. Ze względu na liczbę przedmiotów, do których się odnoszą:

1. Jednostkowe.

1. Szczegółowe.

1. Ogólne.

4. Ze względu na to, co twierdzimy w zdaniu:

1. Twierdzące.

1. Przeczące.

5. Ze względu na sposób stwierdzania zachodzenia danej rzeczy:

1. Kategoryczne - stwierdzają, że coś zachodzi/zaszło.

1. Niemodalne - zdanie asertoryczne.

1. Modalne - zmieniają charakter zachodzenia - "musi" - zdanie apodyktyczne, "może" - zdanie.

1. Warunkowe - stwierdzają warunek, pod jakim coś mogło zajść.

 

Sąd jest podstawowym budulcem rozumowań. Rozumowań nie da się budować na samych pojęciach. Co to jest rozumowanie? Jest to wnioskotwórcza operacja intelektu polegająca na osiąganiu jakiegoś rezultatu poznawczego a podstawie wcześniej uznanych sądów. W związku z tym, że możemy zarówno nazwom jak i zdaniom - pewnym wyrażeniom językowym - przyporządkować pewne napisy, całą operację rozumowania możemy sformalizować (p, q, r).

---