Podstawy psychopatologii
Zaburzenie psychiczne- istota, najczęstsze objawy, schemat oceny stanu psychicznego, znaczenie nawiązania kontaktu z pacjentem, empatia

• Diagnoza psychologiczna

• Psychoterapia

Zaburzenie psychiczne- istota

• Zaburzenia psychiczne to utracona - niekoniecznie bezpowrotnie - równowaga wewnętrzna i adaptacja społeczna.

• To utrata umiejętności efektywnego reagowania przez organizm człowieka na bodźce generowane przez środowisko zewnętrzne jak i wewnętrzne.

• To z kolei wpływa na utratę równowagi wewnętrznej i adaptację do jednego bądź drugiego środowiska.

• W sytuacji zaburzeń psychicznych dochodzi do nieprawidłowości czynności psychicznych mających przyczynę poza organizmem człowieka - zaburzenia reaktywne lub tkwią w zmianie czynności organizmu - zaburzenia organiczne.

Cechy wspólne różnych zaburzeń psychicznych

• zmiana w sposobie przeżywania

• cierpienie

• utrudnienie lub zerwanie kontaktu z otoczeniem

• brak krytycyzmu

• zmiany w systemie wartości

ZABURZENIA MOGĄ DOTYCZYĆ:

• procesów poznawczych czyli spostrzegania, pamięci, myślenia

• procesów emocjonalnych

• procesów motywacyjnych

• stanu przytomności

• osobowości

Objawy zaburzeń psychicznych

• ambiwalencja - jednoczesne pojawienie się sprzecznych nastawień uczuciowych bez świadomości istnienia tych sprzeczności. Wyróżniamy ambisentencję - sprzeczność sądów, oraz ambitendencję - sprzeczność dążeń.

• amnezja, niepamięć - to tak zwana luka pamięciowa objawiająca się niemożnością odtworzenia wspomnień.

• automatyzm psychiczny - odczuwanie własnych przeżyć jako obce, wymykające się spod kontroli chorego. Uczucie obcego wpływu na dane przeżycia (nasyłane myśli, kierowane ruchy, narzucona mowa)

• autyzm - wysokie wyobcowanie z rzeczywistości. Charakteryzuje się wycofaniem z czynnego życia w społeczeństwie, skupieniem się na własnych przeżyciach, problemach. Pojawiają się lęki, omamy, urojenia.

• depersonalizacja - przekonanie o nieprawdziwości własnych przeżyć jak i samej osoby.

• fobie - stany, wydarzenia, osobniki stale wywołujące bardzo silny lęk. Fobie często kojarzone są z natręctwami

• hipochondria - nieuzasadniona, wyjątkowo przesadna troska o własne zdrowie. Potrzeba stałego poddawania się wielu badaniom, potrzeba nieustannego leczenia.

• konfabulacje - zafałszowanie pamięci, polegające na zapełnianiu luki pamięciowej zmyślonymi, fantastycznymi treściami. Nie jest to jednak zamiar kłamstwa a jedynie zakłopotanie, brak krytycyzmu.

• krytycyzm - jest to zdolność do zgodnej z rzeczywistością oceny własnego stanu. Jego brak jest bardzo istotną cechą wielu zaburzeń świadomości.

• lęk - poczucie niezrozumiałego, nieuzasadnionego zagrożenia. Tym odczuciom mogą towarzyszyć odczucia somatyczne: duszność, suchość w ustach, ucisk w brzuchu w klatce piersiowej, kołatanie serca, drżenie rąk, pocenie się. Lęk jest chorobliwym odpowiednikiem strachu.

• natręctwa - uporczywie, wbrew woli powracające przeżycia. Dotyczy to myśli i impulsów.

• negatywizm - może być bierny lub czynny. Objawia się sprzeciwem chorego w stosunku do podjętych wobec niego działań.

• niedostosowanie - brak dostosowania zachowań chorego do oczekiwań otoczenia. Wyraża się paratymią - nieodpowiednie do sytuacji uczucia i paramimią - nieodpowiednia mimika.

• omamy - przy braku konkretnych bodźców chory odczuwa doznania zmysłowe. Są to odczucia dźwięków, ukłuć, błysków, bądź złożone spostrzeżenia (głos, muzyka, doznania smakowe, węchowe).

• paralogia - polega na myśleniu wbrew zasadom logiki. Utrudnia to w znacznym stopniu kontakt z chorym.

• rozkojarzenie myślenia - chory wypowiada swoje twierdzenia stosując zasady gramatyczne ale wypowiedzi te są pozbawione sensu, oderwane od rzeczywistości (dereizm). Podłożem zaburzeń są zmiany w strukturze myślenia.

• somatyzacyjne objawy - dolegliwości somatyczne odczuwane przez chorego nie mają potwierdzenia w obiektywnym badaniu. Swoimi rzekomymi objawami chorzy próbują zainteresować lekarzy.

• splątanie myślenia - wypowiedzi chorego nie mają sensu i poprawności gramatycznej. W trakcie rozmowy chory łączy wiele wątków, chaotycznie i przypadkowo.

• urojenia - są to złożone przeżycia, które zawierają w sobie fałszywe przekonanie o stanie rzeczy, który nie ma miejsca w rzeczywistości. Chory nie daje sobie wytłumaczyć, iż to co czuje jest wytworem jego wyobraźni, jego lęk jest nieuzasadniony. Treść urojeń jest trudna do wytłumaczenia.

• zaburzenia aktywności - zaburzenia te mogą objawiać się nadmiernym działaniem - wzmożony napęd. Wzmożona aktywność może dotyczyć mowy, ruchu, czynności. Innym rodzajem zaburzeń jest obniżenie napędu, aż do pełnego znieruchomienia.

• zaburzenia nastroju - wyróżniamy obniżenie nastroju czyli nastrój depresyjny - objawia się złym samopoczuciem, negatywnie zabarwionymi uczuciami (smutek, żal, rozpacz). Zaznacza się silne obniżenie własnej oceny i swego losu. Poza nastrojem depresyjnym mamy również do czynienia z nastrojem dysforycznym - polega on na rozdrażnieniu, poczuciu krzywdy i żalu wobec losu, ludzi. Przeciwieństwem tych stanów jest podwyższenie nastroju zwane nastrojem maniakalnym - jest to przesadnie dobre samopoczucie, kolorowe myśli - radość, wesołość, uniesienie. Przeważa wysoka ocena własnej osoby i swojego życia. Płytkie podwyższenie nastroju - nastrój euforyczny - to wesołkowatość, dowcipkowanie, beztroska.

• zaburzenia toku myślenia - spowolnienie lub przyśpieszenie toku myśli oceniane na podstawie liczby i szybkości skojarzeń, wątków wypowiedzi. Skrajne zahamowanie to tak zwane zaleganie jednej myśli (monoideizm) natomiast skrajne przyśpieszenie to gonitwa myśli. Jest też zaburzenie toku myślenia czyli otamowanie - chwilowa przerwa w myśleniu, wypowiedzi.

• zobojętnienie - zminimalizowanie przeżyć i potrzeb chorego. Przekonania, odczucia przepełnione są rezygnacją. Zmniejszenie dynamiki przeżyć.

Schemat oceny stanu psychicznego

• Zachowanie się i napęd psychoruchowy: nadruchliwość, pobudzenie psychoruchowe, niezborność, aktywność niecelowa, ruchy chaotyczne, stereotypie, tiki, kompulsje, dziwaczność ruchów, zahamowanie ruchowe, spowolnienie, ruchy celowe, precyzyjne, pewne, zautomatyzowane, zborne.

• Wyraz twarzy: radosny, smutny, zbolały, mimika żywa lub uboga, twarz mimiczna, maskowata, robienie grymasów, tiki.

• Nastrój i stan emocjonalny: adekwatny (dostosowany), nieadekwatny do sytuacji, obojętny, wesoły maniakalny, obniżony, smutny, drażliwy, dysfotyczny, lęk, agresja, złość, wściekłość.

• Orientacja: pełna, niepełna, autopsychiczna (co do własnej osoby), allopsychiczna (w miejscu, otoczeniu i czasie)

• Świadomość i przytomność- pełna, ograniczona, senność, półśpiączka, śpiączka, majaczenie

• Uwaga: skupiona, rozproszona, podzielna, wybiórcza, nużliwość uwagi.

• Pamięć: zdolność zapamiętywania, przypominania, zafałszowanie pamięci, konfabulacje, luki pamięciowe, otępienie.

• Myślenie- zaburzenia toku (przyspieszenie, gonitwa myśli, słowotok, spowolnienie, zatamowanie, rozkojarzenie.

• Myślenie- zaburzenia treści: urojenia, idee nadwartościowe, natręctwa myślowe, dziwaczność treści.

• Mowa: zrozumiała, niezrozumiała, wielomówność, małomówność, mutyzm, autyzm wybiórczy, afonia, głuchoniemota, perseweracje, neologizmy, stereotypie.

• Spostrzeganie: omamy (halucynacje), omamy rzekome (pseudohalucynacje), napady psychosensoryczne (halucynoidy), makroskopie, mikroskopie, nadwrażliwość spostrzeżeń (na dźwięki, światło, dotyk)

• Uczucia: ocena związków z innymi ludźmi, uspołecznienie, egoizm, egocentryzm, tzw. uczuciowość wyższa (egalitaryzm- szacunek do życia, uczucia macierzyńskie, zdolność do przeżywania miłości), ambicje.

• Popędy: ocena jakościowa i ilościowa (nadmierny, obniżony, zanik, zaburzenia kontroli impulsów), jadłowstręt (anoreksja), obżarstwo (bulimia), agresywność i autoagresywność, tendencje samobójcze, działania impulsywne (np. piromania)

• Osobowość: prawidłowa, nieprawidłowa, niedojrzała, neurotyczna, psychopatyczna (psychasteniczna, asteniczna, histeryczna, obsesyjna, epileptoidalna, impulsywna, paranoidalna, sadystyczno-masochistyczna), mechanizmy obronne osobowości, odporność na stres i sytuacje trudne itp.

Znaczenie nawiązania kontaktu, badanie stanu psychicznego pacjenta

• Badanie psychiatryczne i/lub psychologiczne należy do specjalistów, ale fizjoterapeuci, pielęgniarki, czy ratownicy mogą i powinni dokonywać też swoich obserwacji. Od ich wnikliwej oceny stanu psychicznego pacjenta w znacznym stopniu może zależeć prawidłowa diagnoza czy terapia.

• Bardzo dużo zależy od umiejętności nawiązania kontaktu.

• Empatia

• Podstawą nawiązania dobrego kontaktu jest empatia. To umiejętność wczucia się w przeżycia drugiej osoby, spojrzenia na jej świat niejako jej oczami, przez pryzmat indywidualnych doświadczeń i osobowego cierpienia.

• Umiejętność ta wiążę się nie tylko z odpowiednim inicjowaniem dialogu, wczuciem się w przeżycia drugiego człowieka, ale z także z pozostawieniem mu prawa do intymności, do swobody wypowiedzi o własnych problemach.

• Dialog powinien być celowy i nastawiony na konkretne objawy, ale nie oznacza to rezygnacji z dialogu z pacjentem, który sam nie inicjuje kontaktu lub go nie podejmuje. Ważna jest zatem umiejętność obserwacji i wyciągania wniosków z czyjegoś zachowania.

• Poznanie musi się odbywać w atmosferze poczucia bezpieczeństwa, tolerancji, spokoju i prywatności.

• Rozmowa z pacjentem nie powinna być prowadzona wg sztywnego schematu. Nie powinna prowadzić do stanu zakłopotania czy rozdrażnienia. Należy rozmawiać w sposób swobodny, niewymuszony; można też poruszać sprawy obojętne.

Diagnoza psychologiczna

• Najczęściej pomaga w wyjaśnianiu przyczyn powstawania zaburzeń psychicznych i ich przebiegu, dzięki czemu precyzyjniej można ustalić cele i rodzaj terapii tych zaburzeń.

• Wśród psychologicznych przyczyn powstawania zaburzeń wymienia się najczęściej patologiczne struktury osobowości, brak umiejętności radzenia sobie z rozwiązywaniem problemów, zaburzenia funkcjonowania systemów społecznych

• Podstawowymi narzędziami są: wywiad, obserwacja, kwestionariusze i testy psychologiczne. Testy powinny mieć odpowiednie warunki standaryzacyjne.

• Umiejętność przeprowadzania diagnozy (sformułowanie hipotez, dobór odpowiednich narzędzi diagnostycznych, stosowanie tych narzędzi i interpretacji wyników) należy do najważniejszych umiejętności psychologa.

• Diagnoza psychologiczna- definicja

• Termin diagnoza psychologiczna oznacza:

• Proces diagnozowania (sformułowanie pytań diagnostycznych, wybór adekwatnych narzędzi, zbieranie danych, ich ocena i integracja, a w efekcie sformułowanie odpowiedzi na pytania diagnostyczne- to proces rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, testowania hipotez)

• Efekt tego procesu (orzeczenie, opinia, rozpoznanie, ale przede wszystkim zrozumienie danego zjawiska, wyjaśnienie jego uwarunkowań, mechanizmów i dynamiki, przewidywanie możliwych wariantów rozwoju zdarzeń w przyszłości, zaplanowanie interwencji psychologicznej i jej monitorowanie oraz ocena efektywności)

• Dziedzina nauki i praktyki

PSYCHOTERAPIA
- kto i w jakiej formie może ja stosować?

• W opiece i leczeniu pacjentów bardzo ważne dla pracowników medycznych w celu uniknięcia niepotrzebnych nieporozumień jest rozróżnienie pomiędzy wąskim a szerokim rozumieniem psychoterapii.

• Psychoterapia- w węższym rozumieniu

• to specjalistyczna metoda leczenia zaburzeń o charakterze psychogennym, za pomocą środków psychologicznych stosowanych w sposób świadomy i celowy przez wysoko wykwalifikowanego psychoterapeutę (psychiatra lub psycholog z certyfikatem psychoteraputycznym).

• Obejmuje wiele szkół o różnych orientacjach teoretycznych, stosujących odmienne podejścia i techniki terapeutyczne.

• Psychoterapia elementarna -w szerokim rozumieniu

• Obejmuje wszelkie korzystne sposoby psychologicznego oddziaływania terapeuty, bez względu na to, czy jest nim psycholog, lekarz, rehabilitant czy pielęgniarka.

• Zmierza do:

• łagodzenia napięć i negatywnych emocji wywołanych sytuacją choroby stosowanymi metodami leczenia

• wzmacniania odporności psychicznej pacjenta, wykorzystywania jego sił obronnych i rozwojowych tendencji tkwiących w psychice. Wymaga to ukazania pacjentowi jego silnych stron i możliwości. Pomoc w odnalezieniu wewnętrznych źródeł oparcia, pomoc w rozwijaniu zachowań i postaw prozdrowotnych.

• unikania jatrogenni, poprawy współpracy z personelem.

• W tym znaczeniu to nie samodzielna metoda leczenia, ale postawa terapeuty, korzystna dla leczenia, pielęgnacji, promocji zdrowia, rehabilitacji.

• Ma w nich dopomóc, ale nie jest z nimi tożsama.

• INTERWENCJA KRYZYSOWA

• Z perspektywy psychologicznej to działanie pomocne, zmierzające do tego by odzyskać zdolność do samodzielnego poradzenia sobie z sytuacją kryzysową.

• W interwencji kryzysowej wykorzystuje się techniki wsparcia społecznego, czyli udziela się głównie wsparcia emocjonalnego. Ale poza nim, w wymagających tego sytuacjach również: wsparcia materialnego, rzeczowego, informacyjnego i instrumentów działania.

• Podstawą jest szybka diagnoza sytuacji kryzysowej, w której ocenia się poziom zagrożenia życia i zdrowia osoby w kryzysie lub jej najbliższych.

7

---