Prawo finansowe

Wykład IX 23.02.2012

Projekt budżetu przygotowany jest przez władzę wykonawczą przez okres całego roku.

Dysponowanie środkami budżetowymi

Środki gromadzone na rachunkach bankowych, o których była mowa tworzą zasoby środków publicznych, które w trakcie wykonywania budżetu wydatkowane są wg przyjętej w ustawie o finansach publicznych procedurze. Procedura ta określa przede wszystkim sposób:

1. uruchamiania środków budżetowych,

2. blokowania danych wydatków budżetowych,

3. dokonywania zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania

Uruchamianie środków budżetowych

Uruchamianie środków budżetowych odbywa się poprzez przekazywanie środków pieniężnych z Centralnego Rachunku Budżetu Państwa na rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych. Środki te przekazuje okresowo tj. co 10 dni Minister Finansów podmiotom nazywanym dysponentami głównymi lub inaczej dysponentami środków budżetowych I stopnia. Dysponentami środków budżetowych nazywa się ogólnie mówiąc jednostki realizujące wydatki budżetu państwa i zasilające w środki budżetowe jednostki im podległe.

Minister Finansów Centralny Rachunek Bieżący Budżetu Państwa

dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st.

dysp. II st. dysp. II st. dysp. II st. dysp. II st.

dysp. III st. dysp. III st. dysp. III st.

Dysponenci I stopnia to ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i inni, którzy dysponują częściami budżetu. Dysponenci I stopnia wykorzystują przysługujące im środki pieniężne na własne zadania a następnie przekazują ich pozostałą część dysponentom II stopnia. Dysponenci II stopnia przekazane im środki wykorzystują na realizację własnych zadań do których wypełniania zostały powołane. Dokonują tych wydatków podobnie jak dysponenci I stopnia w granicach ujętych w ich planach finansowych a co za tym idzie także w budżecie. Pozostałą część przekazują jednostkom podległym sobie a więc dysponentom III stopnia. Dysponenci III stopnia to podmioty, które otrzymują środki od dysponentów II stopnia lub bezpośrednio od dysponentów I stopnia bez prawa ich dalszego przekazania innym jednostkom budżetowym. Dysponenci I stopnia to podmioty, dla których ustanowiono części budżetowe. Dysponenci II stopnia to podmioty podległe bezpośrednio dysponentom I stopnia, a dysponenci III stopnia to podmioty bezpośrednio podległe dysponentom II stopnia lub niekiedy dysponentom I stopnia.

Przykłady dysponentów wszystkich stopni:

Minister Sprawiedliwości (I) --- Dyrektor Sądu Apelacyjnego (II) --- Dyrektor Sądu Okręgowego (III)

Dyrektor Naczelnego Sądu Administracyjnego (I)-------------------- Dyrektor WSA (III)

Minister Spraw Wewnętrznych (I) --- Komendant Główny Policji (II) --- Komendanci Wojewódzcy Policji (III).

Prokurator Generalny (I) --- Prokuratura Apelacyjna (II) --- Prokuratura Okręgowa (III)

Minister Edukacji Narodowej (I) --- Starostwa powiatowe (II) --- Szkoły (III)

Nie jest tak, że jeden organ jest dysponentem wyłącznie jednej części budżetowej. Czasem jeden minister może być dysponentem I stopniia kilku części budżetowych np. do niedawna istniał jeden Minister Edukacji Narodowej i Sportu co z nazwy wynikało, iż był dysponentem co najmniej 2 części budżetowych (Edukacja, Sport).

Kwestie związane z wykonywaniem budżetu reguluje odpowiednie rozporządzenie w sprawie wykonywania budżetu państwa. Tempo uruchamiania środków budżetowych przesądza o możliwości dokonywania wydatków przez jednostki budżetowe w określonym czasie. Decyduje o tym środków budżetowych wyższego stopnia przekazując je w uznanych przez siebie za uzasadnionych kwotach. Oczywiście kwoty te są zaplanowane w budżecie państwa.

Blokowanie danych wydatków budżetowych

Wśród instrumentów służących wykonywaniu budżetu państwa istnieje także instytucja blokowania wydatków budżetowych. Blokowanie wydatków budżetowych to okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania całością lub częścią planowanych wydatków budżetowych albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa (art. 177 ust. 2). Zagadnienie to jest regulowane w art. 177, 178, 189. Ustawodawca przewiduje 4 grupy przesłanek decydujących o blokowaniu wydatków budżetowych tzn. w przypadku stwierdzenia:

• niegospodarności w określonych jednostkach

• opóźnień w realizacji zadań

• nadmiaru posiadanych środków

• naruszenia zasad gospodarki finansowej (art. 177 ust. 1)

Art. 177 ust, 3 stanowi, że blokowanie wydatków dokonywane jest aktem prawnym o charakterze decyzji. Decyzje o blokowaniu wydatków podejmuje w świetle art. 177 ust. 3 Minister Finansów w zakresie całego budżetu państwa. Kognicji jego nie podlegają jednostki o szczególnym statusie prawnobudżetowych o których mowa w art. 139 ust. 2 Decyzje o blokowaniu podejmować mogą także dysponenci części budżetowych w zakresie ich części budżetu państwa. Rada Ministrów może zablokować dokonywanie wydatków budżetowych w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej na podstawie art. 179 ust. 1,4 i 5. Dokonuje tego w drodze rozporządzenia. Treść delegacji zawarta jest w ust. 5.

Zagrożenie realizacji ustawy budżetowej będzie miało miejsce w praktyce wówczas, gdy tempo bieżących wydatków budżetowych będzie większe aniżeli tempo gromadzenia dochodów. W takim przypadku blokowanie określonego rodzaju wydatku będzie służyć utrzymaniu równowagi pomiędzy globalnie realizowanymi dochodami i globalnie realizowanymi wydatkami budżetowymi w trakcie całego roku budżetowego.

Zmiany w budżecie w toku jego wykonywania

Budżet co do zasady powinien być wykonywany w kształcie w jakim został uchwalony. Jest to konsekwencja dyrektywnego charakteru budżetu. Jednakże konsekwentne przestrzeganie wszystkich postanowień budżetu w każdej sytuacji mogłoby jednak okazać się w pewnych momentach nieracjonalne np. gdy zaplanowane wcześniej cele przestały być aktualne wobec czego wydatkowane na nie środków budżetowych byłoby bezzasadne lub tez zaplanowana ich wysokość byłaby nadmierna. Na tle tego i podobnych rodzajów sytuacji pojawia się problem prawnej możliwości i celowości dokonywania zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania. Art. 171 daje podstawę prawną by dokonać zmian w budżecie w toku jego wykonywania. W trakcie roku budżetowego zmiany w budżecie państwa mogą dokonane albo w drodze nowelizacji ustawy budżetowej albo w wyniku zmian w budżecie państwa dokonywanych na podstawie przyznanych im upoważnień, kompetencji przez organy wykonujące budżet państwa. Jeśli chodzi o pierwszy sposób to nowelizacja ustawy budżetowej możliwa jest w trybie określonym dla uchwalania ustawy budżetowej. Oznacza to, że tylko Rada Ministrów może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą w sprawie zmian w ustawie budżetowej przy czym nie istnieją przepisy określające termin i dopuszczalny zakres zmian ustawy budżetowej. Drugim sposobem zmian w budżecie państwa to przeniesienie wydatków polegające na zwiększeniu pewnej pozycji i równoczesne zmniejszenie innej pozycji o tą samą kwotę. Samo przeniesienie wydatków a więc Virement (czyt. Viremła) nie wywołuje bezpośrednich skutków finansowych w tym sensie, że nie oznacza bezpośredniego uruchomienia środków budżetowych a jedynie zmienia ustalone w budżecie limity wydatków. Ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość dokonywania zmian w budżecie, z tym że w przeciwieństwie do nowelizacji ustawy, muszą być one dokonywane nie tylko przez uprawnione organy ale i w przewidzianym w ustawie trybie działania. Zgodnie z art. 171 przeniesienia planowanych wydatków budżetowych mogą dokonywać dysponenci części budżetowych. Czynić to mogą pomiędzy rozdziałami oraz pomiędzy paragrafami klasyfikacji budżetowej lecz wyłącznie w ramach danej części i działu budżetu państwa. Możliwość przesunięcia wydatków jest bowiem wyjątkiem od zasady. Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić do dokonywania przeniesień w obrębie rozdziału kierowników podległych im jednostek. Dalsze przepisy ograniczają także możliwości Viremła np. art. 171 ust. 3 i 4:

Art. 171.

3. Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys. zł wymaga zgody Ministra Finansów, z zastrzeżeniem ust. 4. O przeniesieniach wydatków majątkowych dokonanych poniżej tej kwoty dysponenci części budżetowych informują niezwłocznie Ministra Finansów.

4. W przypadku wydatków na inwestycje budowlane, każde przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu tych wydatków wymaga zgody Ministra Finansów.

Rezerwy budżetowe oraz gospodarowanie mieniem. W budżecie państwa tworzone są w celu uelastycznienia gospodarki budżetowej rezerwy budżetowe. Są to: rezerwa ogólna i rezerwy celowe.

10 dni

---