Prawo finansowe

Wykład XXI 31.05.2012

Pojęcie podatku - ciąg dalszy

Elementy zmienne podatku - ciąg dalszy

Warunki i tryb płatności podatku - jako ostatni element należy wymienić:

• środek,

• forma zapłaty

• termin,

• tryb płatności podatku

• sposób płatności

Środek zapłaty podatku

Jeśli chodzi o środek zapłaty podatku, zasadniczym środkiem zapłaty podatku jest pieniądz mający prawny obieg w chwili zapłaty podatku. Nie jest to jednak środek jedyny. Jeśli popatrzymy na art. 61 OP to można w nim odnaleźć także inne środki zapłaty podatku. Można więc powiedzieć, że ordynacja podatkowa daje możliwości zapłaty podatków w art. 61 §3 papierami wartościowymi, znakami akcyzy, znakami opłaty skarbowej lub urzędowymi blankietami wekslowymi. W przeszłości środkiem zapłaty podatku były ziemne płody występujące w podatku gruntowym.

Forma zapłaty podatku

Ze środkiem zapłaty podatków związana jest także forma jego zapłaty. Ordynacja podatkowa w art. 60 przewiduje 2 podstawowe formy zapłaty podatku tj:

• zapłatę gotówką - Zapłata gotówką dokonywana jest poprzez wpłacenie kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej, spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

• w formie bezgotówkowej - dokonywana jest poprzez obciążenie rachunku bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej na podstawie polecenia przelewu (zobacz wykład na temat form rozliczeń bezgotówkowych). Zgodnie z art. 60 §4 ta forma zapłaty podatku dokonywana jest w drodze zlecenia płatniczego. Zlecenie płatnicze na rzecz organów podatkowych może być również składane w formie dokumentu elektronicznego przy użyciu oprogramowania udostępnionego przez banki lub inną instytucję finansową. Zlecenie płatnicze powinno zawierać ściśle określoną treść (art. 60 §5). Dodać przy tym należy iż polecenie przelewu o którym była mowa wyżej dotyczy możliwości zapłaty podatków przez podatników prowadzących działalność gospodarczą o czym stanowi art. 61 §1 i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Tryb zapłaty podatku

Tryb zapłaty podatku jest zróżnicowany.

Podatek może być płacony sporadycznie tj. w każdym konkretnym przypadku powstania obowiązku podatkowego. Jeśli przedmiotem opodatkowania są zdarzenia, zjawiska, stany faktyczne, z którymi wiąże się powstanie obowiązku podatkowego o charakterze jednorazowym wówczas podatek jest płacony każdorazowo a więc sporadycznie, w każdym przypadku, w którym nastąpi takie zdarzenie, zjawisko itd. Przykładem jest spadkobranie, darowizna, czynności cywilnoprawne, sporadyczny tryb płatności występuje w podatku od spadków i darowizn, podatku od czynności cywilnoprawnych, podatku akcyzowym, podatku od towarów i usług, w niektórych przypadkach w podatku dochodowym od osób fizycznych. W literaturze przedmiotu tego typu zdarzenia, zjawiska są nazywane zamkniętymi stanami faktycznymi.

Natomiast gdy przedmiotem podatku są zdarzenia powtarzające się np. wypłata wynagrodzenia ze stosunku pracy, z tytułu pracy nakładczej czy pozarolniczej działalności gospodarczej, w podatku dochodowym od osób prawnych, lub mające charakter ciągły np. posiadanie nieruchomości w podatku od nieruchomości, rolnym i leśnym, zapłata podatku następuje okresowo lub inaczej mówiąc periodycznie.

Zapłata podatku (kwoty świadczenia podatkowego) następuje:

• przy zapłacie jednorazowej w całej wysokości lub

• w częściach - stopniowa zapłata podatku może być dokonywana z dołu lub z góry.

• Przy zapłacie z dołu ustalona kwota podatku jest rozłożona na części czyli raty płatne w ustalonych terminach. Aby można było podatek płacić w trybie ratalnym musi być znana jego wysokość przed rozpoczęciem roku podatkowego np. w podatku od nieruchomości, rolnym, leśnym.

• Zapłata z góry polega na wpłacaniu zaliczek na poczet zobowiązania podatkowego, którego ostateczna wysokość zostanie dopiero ustalona po upływie okresu za jaki dokonywany jest wymiar podatku. Dopiero wówczas może nastąpić obliczenie kwoty należnego podatku i rozliczenia wpłaconych wcześniej zaliczek. Dopiero wówczas będzie możliwe wyliczenie ewentualnej nadpłaty lub dopłaty podatku np. w podatku dochodowym za okresy miesięczne. Obok instytucji zaliczek występują w systemie podatkowym tzw. przedpłaty na zaliczki.

Terminy zapłaty podatku

Z trybem zapłaty podatku wiąże się ściśle termin płatności podatku. Może on być określony w dwojaki sposób:

• Można go ustalić z góry jako oznaczony dzień lub okres np. podatek od towarów i usług płacony jest do 25 dnia po upływie miesiąca, lub w przypadku podatku dochodowego od osób prawnych, w terminie 3 miesięcy od końca roku podatkowego czy w podatku dochodowym od osób fizycznych do 30 kwietnia od końca roku podatkowego. A więc terminy te ustalone są z reguły w ustawach podatkowych.

• Termin płatności podatku może także nawiązywać do określonego zdarzenia czyli określonego faktu czy stanu prawnego, którego terminu nie można z góry przewidzieć. Wobec powyższego ustawodawca stosuje takie zwroty normatywne jak: „w terminie 14 dni od daty doręczenia decyzji wymiarowej” czyli ustalającej zobowiązanie podatkowe np. w podatku od nieruchomości, leśnym, rolnym.

Należy powiedzieć, iż najbardziej dogodnym dla podatnika jest płatność podatku w takim terminie, w którym podatnik dysponuje środkami do spełnienia świadczenia podatkowego.

Okres podatkowy

Termin płatności podatku wiąże się pośrednio z okresem podatkowym a więc przedziałem czasowym za który podatek ma być uiszczony. Okresy podatkowe są ustalane przez ustawodawcę w sposób zróżnicowany zależny przede wszystkim od rodzaju przedmiotu podatku, od właściwości obrotu gospodarczego czy inaczej, jego warunków, które towarzyszą przedmiotowi opodatkowania. W podatkach dochodowych okresem rozrachunkowym jest okres jednego roku podatkowego, który może pokrywać się z rokiem kalendarzowym lub nie. W tym ostatnim przypadku, okres rozliczeniowy dopasowany jest do warunków obrotu finansowego i przedmiotu opodatkowania i dotyczy on podatku dochodowego od osób prawnych. Okresem rozliczeniowym w podatku VAT jest okres miesięczny (miesiąc kalendarzowy). Natomiast art. 33 ust.2 mówi o kwartalnym okresie rozliczeniowym. Okresy rozliczeniowe mogą być dowolnie ustalane przez ustawodawcę.

Terminy płatności na gruncie ogólnego prawa podatkowego regulowane są przepisami rozdziału 4.

Sposoby zapłaty podatku

Mówiąc o sposobie zapłaty podatku należy zwrócić uwagę na to, że podatek może być płacony:

• Bezpośrednio - bez pośrednictwa innych podmiotów

• za pośrednictwem innych podmiotów czyli płatnika i inkasenta (zobacz: podmioty podatkowe).

Ulgi podatkowe - jedni uważają, że są one zaliczane do warunków i trybów płatności. Poza warunkami i trybem zapłaty podatku o którym była mowa wyżej należy zwrócić uwagę na występujące w podatkach ulgi i zwolnienia. Mówiąc o zwolnieniach i ulgach podatkowych należy wziąć pod uwagę treść art. 3 pkt. 6 ordynacji podatkowej. W przepisie ty bowiem ustawodawca definiuje wyłącznie termin „ulgi podatkowe”. Przez ulgi podatkowe należy rozumieć przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, a także odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku. Ulgą podatkową nie jest natomiast obniżenie kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego w podatku od towarów i usług oraz innych odliczeń stanowiących element konstrukcji tego podatku. Ulgi polegają na zwolnieniu i innych działaniach, które w konsekwencji powodują zmniejszenie podstawy opodatkowania lub podatku.

Zwolnienia podatkowe

Jeśli chodzi o zwolnienia podatkowe, które są zaliczane do ulg podatkowych, można je sklasyfikować w sposób zróżnicowany. Mogą to być zwolnienia:

• przedmiotowe, które zwalniają z opodatkowania określone kategorie przedmiotów np. użytki rolne.

• podmiotowe, gdzie na plan pierwszy wysuwają się cechy osobiste podatnika np. w podatku od spadków i darowizn.

Inną płaszczyzną kwalifikacji zwolnień podatkowych rozumianych jako ulgi podatkowe są kwestie związane z ich uzasadnieniem, a wiec cele w jakim zostały wprowadzone do danego podatku. Z tego względu można mówić o ulgach w tym zwolnieniu wprowadzonych dla osiągniecia:

• celu gospodarczego (ulgi gospodarcze),

• celów socjalnych (ulgi o charakterze socjalno-kulturalnym),

• ulgi dyplomatyczne

• ulgi inwestycyjne

• ulgi rodzinne,

• minimum wolne od podatku.

Kolejny podział ulg to podział na:

• ulgi powszechnie obowiązujące

• ulgi, które obowiązują na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego czyli szczególne.

Kolejne kryterium to podział na:

• ulgi systemowe - ulgi, które są określone w ustawie podatkowej np. . ulga inwestycyjna, rodzinna jest ulgą systemową

• ulgi pozasystemowe - ulgi zależne od uznania organów podatkowych tzn. mogą lecz nie muszą być udzielone po spełnieniu określonych warunków.

Kolejnym kryterium na jakie dzieli się to:

• ulgi polegające na zwolnieniu przedmiotowym stosowane w celu uniknięcia podwójnego opodatkowania tego samego zjawiska lub tej samej działalności. Wynikają one z umów lub konwencji o unikaniu podwójnego opodatkowania. W zakresie samych ulg podatkowych, ich konstrukcji można wyróżnić w nich 2 przekroje:

Można mówić o:

• ulgach procentowych a więc o ulgach proporcjonalnych. Ulga procentowa nawiązuje do wysokości wymierzonego podatku. Jest zatem w liczbach absolutnych tym większa im większy jest wymiar podatku.

• ulgach kwotowych, które można określić jako regresywne. Ulga kwotowa jest sztywna a więc jednakowa przy każdej wysokości zobowiązania podatkowego i dlatego ma charakter regresywny.

Można w końcu rozróżnić ulgi na:

• ulgi zmniejszające podstawę opodatkowania

• Ulgi zmniejszające podatek

Poza warunkami i trybem płatności oraz ulgami podatkowymi w przepisach prawa podatkowego znajdują się regulacje, które wprowadzają szczególny sposób obliczania wysokości podatku. Zasady te prowadzą do zryczałtowanego obliczania i poboru podatku. Ryczałt polega na tym, iż w określonych przypadkach nie pobiera się podatku na zasadach ogólnych czyli zasadach uwzględniających podstawę opodatkowania rzeczywistą i konkretną ustaloną dla konkretnego podatnika. Przy zapłacie podatku w formie ryczałtu stosuje się formę uproszczoną, która nawiązuje do podstawy szacunkowej przyjętej dla określonych kategorii podatników. Wielkość stawek podatkowych nawiązuje do wielkości zjawisk stanowiących przedmiot opodatkowania. Zjawiska te oszacowane są na podstawie znamion zewnętrznych, które wskazują na potencjalny dochód lub majątek podatnika np. w podatku dochodowym - rodzaj wykonywanej działalności, liczba mieszkańców danej miejscowości czy osób zatrudnionych przez podatnika. Klasycznym przykładem ryczałtu jest opodatkowanie kartą podatkową i opodatkowanie osób duchownych. Nie jest nim ryczałt ewidencjonowany.

Czym innym jest zryczałtowany sposób opodatkowania niektórych przychodów podatkiem od osób fizycznych np. 10% z nagrody. W tym przypadku nie wylicza się kosztów a interesuje nas tylko przychód.

---