Prawo finansowe
Wykład I 13.10.2011
Sprawy organizacyjne
Zerówka dla tych co chodzą na wykłady i mają 4 z ćwiczeń.
Będą podane zagadnienia egzaminacyjne
Podręczniki
Obowiązującymi materiałami są wyłącznie wykłady i ewentualnie fragmenty z książki Prof. A. Hanszua Dochody jednostek samorządu terytorialnego, które będą określone.
Czym są finanse?
Finanse można postrzegać przede wszystkim jako metodę podziału PKB a także dochodu narodowego za pomocą pieniądza. A więc finanse występują tylko wtyedy, kiedy istnieje gospodarka towarowo pieniężna.
PKB - to pojęcie z zakresu makroekonomii, które oznacza sumę wartości dóbr i usług wytworzonych w danym czasie w danym państwie.
Istota finansów polega na gromadzeniu i rozdysponowaniu zasobów pieniężnych. Zasadniczą cechą finansów jest więc ich pienieżny charakter.
Na finanse można patrzeć także jako na stosunki społeczno-ekonomiczne, które pojawiły się wraz z powstaniem i rozwojem gospodarki towarowo-pienieżnej. Finanse nie istniały więc w warunkach gospodarki naturalnej (np. w Polsce 20 lat temu). Z czasem finanse przybrały podstawową rolę podziału PKB i dochodu narodowego.
Finanse mają też charakter obiektywny a więc podział PKB za pomocą pieniądza nie jest zależny od woli osób uczestniczących w gromadzeniu i wydatkowaniu środków. Są obiektywnym sposobem wymiany dóbr i usług za pomocą pieniądza.
Pieniężny charakter finansów występuje wówczas, gdy w grę wchodzi pieniądz w jego pierwotnej postaci (pieniądz kruszcowy lub krusziec wymienialny na banknoty) ale także wtedy, gdy rolę środka płatniczego pełnią bilety banków centralnych lub zapisy na rachunkach bankowych.
W 1971 r. zmieniono porządek, który zawarto w 1946 zgodnie z którym walutą dominującą jest dolar. W 1971 r. prezydent Nixon przekreślił ten układ i ten moment dał początek tworzeniu derywatów. Skutki dectyzji Nixona dały o sobie znać w 200 r. po upadku Enronu a obecnie pieniądz nie ma żadnego odniesienia do wartości.
Finanse oznaczają całokształt działalności dysponującej środkami pieniężnymi (gromadzenie i wydatkowanie i inne czynności z nimi powiązane). W szczególności finanse polegają na dokonywaniu wpłat i wypłat, przechowywaniu i przesuwaniu w obrębie poszczególnych jednostek środków pieniężnych.
W ramach finansów mieści się wyznaczanie wydatków i dchodów. Ustalanie techniki wydatkowej i techniki w zakresie pobierania dochodów.
Finanse cechuje dwustronność. Oznacza to, że finanse polegają z jednej strony na gromadzeniu środków pienieżnych, a z drugiej strony na ich wydatkowaniu.
Gromadzenie i wydatkowanie środków nie jest działaniem samym w sobie. Celem gormadzenia środków jest gromadzenie uprawnień do dysponowania PKB. Wydatkowanie oznaczać może realizację owych uprawnień, która może dokonywać się bezpośrednio (nabywanie dóbr i usług) lub posredno przez osobę, której te uprawnienia zostały odstąpione. W tym świetle finanse różnią się od np. działalności numizmatycznej polegające na gormadzeniu środków pieniężnych dla celów estetycznych.
Podmiotowy zakres finansów
Wszystkie wyżej wymienione operacje mogą być przypisywane bardzo różnym podmiotom: osobom fizycznym prowadzącym lub nieprowadzącym działalności gospodarczej, przedsiębiorcom, spółkom itd. Te podmioty gromadzą i wydatkują środki pieniężne. Wreszcie podmiotem prowadzącym finanse jest państwo i samorządy terytorialne.
Z tego co zostało przedstawione można wyciągnąć kolejne wnioski iż definiując pojęcie finansów zwrócić należy uwagę, iż operacje finansowe o których była mowa mogą być realizowane w różnej formie i w różny sposób. Operacje te mogą więc mieć charakter zwrotny, bezzwrotny, odpłatny, nieodpłatny, ekwiwalentny, nieekwiwalentny. Sposób gormadzenia i wydatkowania może być scentralizowany, zdecentralizowany, skoncentrowany lub zdekoncentrowany. Ta wszystkie formy i sposoby są obojętne dla definicji finansów.
Pojęcie finansów publicznych
Analizując podmioty uczestniczące w działąlności finansowej można zwrócić uwagę iż są pośród nich państwo i związki prawa publicznego. Podmioty te realizują zadania o charakterze publicznym. Z kolei realizacja zadań o charakterze publicznym, a więc zadań, które nie mogą być zaspokoaane w sposób indywidualny, lecz ich zaspokajanie konieczne jest drogą zbiorowych nakładów, muszą mieć źródło swego finansowania. Są to podmioty, których obowiązkiem jest zaspokajanie potrzeb zbiorowych np. kanalizacja, służba zdoriwa, komunikacja, wymiar sprawiedliwości.
Cechą charakterystyczną pozwalającą mówić o finansach publicznych jest podmiot, który gormadzi i wydatkuje środki pieniężne. Jest nim państwo, jednostki samorządu terytorialnego a także mogą nim być związki wyznaniowe i inne.
Finanse publiczne są też realizowane przez podmioty, które władczo kształtują swe stosunki prawne tzn. kształtują je w drodze przymusu prawnego. Stosunki które w ramach finansów publicznych są tworzone charajteryzują się nierównorzędnością.
Finanse publiczne charakteryzują się właściwymi sobie metodami gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. W ramach finansów publicznych nie stosuje się metod komercyjnych a metody typu administracyjnego. Brak jest stosunków umownych.
Owe stosunki finansowe (gromadzenie i wydatkowanie) służą określonym celom - realizacją potrzeb lub zadań publicznych lub służą ochronie danego interesu publicznego. Nie służą one maksymalizacji zysku, gdyż tym zajmują się finanse prywatne. Ochrona interesu publicznego dokonywana jest z urzędu a nie na wniosek.
Po drugiej stronie są finanse prywatne, które nie są przedmiotem naszych zainteresowań.
Sfera finansów publicznych charakteryzuje się wysokim stopniem reglamentacji prawnej. Podmioty, które prowadzą finanse mogą działać tylko na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji).
Finanse publiczne wiążą się ze zbiorowym zaspokajaniem/realizacją zadań publicznych. Zakres finansów publicznych zwiększa się stopniowo, w miarę jak poszerza się zakres zadań państwa rozumianego jako całość (razem z jednostkami samorządu terytorialnego). Zmiany w zsakresie zadań wiążą się za zmianami ustrojowymi, gdyż zakres funkcji państwa jest zależny od ustroju państwa.