Prawo finansowe
Wykład XIX 17.05.2012
Źródła prawa podatkowego
Dyrektywy
W zakresie harmonizacji podatków UE wyróżnia się następujące obszary oddziaływania europejskiego prawa podatkowego:
Harmonizacja podatku od wartości dodanej
Harmonizacja akcyz
Harmonizacja podatków bezpośrednich
Jeśli chodzi o harmonizację podatku od wartości dodatniej należy wskazać na Dyrektywę 2006/112/WE z 26 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.
Drugi obszar opiera się na:
Dyrektywie Rady 2008/118/WE z 16 grudnia 2008 r. w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego
Dyrektywa Rady 2007/74/WE z 20 grudnia 2007 r. w sprawie zwolnienia towarów przywożonych przez osoby podróżujące z państw trzecich z podatku od wartości dodanej i akcyzy
Szereg dyrektyw regulujących elementy konstrukcji akcyzy w zależności od towaru i szereg dyrektyw regulujących stawki akcyzy
Obszar regulacji ponadnarodowej w zakresie podatków bezpośrednich jest całkiem inny, gdyż UE główny nacisk kładzie na warunki stwarzające możliwość konkurencji. Po drugie podatek od towarów i usług zasila budżet UE wiec zależy UE by był on największy. Ale w podatku bezpośrednim te względy nie mają znaczenia, bo nie zakłócają warunków konkurencji tak jak podatek od towarów i usług. Chodzi przy podatkach bezpośrednich o możliwość przepływu kapitału. W obszarze regulacji dotyczących podatków bezpośrednich zwrócić uwagę należy na:
Dyrektywę Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku półek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich
Dyrektywa 90/434/EWG z 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego sytemu podatkowego mającego zastosowanie do fuzji, podziałów, podziałów przez wydzielenie, wniesienie majątku i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE pomiędzy państwami członkowskimi
Dyrektywa Rady 2003/49/WE w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między powiązanymi spółkami różnych państw członkowskich (Dyrektywa IR)
Dyrektywa Rady 2003/48/WE w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek
Konwencja arbitrażowa
Pojęcie podatku - ciąg dalszy
Elementy zmienne podatku
Do elementów zmiennych podatku zalicza się:
Podmiot czynny
Pomiot bierny
Przedmiot podatku
Podstawę podatkową
Stawki i skale podatkowe
Ulgi i zwolnienia
Warunki płatności podatku
Elementy te nazywane są zmiennym, gdyż elementy zmienne podobnie jak elementy stałe podatku stanowią nieodłączne jego cechy. Różnią się jednak od elementów stałych tym, że treść ich w poszczególnych podatkach jest różna.
Podmiot czynny - w literaturze można spotkać się z poglądem, iż jest to podmiot na rzecz którego pobiera się podatek. Jest nim państwo, które jest reprezentowane przez Skarb Państwa (art. 6) reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa, Ministra Finansów, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy izby celnych w zależności o jaki zakres chodzi. Również podmiotem czynnym są związki samorządu terytorialnego czyli takie podmioty prawa publicznego jak województwa, powiaty i gminy. Mogą być nimi także inne podmioty prawa publicznego np. związki wyznaniowe w Niemczech, Austrii, Włoszech, Ameryce Łacińskiej. Są to tzw. podatki kościelne. Natomiast wykluczona jest, w świetle definicji podatku, jakakolwiek możliwość pobierania podatku na rzecz instytucji prawa prywatnego. Państwo jest w zakresie ustalania tych podatków zupełnie suwerenne. W świetle Konstytucji nie ma żadnych ograniczeń w uchwalaniu podatku.
Podmiot bierny - podmiot, który uiszcza podatek lub który obowiązany jest do uiszczania podatku. W obszarze podmiotu biernego wyróżnić można 3 terminy a mianowicie podatnika, płatnika i inkasenta.
Podatnikiem jest określony przez państwo podmiot na którego został nałożony podatek. Należy podkreślić swobodę państwa (ustawodawcy) w określaniu osoby podatnika. Ustawodawca nie jest związany ani obywatelstwem ani miejscem zamieszkania, ani siedzibą, miejsce pobytu podatnika trwałym lub przejściowym dlatego podatnikami mogą być w świetle art. 7 par. 1 i 2 zarówno obywatele danego kraju jak i cudzoziemcy, zarówno osoby zamieszkałe w kraju lub mające siedzibę w kraju a więc rezydenci jak i osoby mieszkające za granicą a wiec nierezydenci, zarówno podatnicy posiadający przedmiot podatkowy w kraju jak i poza jego granicami. Krąg podatników może być także bardzo szeroki pod innymi względami. Podatnikami mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Płatnikami CIT są samorządowe zakłady budżetowe (nie ma osobowości), agencja wykonawcza, instytucja gospodarki.
Jeśli chodzi o miejsce zamieszkania to wyróżnia się nieograniczony i ograniczony obowiązek podatkowy. W PIT podatnicy mający miejsce zamieszkania na terytorium Polski podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu oznacza to, iż są one opodatkowane od całości swoich dochodów (przychodów) osiąganych ze źródeł przychodów położonych zarówno w Polsce jak i za granicą (art. 3 ust. 1 PIT).
Bez znaczenia jest status cywilny podatników. Podatnicy są opodatkowani oddzielnie chyba, że wyjątkowo można opodatkować się łącznie, Wyjątkiem jest wspólne opodatkowanie małżonków.
Niekiedy podatnikami są podmioty nie dające się zakwalifikować do żadnych z wyżej wymienionych grup: spadki nieobjęte.
W pewnych przypadkach podatnikami mogą być państwa obce.
Płatnikiem jest osoba obowiązana do obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku na rachunek właściwego budżetu. Definicje płatnika zawiera art. 8 op, który stanowi, że płatnikiem jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku we właściwym terminie właściwemu organowi podatkowemu. Płatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych jest przede wszystkim pracodawca, a także organy rentowe i emerytalne, uczelnie wyższe, banki. W podatku od spadków i darowizn płatnikiem jest notariusz, który uzależnia sporządzenie aktu notarialnego od uiszczenia podatku od spadków i darowizn w sytuacji, w której w jego obecności sporządza się umowę darowizny, organizatorzy gier odprowadzają podatek od wygranych
Inkasent - obowiązany tylko do pobrania i wpłacenia podatku we właściwym terminie do odpowiedniego organu podatkowego. Inkasenci występują dość rzadko. Charakterystyczny jest pobór podatku od nieruchomości, rolnego i leśnego przez sołtysa. Inkasenci pobierają też opłatę targową.
Z podmiotem podatkowym wiąże się również kwestia rzeczywistego i formalnego obciążenia podatkiem. Z tego punktu widzenia można mówic o podatnikach formalnych i rzeczywistych.
Podatnikiem formalnym jest osoba, która z mocy ustawa obowiązana jest uiszczać podatek, a wiec jest to osoba, która obowiązana jest sama obliczyć ten podatek i rozliczyć się z organem podatkowym lub jest to osoba wobec której może zostać wydana decyzja ustalająca zobowiązania podatkowe, której doręcza się tę decyzję.
Podatnik rzeczywisty - nie musi pokrywać się z osobą podatnika formalnego. Podatnikiem rzeczywistym jest podmiot, który uiszczając w rzeczywistości podatek dokonuje tego z uszczerbkiem dla swego majątku lub swego dochodu.
Rozczepienie podatnika formalnego i rzeczywistego występuje w niektórych konstrukcjach podatkowych. Ustawodawca w sposób świadomy rozdziela te 2 podmioty. W ten sposób separuje przedmiot i źródło podatkowe a także osoby podatników. Czyni to przez zaznaczenie podziału w ewidencji podatkowej. Czyni to w sposób zamierzony. Rozczepienie istnieje w podatkach pośrednich.
Inna sytuacja występuje w podatkach bezpośrednich, w których podatnik formalny i rzeczywisty to podmioty tożsame. Cechą charakterystyczną podatku bezpośredniego jest fakt, że przedmiot podatkowy pokrywa się ze źródłem opodatkowania.
Przedmiot podatkowy - jest nim stan faktyczny, zjawisko, zdarzenie, zespół zdarzeń powiązanych ze sobą i inne sytuacje od których zaistnienia ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego czyli nieskonkretyzowanego obowiązku uiszczania podatków. Są to zdarzenia prawne i faktyczne prowadzące m.in. do powstania dochodu. (NIEWŁAŚCIWA ODPOWIEDŹ: PRZEDMIOTEM JEST DOCHÓD CZY PRZYCHÓD. WŁAŚCIWA ODPOWIEDŹ: SĄ TO ZDARZENIA PROWADZĄCE DO POWSTANIA DOCHODU). Np. stosunek pracy, działalność wykonywana osobiście, najem, podnajem, dzierżawa, jeśli są źródłem dochodu.
Od terminu jakim jest przedmiot podatkowy należy odróżnić termin prawniczy źródło podatkowe. Źródłem podatkowym są środki podatnika, z których opłaca on faktycznie podatek: bądź dochód podatnika, bądź majątek podatnika. A majątek podatnika jest zakumulowaną formą uzyskanego wcześniej dochodu. Przedmiot i źródło mogą się ze sobą pokrywać lub mogą być zjawiskami zupełnie odmiennymi np. w podatku dochodowym zjawiskiem powodującym powstanie podatku są stany faktyczne, stany prawne w wyniku których powstaje dochód. W takich przypadkach podatek uiszczany jest z uszczerbkiem dla danego dochodu. Inaczej przedstawia się sprawa w niektórych innych podatkach gdzie przedmiot podatku i jego źródło są od siebie oderwane. Rozgraniczenie przedmiotu podatkowego i źródła podatkowego jest elementem charakterystycznym dla podatków pośrednich a więc dla podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego.
Kolejnym elementem zmiennym podatku jest podstawa opodatkowania zwana niekiedy podstawą wymiarową. Podstawa opodatkowania to ilościowo lub wartościowo skonkretyzowany przedmiot podatkowy.