Prawo finansowe
Wykład XIII 22.03.2012
Obieg pieniężny
Rodzaje bankowych rozliczeń pieniężnych
Bankowe rozliczenia pieniężne można podzielić na gotówkowe i bezgotówkowe.
Bankowe rozliczenia gotówkowe
Rozliczenia gotówkowe mogą być przeprowadzone za pomocą:
Czeku gotówkowego
Poprzez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela
Wpłata gotówki na rachunek wierzyciela czyli beneficjenta wpłaty wiąże się z obowiązkiem banków przyjmowania wszelkich wpłat gotówkowych. Zgodnie z art. 66 ustawy Prawo bankowe banki są zobowiązane przyjmować wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe oraz przeliczać i sortować banknoty i monety pochodzące z tych wpłat. Wpłaty gotówkowe mogą być dokonywane przez każdego, zawsze jednak konieczne jest wskazanie konkretnego adresata takiej wpłaty.
Czek gotówkowy zgodnie z art. 63b Prawa bankowego stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi czyli bankowi wystawcy czeku, obciążenia jego rachunku kwotą na którą czek został wystawiony. Dyspozycja ta obejmuje wpłatę tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. Zgodnie z art. 63b ust. 2 czek gotówkowy może być przedstawiony do zapłaty bezpośrednio u trasata albo w innym banku. Zapłata czeku gotówkowego przedstawionego do zapłaty w innym banku może nastąpić dopiero po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków niezbędnych do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawiania czeku gotówkowego do zapłaty w innym banku określa umowa między tym bankiem a posiadaczem czeku. W Polsce czeki gotówkowe stanowią schyłkową formę rozliczeń gotówkowych.
Bankowe rozliczenia bezgotówkowe
Do bankowych rozliczeń bezgotówkowych zalicza się:
Polecenie przelewu
Czek rozrachunkowy
Polecenie zapłaty
Karty płatnicze
Akredytywy
Potrącenia czyli kompensacje
Formy rozliczeń bezgotówkowych można klasyfikować z uwzględnieniem różnych kryteriów. Jednym z nich jest inicjowanie rozliczeń pieniężnych. Inicjatorem tym może być dłużnik lub wierzyciela:
Jeśli inicjatorem rozliczeń jest dłużnik wówczas tego rodzaju rozliczenia pieniężne zwykle przyjęto nazywać się rozliczeniami typu przelewowego.
Gdy inicjatorem rozliczeń jest wierzyciel, wówczas rozliczenia takie są nazywane rozliczeniami typu inkasowego.
Obok tych dwóch podstawowych rozliczeń bezgotówkowych dają wyróżnić się szczególne formy rozliczeń bezgotówkowych.
Polecenie przelewu - zgodnie z art. 63 polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela tj. wierzyciela dłużnika wydającego dyspozycję wykonania przelewu. Bank wykonuje dyspozycje dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego. Inicjatorem tej formy rozliczeń jest dłużnik.
Czek rozrachunkowy - art. 63e. Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Czek rozrachunkowy może być przedstawiony do rozrachunku bezpośrednio u trasata lub w banku w którym posiadacz czeku ma swój rachunek. Uznanie rachunku posiadacza czeku następuję po uzyskaniu przez bank posiadacza czeku od trasata czyli banku wystawcy czeku, środków niezbędnych do pokrycia czeku. Jest to schyłkowa forma rozliczeń pieniężnych. Jest to rozliczenie typu przelewowego
Polecenie zapłaty - jest to inkasowa forma rozliczeń bezgotówkowych uregulowana w swym podstawowym kształtem przepisami art. 63d Prawa bankowego. Inicjatorem tego rodzaju rozliczenia jest wierzyciel. Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku tego wierzyciela, który wydaje dyspozycję. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłatyPolecenie zapłaty wykorzystywane jest najczęściej do rozliczeń z przedsiębiorcami świadczącymi usługi masowe takie jak dostarczanie energii, gazu, usług telekomunikacyjnych, czynsze mieszkaniowe. Polecenie zapłaty jest korzystne dla tego rodzaju przedsiębiorców, którzy są aktywną stroną dokonywanych rozliczeń. Daje im pewność, że uzyskają w terminie swoje należności. Wierzyciel przesyła do banku instrukcje obciążenia rachunku dłużnika prowadzonego w tym lub innym banku. Natomiast rola dłużnika ogranicza się wyłącznie do wyrażenia zgody na obciążenie jego rachunku (zgoda jest jednorazowa). Polecenie zapłaty nie może być jednak stosowane swobodnie. Dostępność tej formy rozliczeń uzależnione jest bowiem od spełnienia kilku warunków:
Wierzyciel i dłużnik muszą posiadacz rachunki bankowe, w bankach które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty
Udzielenie przez dłużnika wierzycielowi zgody na obciążenie rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty musi poza tą zgodą zawierać terminy zapłaty i określić rodzaje zobowiązań
Zawarcie między wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela
Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekraczać 1 000 euro, w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej i 50 000 euro w przypadku pozostałych dłużników. Limity te to elementy służące ochronie interesów dłużnika.
Polecenie zapłaty jest wygodną formą dokonywania płatności dla wierzyciela i dłużnika bowiem gwarantuje terminowość zapłaty a także daje możliwość odwołania zgody dłużnika na obciążenie jego rachunku. Pewnym niebezpieczeństwem dla wierzyciela może być fakt, że na rachunku dłużnika nie ma wystarczających środków pieniężnych. Możliwość odwołania zgody gwarantuje art. 63d ust. 6 wskazując na terminy 30 dni, gdy chodzi o osoby fizyczną nie wykonującą działalności gospodarczej i 5 dni dla pozostałych dłużników. Terminy te nie mogą być skracane w drodze umowy.
Karta płatnicza - jest to szczególna forma rozliczenia bezgotówkowego. Nazwa karty płatniczej używana jest w języku potocznym i prawnym. Kartę płatniczą na gruncie prawa bankowego należy rozumieć tak samo jak kartę płatniczą wg ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych (art. 4 pkt. 4 ustawy) Karta płatnicza jest kluczem dostępu do zgromadzonych na koncie bankowym posiadacza karty środków pieniężnych. Karta ta musi identyfikować wystawcę karty oraz posiadacza karty. Karta płatnicza uprawnia do dokonywania zapłaty a także do wypłaty gotówki. Karty płatnicze można podzielić z uwzględnieniem różnych kryteriów. Podstawowy podjział wynika ze sposobu wykorzystania środków pieniężnych znajdujących się na rachunku posiadacza karty i pochodzenie tych środków. Zgodnie z tymi kryteriami karty płatnicze można podzielić na:
Karty debetowe
Karty kredytowe
Karty obciążeniowe
Karty debetowe są powiązane z rachunkiem posiadacza karty, czyli z rachunkiem płatniczym. Ten rachunek służy do wykonywania transakcji płatniczych. Transakcje dokonywane za pomocą karty obciążają rachunek płatniczy posiadacza. Warunki w tym zakresie określone są umową. Umowa miedzy posiadaczem karty a bankiem lub instytucją płatniczą. Karty te służą do uiszczania opłaty za towary i usługi z wykorzystaniem rachunków pieniężnych zgromadzonych na rachunku posiadacza karty, a wiec z obciążeniem środków pieniężnych posiadacza karty. Obciążenie jest dokonywane w momencie transakcji. Karty debetowe są wydawane na podstawie umowy. Kartą debetową można dokonywać płatności do wysokości środków zgromadzonych na rachunku posiadacza karty. Co do zasady nie możliwe jest przekroczenie salda rachunku posiadacza karty, jednak umowa może przewidywać przekroczenie salda.
Karty kredytowe - są pozyskiwane na podstawie umowy, lecz funkcjonują one w oparciu o przyznaną przez bank lub instytucję płatniczą określoną formę kredytu. Uzyskanie karty kredytowej nie wymaga posiadania rachunku bankowego w baku wystawcy karty, gdyż rozliczenia pieniężne dokonywane są w oparciu o środki, które przyznane zostały w drodze kredytu posiadaczowi tej karty (nie stanowią jego własności, stanowią one własność banku lub instytucji płatniczej, która udziela posiadaczowi kredytu). Karta kredytowa funkcjonuje w oparciu o rachunek bankowy, na które zostały przelane środki pieniężne udostępnione posiadaczowi karty w ramach umowy o kredyt bankowy. Niemożliwe jest więc wystawianie kart kredytowych przez inne instytucje jak banki czy instytucje płatnicze. Osoba ubiegająca się o wydanie karty kredytowej w rzeczywistości zawiera umowę kredytu. Osoba taka musi brać pod uwagę okoliczność, iż będzie badana jej zdolność kredytowa, a wiec badanie stanu majątkowego, dochodów, które umożliwią spłatę kredytu wraz z odsetkami w określonym czasie. Posiadacz karty kredytowej uzyskuje tzw. kredyt odnawialny. W jego ramach istnieje możliwość częściowej spłaty kredytu dotychczas wykorzystanego. O te wielkość powiększy kwota środków dostępnych. W ramach tej karty istnieje możliwość zaciągania kredytu darmowego (bezodsetkowego)
Karta obciążeniowa - upoważnia ona do zaciągania kredytu kupieckiego. Kredyt kupiecki polega na odroczeniu płatności za nabywane towary i usługi. Są połączone zazwyczaj z rachunkiem osobistym posiadacza karty. Karta obciążeniowa stanowi odmianę karty kredytowej. Różnica polega na możliwości spłaty kredytów zaciągniętych poprzez płatności kartą w krótkich odstępach czasu (najczęściej raz w miesiącu). Różnica sprowadza się więc od określonego w umowie terminu spłaty przez posiadacza. W przypadku karty obciążeniowej posiadacz karty musi dokonać spłaty całości zadłużenia powstałego w okresie rozliczeniowym (np. w okresie miesiąca). W przypadku karty kredytowej posiadacz może spłacić jedynie część zadłużenia tj. minimalną kwotę określoną w umowie a resztę zadłużenia w kolejnych okresach rozliczeniowych.
Akredytywa