PEDAGOGIKA SPECJALNA

Podstawowe pojęcia pedagogiki specjalnej; Podmiot, przedmiot ped. specjalnej

Special education (ang.)

Pedagogie specjale (franc.)

Hailpadagogik, sonderpadagogik

Specjalny nie oznacza czegoś wyjątkowego, oznacza “odnoszący się do jakiegoś przedmiotu”, szczególny, charakterystyczny. Uprawianie PS nie znaczy więc zajmowanie się osobami gorszymi, o konotacjach negatywnych.

Podmiotem pedagogiki specjalnej są osoby niepełnosprawne, zagrożone niepełnosprawnością, niedostosowane społecznie lub zagrożone niedostosowaniem społecznym.

Rehabilitacja - kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, psychoanalitycznych, pedagogicznych, społecznych, zawodowych w celu usprawnienia osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu, obejmuje wszystkie stany, gdzie skutki utraty sprawności miały miejsce; rehabilitacja jest częścią rewalidacji.

Rewalidacja - ma charakter wszechstronny nie jest tylko usprawnianiem uszkodzeń, ale ma na celu wszechstronne udostępnienie danej jednostce normalnego rozwoju i doprowadzenie jej do maksymalnie użytecznego współuczestnictwa w społeczeństwie; działanie szeroko rozwojowe.

Resocjalizacja - przezwyciężanie trudności wychowawczych wynikających ze stanu osobowości albo z zaniedbań wychowawczych i warunków środowiskowych wychowanka, który w sposób antagonistyczno-destrukcyjny ustosunkowuje się do norm społecznych, obyczajowych i moralnych.

Wg Sękowskiej zakres działalności PS dotyczy osób:

1. osoby mające trudności w poznawaniu świata i komunikowaniu się z nim na skutek braku lub uszkodzenia analizatorów zmysłowych (wzrok, słuch, dotyk, węch, smak).

2. Osoby u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy w skutek czego ich obraz poznawczy jest nieadekwatny do rzeczywistości. Mają ograniczoną zdolność rozumowania, są poniżej normy i mają utrudnione przystosowanie się do życia i pracy (czasem mówi się o nich, że są to ludzie z upośledzeniem umysłowym).

3. Osoby, które z powodu uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłej choroby mają ograniczoną zdolność do działania, ekspresji i aktywnego funkcjonowania w życiu społecznym (więc os. Niepełnosprawne ruchowo, lub przewlekle chore).

4. Wymagające resocjalizacji, niedostosowane społecznie w skutek zaniedbań i błędów wychowawczych rodziny i szkoły prowadzących do konfliktu z normami (prawnymi lub obyczajowymi).

5. Znacznie przekraczające poziom normy, inteligencji i zdolności, potrzebujące styczności i ukierunkowania kształcenia (wybitnie zdolne).

Wg Światowej Organizacji zdrowia (BHO) wynika, że na świecie żyje 450 mln osób niepełnosprawnych. Wg danych UE na świecie jest 850 mln takich ludzi. Nie wszyscy ludzie niepełnosprawni kwalifikują się do badan statystycznych. Dane są szacunkowe, bo nie wszystkie kraje robią badania. W Polsce ok. 5,5 mln (ponad 14% ogółu). W Europie ok. 50 mln. 70% populacji to osoby sprawne fizycznie. Europa: 4,5% posiada wyższe wykształcenia (13% ogółu). Spośród tych 4,5% mamy około 15% bez pracy. 5,5 mln w Polsce - 4 mln osób niepełnospr. Ma prawne potwierdzenie niepełnosprawności (ma więc 15 lat lub więcej). Co 7 niep. w Polsce pracuje. W Europie tylko co 2. 84% utrzymuje się, ze świadczeń społecznych. 17% Europejczyków (75 mln) ma obecnie 65 lat lub więcej. W 2012 roku będzie 28%.

NORMA:

Oznacza:

1. Powszechność, masowość, pospolitość, częstość występowania.

2. Normatywna zgodność z przyjętymi wzorami, nastawieniami, oczekiwaniami, przepisami. Normalne jest to co być powinno.

3. Normalny oznacza czasami zdrowy psychicznie.

Zdrowie - stan dobrego samopoczucia psychicznego, społecznego, a nie tylko brak choroby i niedomagania; Mierniki zdrowia: długowieczność, umieralność niemowląt (obecnie umiera co piętnaste dziecko).

Choroba - reakcja dynamiczna na czynnik chorobotwórczy wyraża się w zaburzeniach naturalnego współdziałania tkanek i narządów; choroba może spowodować uszkodzenie, niepełnosprawność i upośledzenie.

1980 - Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń Niepełnosprawności i Upośledzeń (ICDH). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

Uszkodzenie - wszelka strata lub wada fizycznej, psychicznej lub anatomicznej struktury albo czynności; jest to nienormalne funkcjonowanie narządu lub części ciała; może być fragmentaryczne lub całkowite, okresowe lub trwałe, wrodzone lub nabyte, progresywne (postępuje w kierunku pozytywnym), regresywne lub ustabilizowane.

Niepełnosprawność - ograniczenie codziennej sprawności psychicznej lub fizycznej człowieka jako rezultat uszkodzenia narządu lub części ciała; to wszelkie ograniczenie lub brak możliwości wykonywania pewnych czynności w sposób lub z zakresie uznanym za normalny dla istot ludzkich; wynika z uszkodzenia, ale nie zawsze uszkodzenie prowadzi do niepełnosprawności.

Upośledzenie - niekorzystna, gorsza sytuacja danej osoby, polegająca na ograniczeniu lub uniemożliwieniu jej wypełniania ról, które są uważane za normalne biorąc pod uwagę płeć, wiek, czynniki kulturowe i społeczne; jest skutkiem i uszkodzenia i niepełnosprawności; ograniczenie pełnienia ról społecznych.

UPOŚLEDZENIA

I Podział rodzajowy:

1. Upośledzenia wzroku, słuchu, mowy, fizyczne, umysłowe, społeczne.

II Podział na wrodzone i nabyte

III Podział ze względu na determinacje.

1. Determinowane genetyczne

2. Determinowane nie-genetycznie

ICF - Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia.

1. Model medyczny - wszystkie problemy, które napotyka osoba niepełnosprawna traktuje się jako bezpośrednią konsekwencję choroby oraz urazu; zwolennicy uważają, że niepełnosprawność jest osobista tragedią i wszystkie działania podejmowane na rzecz osoby są ukierunkowane na usprawnienie i pomoc w akceptacji własnych ograniczeń oraz przystosowanie osoby niepełnosprawnej do życia w społeczeństwie.

2. Model społeczny - problem niepełnosprawności związany z pomocą społeczną i dobroczynnością; osoba niepełnosprawna jako przedmiot powyższych działań; niepełnosprawność jako skutek ograniczeń doświadczonych przez człowieka; przyczyny niepełnosprawności znajduje się w otaczającym środowisku, mają miejsce różnorodne upośledzenia, segregacja w edukacji, utrudniony dostęp do budynków użytku publicznego, transportu.

3. Model praw człowieka - niepełnosprawność jest traktowana jako normalny aspekt życia człowieka, definiowana w kontekście praw człowieka; osoba niepełnosprawna ma te same prawa i obowiązki co inni obywatele; istnienie barier wobec osoby niepełnosprawnej, polityka wyrównania szans, walka z dyskryminacją.

Edukacja Włączająca. 2 rodzaje.

1. Łączenie danego problemu - niepełnosprawność z innymi np. zatrudnienie albo praca osób starszych w celu stworzenia szerszych inicjatyw dotyczących pewnych generalnych problemów.

2. Włączania pewnego problemu - np. niepełnosprawność do wszelkiego typu inicjatyw wspólnoty Europejskie jakie mogą mieć na ten problem wpływ tworzą takie przepisy, aby znalazła się w nich także osoba niepełnosprawna.

Wczesna interwencja - oddziaływanie wieloaspektowe, ale możliwie wczesne na małe niepełnosprawne dziecko celu podniesienia poziomu jego funkcjonowania.

Kompensacja - uzupełnianie, wyrównywanie braków, zastępowanie deficytów na innej możliwej drodze; stosowanie środków zastępczych dla organizmu ludzkiego.

PROFILAKTYKA WSPOMAGAJĄCA:

Cel pedagogiki specjalnej: poznawanie prawidłowości mechanizmów organizmów i motywacji funkcjonowania osób niepełnosprawnych w celu maksymalnej kompensacji.

Z jakich teorii korzysta pedagogika specjalna?

1. Teoria kompensacji

2. Teoria Wygortskiego

3. Teoria utajonego uczenia się

4. Teoria potrzeb Maslowa

5. Teoria wzmocnień pozytywnych

6. Teoria społecznego uczenia się

OLIGOFRENOPEDAGOGIKA

Oligos - mały, mało fren - umysł, myśl

Pedagogika małego umysłu

Oligofrenopedagogika

- zajmuje się osobami z niepełnosprawnością intelektualną

Podział wg J. Kostrzewskiego:

DYSFUNKCJE INTELEKTUALNE
globalne	Parcjalne
Upośledzenie umysłowe: Niedorozwój umysłowy (oligofrenia) Ogólne otępienie (demencje) Opóźnienie rozwoju intelektualnego Zahamowanie rozwoju intelektualnego Obniżenie poziomu intelektualnego. Wszystkie funkcje składające się na intelekt człowieka wykazują odchylenie od normy	Upośledzenie określonych funkcji Zahamowanie rozwoju określonej funkcji Opóźnienie rozwoju Obniżenie rozwoju Wybrana funkcja składająca się na intelekt człowieka wykazuje odchylenie od normy.

Upośledzenie umysłowe:

• Oligofrenia - powstaje w okresie płodowym, w czasie porodu do 3 roku życia.

Od początku dziecko od normy mimo stymulacji, od początku mamy też wstrzymanie mózgu i wyższych czynności nerwowych.

• Demencja powstaje później - po 3 roku życia. Najpierw jako osłabienie, potem jako rozpad procesów korowych - uszkodzenie czynności nerwowych dotychczas pełnowartościowych.

Od demencji oligofrenię odróżniają: czas wystąpienia, (nie) zdrowe dziecko po porodzie.

Zahamowanie rozwoju intelektualnego - mówimy wówczas, gdy rozwój intelektualny dziecka do pewnego momentu przebiegał prawidłowo, po czym na skutek pewnego czynnika (choroby, wypadku) doszło do zatrzymania wieku inteligencji. Może być ono tymczasowe lub trwałe.

Obniżenie poziomu intelektualnego - wiąże się to z wynikiem poziomu funkcjonowania intelektu o jedno lub dwa odchylenia standardowe poniżej normy. Dotyczy to rozwoju niższego niż przeciętny.

Opóźnienie rozwoju intelektualnego - gdy aktualny rozwój intelektualny dziecka nie odpowiada wiekowi życia jego rówieśników, wiek intelektualny jest niższy od wieku życia.

KLASYFIKACJA ROZWOJU WACHSTERA

100-85 - rozwój prawidłowy , przeciętny

84-70 - rozwój niższy niż przeciętny (pogranicze normy)

69-55 - upośledzenie umysłowe, stopień lekki

54-40 - upośledzenie umysłowe, stopień umiarkowany

39-25 - upośledzenie umysłowe, stopień znaczny

24-0 - upośledzenie umysłowe, stopień głęboki

100 < rozwój ponad przeciętny

15 to jedno odchylenie standardowe

W przedziale:

100-85 odchylenie standardowe </= 1

84-70 </= 1,01 - 2

69-55 </= 2,01 - 3

54-40 </= 3,01 - 4

39-25 </= 4,01 - 5

24-0 > 5

Klasyfikacja DSM IV - dotyczy upośledzenia umysłowego, oparta na trzech kryteriach: Upośledzenie umysłowe jest to istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego (Kryterium A), któremu towarzyszą istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym przynajmniej w zakresie dwóch spośród wielu takich sprawności jak:

- komunikowanie się słowne

- porozumiewanie się

- samoobsługa

- radzenie sobie z obowiązkami domowymi

- sprawności interpersonalne

- korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego

Kryterium B:

- kierowanie sobą

- zdolności szkolne

- praca

- sposoby spędzania wolnego czasu

- troska o zdrowie

Niższy poziom funkcjonowania intelektu i istotne ograniczenia w zachowaniu psychoruchowym muszą wystąpić przed 18 rokiem życia. /Kryterium C/

Klasyfikacja (usunięta w 1957 r.)

1. Idiotyzm

2. Imbecylizm

3. Debilizm

Klasyfikacje etiologiczne:

- upośledzenie pierwotne - uwarunkowane genetycznie

- upośledzenie wtórne - powstaje w wyniku zmian chorobowych

Klasyfikacja Pedagogiczna:

- Dzieci mało wyuczalne

- Dzieci wyuczalne

- Dzieci szkolne

Klasyfikacja psychiatryczna ze względu na objawy:

- małogłowie

- wodogłowie (płyn mózgowo-rdzeniowy w przedniej części czaszki)

- matołectwo (kretynizm, zaburzenia hormonu tarczycy w życiu płodowym)

- zespół Downa

PRZYCZYNY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

I Czynniki działające przed poczęciem:

1. Nieprawidłowości genowe przekazywane przez rodziców, zaburzenia genetyczne dominujące, do ich wywołania wystarczy jeden gen, który choruje (np. stwardnienie guzowate czyli choroba Burneville'a), neurofibronotoza (nerwowłókniaki w skórze), choroba Apert'a.

Zaburzenia recesywne: małogłowie prawdziwe, zaburzenia metaboliczne (przemiany białkowe - fenyloketonuria- białko nie jest rozkładane przez organizm i zaczyna się odkładać).

2. Wady chromosomalne (mamy 46 chromosomów). Pierwsze 22 pary - autosomalne (wspólne dla obu płci). W 21 parze, w przypadku trisomii (zespół Downa) ; trisomia chromosomu 13 - Zespół Pataua (niedorozwój umysłu, wady narządu wzroku, nieprawidłowo wykształconym nosem, i tzw. trąbką, rozszczepem wargi i (lub) podniebienia); trisomia 18 chromosomu- zespół Edwards'a (deformacja), 23 para- XX dziewczyny, XY chłopcy; zespół Turnera - monosomia wystepuje u kobiet, tylko jedne chromosom X; Zespół Klinefertera wystepowanie nadliczbowego chromosomu X (np. XXY).

II Czynniki działające w okresie rozwoju płodowego:

- zarazki, np. bakterie, wirusy lub grzyby.

- Pasożyty np. tasiemce, pierwotniaki,

- Wada wrodzona

- Choroby wirusowe (różyczka, cytomegalia)

- Konflikt serologiczny - niezgodność immunologiczna między matką a płodem.

- chemiczne (antybiotyki i leki nasenne)

- Promienie rentgena

- zaburzenia hormonalne matki

- Choroby układu krążenia z matki, np. nadciśnienie

- Powikłania w czasie ciąży (nieprawidłowe ułożenie płodu, zatrucie)

III Czynniki związane z aktem porodowym:

- martwica

- mechaniczne uszkodzenie mózgu przy przechodzeniu przez kanał rodny kobiety

- wcześniactwo

- nieprawidłowe postępowanie lecznicze z przedwcześnie urodzonym noworodkiem

- wiek matki (pow. 15-49 lat.)

IV Czynniki działające w okresie po urodzeniu się dziecka

- choroby zakaźne na przykład zapalenie opon mózgowych

- Powikłanie homologiczne ogólnych chorób zakaźnych (odra, krztusiec)

- urazy czaszki

- zatrucia np. ołowiem

- zaburzenia w odżywianiu się dziecka

V Czynniki środowiskowe

- izolacja społeczna

- brak stymulacji rozwoju w skutek pobytu w niekorzystnym środowisku

- choroby psychiczne, nabyte we wczesnym dzieciństwie (autyzm wczesnodziecięcy) - mogą powodować, że osoba funkcjonuje JAK! Osoba z upośledzeniem umysłu.

SURDOPEDAGOGIKA:

Jest to pedagogika dla dzieci i młodzieży niesłyszącej i z wadami słuchu.

„Głuchota” - w medycynie bez względu na stopień upośledzenia - pełne czy niepełne.

Niedosłuch.

Dziecko głuche

Po II wojnie światowej

z resztkami słuchu

niedosłyszące

Dziecko głuche niedosłyszące - '80.

1993: MEN wprowadza zarządzenie 29, które każe dziecko nazywać: niesłyszące lub słabo słyszące.

Osoba słabo słysząca wg B. Szczepankowskiego:

Jest to osoba z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim, której uszkodzenie słuchu określone audiogramem progowym i przeliczone wg tabeli Międzynarodowego Biura Audiofonologii przekracza 20dB i kwalifikuje je do jednego ze stopni uszkodzeń.

Osoba niesłysząca - człowiek, u którego utrata lub znaczne uszkodzenie analizatora słuchowego uniemożliwia odbiór i rozumienie mowy ludzkiej przez słuch i dla którego w pracy i we wszelkich zadaniach życia słuch nie ma praktycznego znaczenia.

„Głuchoniemy” - osoba, która na skutek uszkodzenie/ utraty słuchu nie jest w stanie rozumieć mowy i nie posługuje się nią.

Osoba głuchoniewidoma - osoba, która ma jednocześnie uszkodzenie słuchu (ubytek słuchu min 40dB) minimum w stopniu umiarkowanym oraz uszkodzenie wzroku. Osoba, u której mamy do czynienia z ostrością wzroku po korekcji w lepszym oku nie przekracza 0,1* lub pole widzenia nie przekracza 30⁰**.

*Z odległości jednego metra widzi tyle co zdrowa osoba z odległości 10 m.

** 150⁰ występuje u zdrowego dorosłego. Parametry liczą się od plamki żółtej.

Podstawowe klasyfikacje:

1. Klasyfikacja Wanudena: uszkodzenie słuchu wiąże się z nabywaniem mowy ustnej.

• wada słuchu prelingwalna (przed okresem nabycia mowy dźwiękowej następuje uszkodzenie słuchu)

• wada słuchu interlingwalna (w czasie okresu nabywania mowy dźwiękowej następuje uszkodzenie słuchu)

• wada słuchu post lingwalna (po opanowaniu mowy werbalnej)

2. Klasyfikacja Sliwermana:

• Dzieci korzystające w czasie porozumiewania się ze zmysłu słuchu i jedynie pomagające sobie wzrokiem.

• Dzieci które w połowie korzystają ze zmysłu wzroku, w połowie ze zmysłu słuchu.

• Dzieci korzystające głównie ze zmysłu wzroku, a pomagające sobie słuchem.

3. Klasyfikacja pedagogiczna MEN'u z 1993 r.

• Dzieci słabo słyszące: słyszą i rozumieją głośną mogę mimo występowania u nich wad słuchu.

• Dzieci niesłyszące - słyszą mowę ludzką JEDYNIE za pomocą aparatów wzmacniających słuch bądź nie słyszą i nie rozumieją mowy ludzkiej nawet przy użyciu aparatury.

4. Klasyfikacja Międzynarodowego Biura Audiofonologii:

• 0 - 20dB - słuch prawidłowy

• 
  20 - 40 dB - lekkie ubytki os. Słabo słyszące

• 40 - 70 dB - umiarkowany

• 70 - 90 dB - znaczny os. niesłyszące

• pow. 90 dB - głęboki.

5. Klasyfikacja ze względu na miejsce uszkodzenia:

Ośrodki słuchowe w płatach skroniowych mózgu! - tu następuje uszkodzenie słuchu.

Ucho zewnętrzne i środkowe to część przewodząca, a ucho wewnętrzne i nerw słuchowy to część odbiorcza. Centralną częścią jest mózg i interpretacja zdarzeń.

I Obwodowe:

• Uszkodzenie przewodzeniowe - obejmuje ucho zewnętrzne i środkowe. Zmiany głosu o charakterze ilościowym. Nie występuje zniekształcenie. Trudno usłyszeć tony ciche i niskie. W mowie zanikają nieakcentowane i końcowe sylaby. Może nastąpić zmiana akcentu, intonacji głosu.

• Uszkodzenie odbiorcze - obejmuje ucho wewnętrzne i nerw słuchowy. Zmiany o charakterze jakościowym. Zniekształcenie głosek, które dochodzą do uszu. Trudno tutaj słyszeć tony wysokie, głoski, w szmerach. Dźwięki silnie zdeformowane.

• Uszkodzenie o charakterze mieszanym - przewodzeniowo - odbiorcze. Zmiany ilościowe i jakościowe, ale o różnym stopniu.

II Centralne:

Dalsze struktury słuchowe mózgu, aż do ośrodków podkorowych.

• Szept: 10 dB

• Szelest liści: 18 dB

• Szum fal morskich: 40 dB

• Głośna rozmowa: 70 dB

• Odkurzacz (głośny): 80 dB

• Muzyka rockowa: 100 dB

• Silnik odrzutowy: 110 dB

• Granica bólu: 120 dB

Etiologia wad słuchu:

I Czynniki dziedziczne:

• Mutacje genowe- dziedziczenie dominujące => zespół Waanderburga (różowe zabarwienie tęczówek, albinos).

• Dziedziczenie recesywne: zespół Ushera => barwnikowe zwyrodnienie siatkówki.

• Abberacje chromosomowe - zespół Downa, Turnera (może występować z uszkodzeniem słuchu).

II Czynniki działające w okresie prenatalnym:

• Kiła wrodzona

• Toksoplazmoza

• Infekcje wewnątrz maciczne (grypa, różyczka, infekcja spowodowana wirusem cytomegalii).

• Zatrucie lekami i innymi środkami toksycznymi

• Działania promieni Roentgena

• Zaburzenia Endokrynologiczne

III Czynniki działające w okresie okołoporodowym

• Wcześniactwo

• Nieprawidłowy poród

• Nieprawidłowo stosowana narkoza

• Niedotlenienie Ośrodkowego Układu Nerwowego i narządów zmysłu płodu przed przyjściem na świat.

IV Czynniki działające w okresie poporodowym:

• Żółtaczka

• Zakażenia

• Uszkodzenie toksyczne / leki

• Urazy

V Czynniki działające w okresie niemowlęcym i we wczesnym dzieciństwie:

• Zapalenie opon mózgowych

• Toksyczne uszkodzenie nerwu słuchowego w przebiegu chorób zakaźnych (odra, szkarlatyna, grypa, świnka, przewlekłe zapalenie ucha środkowego)

• Urazy mechaniczne w obrębie czaszki

• Urazy akustyczne w obrębie czaszki.

VI Czynniki działające w okresie późniejszym:

• Otoskleroza (obustronna choroba ucha wewnętrznego; dotyczy wyłącznie kobiet w wieku 30-40 lat). Stwardnienie strzemiączka, które nie przewodzi fal.

• Zaburzenia ukrwienia ucha wewnętrznego

• Długotrwały uraz akustyczny - praca w hałasie.

• „Głuchota” starcza

• Choroba Meniera - choroba ucha wewnętrznego, przyczyna nie znana.

Możliwości poprawy słuchu:

• Leczenie laryngologiczne

• Leczenie operacyjne

• Leczenie fizykalne

• Stosowanie aparatury wzmacniającej dźwięki

• Rewalidacja

Implanty ślimakowe mają zastosowanie tylko przy uszkodzeniach odbiorczych oraz dużym uszkodzeniu słuchu.

38 mln. 600 tys Polaków.

Znaczne i głębokie: 45-50 tys.

800 - 900 tys w umiarkowanym

0-18 r. ż. Osób wymaga rewalidacji (30 - 50 tys). W zakresie słuchu danych dotyczących lekkiego uszkodzenia słuchu nie ma.

Egocentryzm/ synkretyzm myślowy.

---