5. Wykład z językoznawstwa ogólnego - 18.11.2014

Funkcje języka i funkcje wypowiedzi interpretuje się w sposób niezależny, odrębny.

1. Można uznać, że istnieją 2 podstawowe funkcje języka:

• funkcja generatywna (System służy z jednej strony do tworzenia i interpretowania, rozumienia tekstu.)

• i poznawcza - reprezentatywna (Z drugiej strony jest narzędziem poznawania świata. Jest to powszechnie przyjmowany punkt widzenia.)

2. Funkcje wypowiedzi

1) Podstawowy czynnik, który o funkcjach decyduje to wola mówiącego, intencja jaka towarzyszy powstaniu tekstu.

2) Przeciwstawienie funkcji informacyjnej wszelkim innym funkcjom (pozainformacyjnym)

• Informacyjna - za pomocą tekstu przedstawia się jakiś opis świata, porównuje się to, co się mówi z tym, co świata poza językiem dotyczy.

3) Uwagę należy skoncentrować na tzw. funkcjach pozainformacyjnych. Należy odpowiedzieć sobie na pytanie do czego może służyć tekst, co mówiący może robić za pomocą tekstu? (skarga, donos, szantaż)

5) 4 typy funkcji, najbardziej ogólne, którym można podporządkować inne o większym stopniu szczegółowości:

1. Funkcja sprawcza - robi się coś za pomocą tekstu, głównie robi się w świetle konwencji społecznych;

• z jednej strony konwencji, które mają jakieś umocowanie w prawie (akty prawne są uzależnione od języka),

• i z drugiej strony takich, które są na granicy świata rzeczywistego i nierzeczywistego (klątwa, przeklinanie, ktoś chce, żeby coś się stało, albo żeby coś się nie stało, np. odpukać, żeby nie zapeszyć, żeby nie wymówić w złą godzinę, oby cię Pan Bóg skarał, obyś się w kamień obrócił).

2. Funkcja nakłaniająca - w grę wchodzą wszelkie sposoby oddziaływania na odbiorcę, znane z tradycji- prośby, pytania, polecenia, ale zwraca się uwagę na nowsze sposoby oddziaływania na odbiorcę- chodzi o oddziaływanie na umysł odbiorcy w taki sposób, by odbiorca miał świadomość tego, że działa się na jakie umysł i w taki sposób, by odbiorca tej świadomości nie miał;

1. funkcja perswazyjna - działa się na umysł interlokutora, by miał on świadomość tego oddziaływania i w wyniku tego oddziaływania zrobił coś (reklamy, działania pochodne);

2. funkcja manipulacyjna - by zrobić z czyjegoś umysłu inny umysł, przede wszystkim dla celów polityczno-propagandowych;

Funkcja nakłaniająca wiąże się z funkcją impresywną, ekspresywną, a nawet z fatyczną.

3. Funkcja ekspresywna - zgodna z tradycją, chodzi o to, że mówiący zdaje sprawę z własnego stanu emocjonalnego, z własnych życzeń, pragnień, odczuć i je w jakiś sposób eksponuje.

* Nie chodzi tutaj o informowanie o stanach emocjonalnych. Wszystko to, co jest związane z informowaniem nie mieści się w tych kategoriach funkcji.

4. Funkcja kreatywna/ poetycka - istota rzeczy polega na tworzeniu pewnej wizji świata w tekście artystycznym za pomocą języka, chodzi o pewien stopień figuratywności.

* Rodzaj inwariantu charakterystycznego dla wielu tekstów - kulturotwórcza funkcja tekstu - teksty służą przechowywaniu i utrwalaniu wiedzy, służą zdawaniu sprawy z pewnej zbiorowej pamięci społeczeństw.

Nurty/ kierunki/ paradygmaty w językoznawstwie

1. Rozwój nauki

• Myśl podzielana przez część metodologów różnych nauk:

Dla nauki jest charakterystyczne to z metodologicznego punktu widzenia, co może być zobrazowane za pomocą kształtu zbliżonego do sinusoidy.

• Z historycznego punktu widzenia istnieją takie okresy, kiedy dana dyscyplina rozwija się intensywnie, jest odkrywcza (wzniesienia), są okresy gorsze, upadek rozpoczynający się od kryzysu, potem z tego upadku dana dyscyplina się podnosi i znów następuje jej bujny rozwój.

• W tym samym czasie mogą się rozwijać 2,3… nurty. Postęp w poszczególnych nurtach może być równoległy. Przejście do kolejnego paradygmatu nie powoduje unicestwienia tego wcześniejszego.

• Rodowód takiego spojrzenia na paradygmaty nauki jest charakterystyczny dla amerykańskiego metodologa XX wieku, Thomasa Kuhna. Przedstawił on swoją wizję rozwoju nauki w 2 głównych dziełach Struktura rewolucji naukowych (1962), Dwa bieguny. Tradycja i nowatrstwo w badaniach naukowych (1977). Od Kuhna wywodzi się pojęcie paradygmatu.

2. Pojęcie paradygmatu

• Samo pojęcie paradygmatu w sposób ścisły nie jest scharakteryzowane.

W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że jest to: zespół przekonań uczonych i ich reguł postępowania badawczego, łączący uczonych w danej dziedzinie, dla którego to zespołu przekonań, poglądów jest charakterystyczna zmienność, tzn. nie ma zadnio zbioru przekonań przyjętego na stałe.

* dyscyplina - dziedzina > stosunek inkluzji

dyscyplina ma zakres węższy niż dziedzina

dziedzina to jest zbiór dyscyplin

• nauki humanistyczne, nauki przyrodnicze - dziedziny

• językoznawstwo, kulturoznawstwo, nauki o literaturze - dyscypliny w ramach dziedziny nauk humanistycznych

W ramach dyscyplin można mówić o specjalnościach, które mają jeszcze węższy zakres.

• Wyodrębniono paradygmaty - charakterystyczna dla nich jest wspólnota poglądów, jak badać, jak postępować, bo badania osiągały dobry skutek.

3. Dla nauki XX-wiecznej charakterystyczne są 4 główne paradygmaty:

1. Indukcjonizm

2. Werysfikacjonizm

3. Falsyfikacjonizm

4. Postmodernizm

Każdy z tych paradygmatów ma charakterystyczny dla siebie wyznacznik odróżniający go od innych paradygmatów

1. Indukcjonizm - przechodzenie od sądów szczegółowych do sądów ogólnych - sukcesywna generalizacja sądów, opinii.

2. Weryfikacjonizm - charakterystyczna jest taka cecha, że przyjmuje się pewne zdania, sądy ogólne jako sądy hipotetyczne i uzasadnia się adekwatność tych sądów hipotetycznych za pomocą sądów szczegółowych.

3. Falsyfikacjonizm - charakterystyczny jest sposób podejścia przeciwstawny względem weryfikacjonizmu, stawia się jakąś hipotezę i dąży się do tego, by tę hipotezę obalić po to, żeby zbudować nową, która byłaby od niej lepsza, dokładniejsza.

4. Między weryfikacjonizmem i falsfkacjonizmem łącznie i postmodernizmem różnica jest najgłębsza. Istota rzeczy postmodernizmu polega na tym, by pokazywać możliwości interpretowania świata poprzez interpretowanie zdań należących do poszczególnych dziedzin, dyscyplin. Wyjaśnianiu przeciwstawione jest interpretowanie, dążenie do pokazania w jaki sposób badacz rozumie to, o czym mówi.

4. Najbardziej typowe dla nauki XX-wiecznej: zachodzenie związków między paradygmatami nauki XX-wiecznej a lingwistyką.

1. Efektem tego przyporządkowania byłoby stwierdzenie, że w ramach indukcjonizmu rozwinęło się językoznawstwo historyczno-porównawcze, charakterystyczne dla nauki XIX-wiecznej

• Analizuje się fakty traktowane jako izolowane, czy też nietworzące usystematyzowanego zbioru. Charakteryzuje się je w ujęciu historycznym, a więc od początku, od momentu, który jest przedmiotem dociekań spekulacyjnych badacza (docieranie do tzw. prajęzyków).

2. W obrębie weryfikacjonizmu ukształtowało się językoznawstwo strukturalne.

• Najbardziej ogólne myśli na temat języka jako systemu jednostek były potwierdzane za pomocą analizy faktów szczegółowych, czy tzw. faktów jednostkowych.

3. W obrębie falsyfikacjonizmu rozwinęło się językoznawstwo generatywne.

• Jego podstawowym celem było poszukiwanie adekwatnego modelu opisu języka. A więc badacz na postawie wiedzy o języku, którą dysponowali budowali modele, które miałyby pokazywać jak tworzyć teksty danego języka, teksty gramatycznie poprawne i sensowne.

• Jeśli konfrontacje tego modelu z faktami językowymi okazywały się sprzeczne, to ten fakt pokazywał, że model jest nieadekwatny, że model może zostać obalony.

• Tego rodzaju mrówcza praca może trwać bez końca.

4. W duchu postmodernizmu ukształtowało się językoznawstwo kognitywne.

• Liczne koncepcje językoznawstwa kognitywnego.

• Jest to paradygmat metodologicznie niejednorodny. Liczba różnych interpretacji zjawisk językowych jest bardzo szeroka i wynika z tego na co dany badacz kładzie nacisk, jaki sobie stawia cel.

5. Strukturalizm w językoznawstwie/ językoznawstwo strukturalne

Paradygmat, o którym można powiedzieć, że odniósł największe sukcesy, zwłaszcza jeżeli się zacznie ten paradygmat konfrontować z osiągnięciami, publikacjami…

[Tytuły konkretnych publikacji, w jaki sposób o języku myślano, co spowodowało, że mamy do czynienia z takimi a nie innymi osiągnięciami]

Najważniejsze jest wiązanie paradygmatów z programem (co postuluje paradygmat)

1) Językoznawstwo strukturalne - cechy, wyznaczniki:

• Jest to językoznawstwo funkcjonalne, systemowe i autonomiczne.

• Językoznawstwo funkcjonalne w takim sensie, że przyjmuje się, że i język i poszczególne elementy języka do czegoś służą i dąży się do tego by na pytanie do czego służą w wyniku analizy móc odpowiedzieć. Sam język do czegoś służy jak morfem.

• Systemowe, ponieważ traktuje język jako zbiór uporządkowany. Obiekty językowe, które są na tym samym poziomie pozostają względem siebie w określonych relacjach (w relacjach paradygmatycznych i syntagmatycznych). Istnienie hierarchii, elementy różnych poziomów są względem siebie zhierarchizowane.

• Autonomiczność - żeby opisać system językowy nie potrzeba wykorzystywać innych dyscyplin naukowych niż językoznawstwo samo. Można powiedzieć, że jest ono w swojej autonomiczności samowystarczalne. To nie neguje istnienia interdyscyplinarności.

* Logika - podstawa wszelkich nauk, postawa zdrowego rozsądku

2) Rodowód strukturalizmu jako paradygmatu:

• Jedna z najstarszych szkół językoznawstwa strukturalnego - szkoła kazańska

Od nazwy miasta uniwersyteckiego Kazań, w którym w latach 1875-1883 żyli i pracowali dwaj językoznawcy polscy

• Jan Ignacy Niecisław Baudouin de Courtenay (1845-1929) - jego uczniem był Doroszewski - autor 11-tomowego słownika

• Mikołaj Kruszewski - uczeń Baudouina, żył krótko, tylko trzydzieści parę lat

Ich zasługi:

1. Zwrócenie uwagi na to, że są w języku stosunki/ relacje dynamiczne i statyczne i że one mogą być rejestrowane w sposób niezależny - punkt wyjścia do późniejszego odróżnienia synchronii od diachronii.

2. Wyodrębnienie fonemu jako wielkości abstrakcyjnej i odróżnienie fonemu od głoski, a w konsekwencji przeciwstawienie fonologii i fonetyki.

3. Wkrzewienie (?) świadomości społecznego charakteru języka. W ujęciu diachronicznym język miał charakter czysto indywidualny.

3) Grunt europejski w późniejszym okresie:

Ferdynand de Saussure (1857-1913) - twórca, ojciec strukturalizmu

• 1913 - główne dzieło F. de Saussure'a wydane zostało w roku 1916 - Kurs językoznawstwa ogólnego, było zredagowane przez jego uczniów. Do dziś zatem nie ma gwarancji, które sądy są autentycznymi sądami de Saussue'a.

• 1991 - pierwsze polskie wydanie Kursu językoznawstwa ogólnego

• 2004 - pierwsze polskie wydanie Szkiców z językoznawstwa ogólnego de Saussure'a

* F. de Saussure czym innym się zajmował w życiu a z innego powodu przeszedł do historii nauki. Zajmował się bowiem językami bałtosłowiańskimi, a także licznymi językami indoeuropejskimi, a także sanskrytem, z punktu widzenia budowy tych języków, a także właściwości prozodycznych. Był przede wszystkim indoeuropeistą i historykiem języka. Przeszedł do historii nauki jako twórca strukturalizmu. Z jednej strony był badaczem określonych, stosunkowo wąskich kwestii lingwistycznych o charakterze historycznym, a z drugiej strony miał wykładać w latach 1906-1913 językoznawstwo ogólne na uniwersytecie w Genewie.

4) Postawy metodologiczne strukturalizmu, jakie najistotniejsze cechy zadecydowały o odrębności tego rodzaju metodologii, co te metodologię wyróżnia i co w tym zakresie było nowe, odkrywcze:

1. Sposób ujmowania języka jest zbiorem zhierarchizowanych klas jednostek o określonych funkcjach semiotycznych. Do tego jakie to klasy jednostek i jakie to funkcje dojść można poprzez to co się w metodologii strukturalizmu określa mianem analizy strukturalnej.

• Wg. de Saussure'a -wykrywanie identyczności różnicy między porównywanymi wielkościami.

- Poprzez odwołanie się do tego, co się określa pospolicie mianem tzw. czwórki proporcjonalnej

(trzeba mieć min. dwie pary zobaczyć, że obrębie jednej pary jest różnica taka sama ja k w obrębie drugiej pary)

- np. czym się różni idę od idziesz, różnica jest taka sama jak między niosę i niesiesz - opozycja wynikająca z różnic koniugacyjnych)

jak się ma idzie szybko do idzie wolno > ma się tak jak biegnie szybko do biegnie wolno

- Czwórkę da się wyodrębnić tylko wtedy kiedy ma się świadomość , że jest ona punktem wyjścia do tzw. zbiorów otwartych.

---