Bolesny bark
artykuł Małgorzaty Kręciny, magistra rehabilitacji, konsultowany z dr. n. med. Henryką Bielecką, lekarzem ortopedą
Przyczyn tzw. zespołu bolesnego barku jest wiele. Niekiedy mogą je spowodować urazy, upadki i przeciążenia sportowe, a także nieroztropne uprawianie rekreacyjnego sportu: zbyt intensywne zajęcia aerobiku, ćwiczenia na siłowni, gra w tenisa, a nawet forsowna poranna gimnastyka. Wywołać je może nagły wysiłek fizyczny, np. dźwignięcie ciężkiego przedmiotu, albo długotrwały bezruch. Do takiej dolegliwości przyczynia się niekiedy zmieniająca się wraz z wiekiem nieprawidłowa postawa ciała i siedzący tryb życia, co powoduje osłabienie mięśni, a szczególnie obręczy barkowej.
Trzy stadia
Dolegliwości bólowe związane z tzw. zespołem bolesnego barku powodują ogromne utrudnienia w codziennym życiu, uniemożliwiają ubieranie się, czesanie i mycie. Pacjent nie może spać w nocy, szczególnie wtedy, gdy śpi na chorym boku.
Choroba ta przebiega zazwyczaj w trzech stadiach:
zapalenie kaletki maziowej - ból pojawia się po przeciążeniu ruchem podnoszenia i rotacji wewnętrznej;
zapalenie torebki stawowej i ścięgien - ból występuje podczas pracy mięśni (rotatorów, głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia);
uszkodzenie rotatorów i/lub ścięgna głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia - ból jest ciągły, nocny, nie pozwalający choremu spać na chorym barku, niemożność ruchu czynnego barku (podnoszenia ręki, ruchu bokiem, rotacyjnego).
Jak stwierdzono, przyczyną bólu jest zazwyczaj:
- zapalenie ścięgien - 52%
- zapalenie stawów - 27,2%
- zapalenie kaletek - 8%
- urazy i złamania - 4,8%.
Podobne dolegliwości mogą być także spowodowane przez zwyrodnienia odcinka szyjnego kręgosłupa. W tym przypadku ból barku zazwyczaj promieniuje na ramię poniżej stawu łokciowego aż do ręki. Towarzyszą mu zaburzenia czucia skóry, takie jak wrażenie odrętwienia, kłucia "szpilkami" itp. Dlatego tuż przed rozpoczęciem leczenia i rehabilitacji ważne jest rozpoznanie przyczyny choroby, aby wybrać odpowiedni sposób postępowania z cierpiącym pacjentem. Nieco inaczej leczy się bark wtedy, gdy przyczyną jest upadek; inaczej wówczas, gdy chodzi o zmiany w kręgosłupie szyjnym; a jeszcze inaczej w pozostałych przypadkach. W diagnozie pomaga wywiad z chorym, dzięki czemu można poznać przyczynę dolegliwości, a także wybrać sposób leczenia; badanie kliniczne dokonane przez lekarza polegające na oględzinach barku; RTG kręgosłupa szyjnego oraz chorego barku; niekiedy USG.
Problemy z ruchem
W zależności od przyczyny najczęściej spotykane sytuacje podczas tej choroby to:
ograniczenie ruchów biernych i czynnych pochodzenia stawowego na tle zwyrodnieniowym lub urazowym;
ograniczenie ruchów biernych i czynnych pochodzenia pozastawowego mięśniowego w wyniku zapalenia kaletki mięśnia naramiennego;
staw może wykazywać pełny zakres ruchów biernych, ból pojawia się tylko przy jednym z ruchów czynnych - dzieje się tak przy zapaleniu (uszkodzeniu) ścięgna któregoś z mięśni (może to wykazać np. badanie RTG, USG);
stwierdza się osłabienie kończyny lub brak możliwości ruchu - oznacza to przerwanie ścięgna któregoś z mięśni lub uszkodzenie nerwu.
Jak leczyć
Leczenie bolesnego barku nie jest łatwe, ale jednak możliwe pod warunkiem, że dobrze określi się przyczynę, zajęte tkanki oraz zaawansowanie procesu chorobowego. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że najwięcej pożytku przynosi leczenie nieoperacyjne (zachowacze), ale jest ono najtrudniejsze i wymaga dużo cierpliwości.
a) W pierwszej fazie choroby, gdy dolegliwości dopiero się rozpoczynają, zaleca się leczenie ogólne (za pomocą doustnych tabletek) i miejscowe lekami przeciwzapalnymi niesterydowymi i ograniczenie ruchu.
b) W drugim, ostrym etapie, gdy ból jest intensywny, a proces zapalny zaawansowany, ważne jest również ograniczenie obciążania stawu i poruszania nim. Można wtedy staw unieruchomić, używając temblaka.
Stosuje się wówczas bardziej inwazyjne działania, czyli wstrzyknięcie leku do barku (tzw. blokady) lub jego okolic, aby preparat dotarł jak najszybciej do samego stawu. Tabletki działają bowiem na cały organizm, więc stężenie środka farmakologicznego w miejscu zmienionym chorobowo jest mniejsze. Podczas blokady lekarze podają niekiedy środki sterydowe hamujące proces zapalny (np. Diprophos). Działają one bardzo szybko, silnie, a poza tym dosyć długo, nawet do kilku tygodni (tak więc niekiedy podaje się trzy razy zastrzyk co kilka dni, a niekiedy raz na miesiąc). Niestety, sterydy mogą spowodować trwałe zniszczenia chrząstki stawowej, dlatego też unika się leków sterydowych szczególnie u młodszych osób, u których można zdecydować się na mniej radykalne środki lecznicze. Poza tym nie przekracza się dawki 1-3 zastrzyków w ciągu roku.
Do samego stawu lub w jego okolice wstrzykuje się również inne leki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym, a także preparaty homeopatyczne (Zeel T lub Traumeel S). Leki można także podawać miejscowo w postaci żelów (lepiej wchłaniają się od maści) lub naklejać plastry borowinowe. Niektóre z tych preparatów są dostępne bez recepty (Fastum, Mobilat, Reparil).
c) W trzecim etapie choroby podaje się miejscowo niesteroidowe leki przeciwzapalne lub homeopatyczne oraz zaleca się rehabilitację usprawniającą ograniczoną ruchomość barku i fizykoterapię. Jeżeli leczenie długo nie przynosi rezultatu, a stan barku nie poprawia się lub choroba ciągle nawraca się (np. po kilku miesiącach), lekarz może wykorzystać leczenie homeopatyczne za pomocą tabletek, kropli lub zastrzyków. Nie tylko hamują one stan chorobowy, ale poprawiają ogólną odporność organizmu. W bardzo rzadkich przypadkach ostateczną metodą może być zabieg chirurgiczny. Warto podkreślić, że o sposobie leczenia zawsze decyduje lekarz.
Potrzebne zabiegi
Długotrwały ból barku, ramienia i ręki sprawia, że chory unika ruchów ręką, trzyma ją nieruchomo blisko tułowia, aby zapobiec dolegliwościom. Ponieważ proces chorobowy może trwać bardzo długo (nawet kilka miesięcy), w barku dochodzi do stałych przykurczów i zrostów, co powoduje stałe ograniczenie ruchów i niemożność podnoszenia ramienia, ruchu w bok i do tyłu. Bark staje się jakby "zamrożony".
Dlatego też równolegle z leczeniem farmakologicznym jak najszybciej zaleca się zabiegi fizykoterapeutyczne, takie jak:
jonoforeza - polega na wprowadzeniu do tkanek przezskórnie za pomocą pola elektrycznego leków w miejsce objęte stanem chorobowym. Stosuje się wówczas hydrocortison, naklofen, lignokainę, chlorek wapnia 1%. Aby osiągnąć zamierzony skutek, zaleca się wówczas serię 10-15 zabiegów (najlepiej codziennie);
elektroterapia przeciwbólowa i przeciwzapalna - polega na używaniu prądów interferencyjnych lub diadynamicznych. Można ją stosować równocześnie z jonoforezą;
ultradźwięki - przypominają "mokromasaż" spowodowany wahaniem ciśnień w przebiegu fali ultradźwiękowej. Dzięki temu działają przeciwzapalne, zmniejszają napięcie mięśni, rozszerzają naczynia krwionośne i przyspieszają wchłanianie tkankowe. Liczba zabiegów - ok. 10;
laser - ma efekt stymulacyjny, przyspiesza procesy odżywiania, regeneracji komórek oraz pobudza miejscowe krążenie krwi;
krioterapia - wykorzystuje środki oziębiające (najprostszym jest okład typu Cold-Pack), co daje efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny (stosuje się w połączeniu z gimnastyką, która umożliwia uruchomienie stawu);
masaż - ma na celu uruchamianie różnych warstw tkankowych, ścięgien, miejscowe przekrwienie, zwiększenie metabolizmu, uruchomienie lub odblokowanie stawu.
Uruchomić staw
Równocześnie (również jak najszybciej) stosujemy kinezyterapię, a więc oddziaływanie ruchem, aby uruchomić "zamrożone" i zesztywniałe stawy. Początkowo chory wykonuje ćwiczenia pod okiem rehabilitanta. Rodzaj ruchów jest uzależniony od stanu obręczy barkowej. W celu utrzymania lub odzyskania pożądanego zakresu ruchu wykonuje się ćwiczenia: rozluźniające, rozciągające, rozciągające czynno-bierne, ruchy w odciążeniu, ostrożne regresje (rozciąganie w zależności od stadium schorzenia i przyczyny).
W dalszym etapie trening może wzmacniać siłę i wytrzymałość mięśni.
Zabiegi (fizykoterapia) i ćwiczenia rehabilitacyjne (kinezyterapia) przysługują ubezpieczonemu bezpłatnie, w ramach kasy chorych. Trzeba mieć na nie skierowanie od lekarza rodzinnego, ortopedy albo lekarza rehabilitanta. Zabiegi typu wykonuje się w przychodniach rehabilitacyjnych, a także w prywatnych placówkach.
Czy wiesz, że...
- Niektórzy lekarze twierdzą, że zmiany chorobowe wywołuje również osłabienie układu odpornościowego (często spowodowane m.in. długotrwałym silnym stresem) oraz stan zapalny, np. przeziębienie czy wychłodzenie całego organizmu lub samego barku i ramienia. Takie efekty może dać także "przechodzona" lub niedoleczona do końca infekcja.
- Nieprzyjemne dolegliwości związane z barkiem odczuwają kierowcy lub pasażerowie, którzy podczas jazdy trzymają rękę tuż przy otwartym oknie samochodu. Kiedy indziej jest to efekt przeciągu lub długotrwałego siedzenia w domu przy oknie. Zespół bolesnego barku zdarza się także wtedy, gdy szybko zmieniamy temperaturę pomieszczenia, w której się znajdujemy, a więc np. przechodzimy z dobrze nagrzanego pokoju do zimnego korytarza.
- Przed podjęciem leczenia, w początkowej fazie choroby, należy wykluczyć inne stany chorobowe, np. schorzenia serca, gdyż początkowo dają one podobne dolegliwości (dyskomfort lewej strony ciała).
Chroń chory staw
- Staraj się nie leżeć na chorym barku;
- Nie obciążaj go podczas prac domowych, które znacznie go nadwerężają, nosząc zakupy i bagaże;
- śpij na odpowiednich poduszkach lub wałkach, wypełniając przestrzeń między potylicą a barkiem, aby kręgosłup szyjny miał punkt podparcia (wyprofilowaną poduszkę i wałek można kupić w sklepie ze sprzętem rehabilitacyjnym);
- Aby poprawić zakres ruchów, systematycznie ćwicz w domu. Mogą ci również pomóc ciepłe kąpiele i rehabilitacja na basenie, np. ćwiczenia i pływanie;
- Przy skłonnościach do nawrotów, zdecyduj się na pobyt w sanatorium, w którym stosuje się zabiegi balneologiczne przynoszące ulgę chorym stawom (np. okładanie błotem borowinowym).
Pamiętaj, że...
- Gdy cierpisz na zespół bolesnego barku, możesz stosować maści lub żele bez recepty:
- o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym (zawierające np. diclofenac lub inne substancje), jak Veno-żel, Veral-żel, Naproxen-żel, Voltaren, Fastum, Mobilat, Dicloratio żel;
- o działaniu rozgrzewającym (zawierające np. kamforę), jak maść kamforowa, maść ze świstaka.