Teatr ludowy

Zainteresowanie współczesną formą obrzędowego teatru ludowego zaczęło się w Polsce od

1965 roku, kiedy to zorganizowano pierwszy Przegląd zespołów Obrzędowych.

Udowodniło to że wciąż żyje i rozwija się typ ludowego teatru, którego źródłem są dawne

obrzędy ludowe.

Oryginalność przedstawień ludowych nawiązywała do tradycji obrzędowości pogańskiej oraz

do najstarszego rodzaju teatru średniowiecznego.

Cechy charakterystyczne teatru wiejskiego to:

- uprawianie go przez wiejską społeczność

- rozwijanie się w szczególnych warunkach: bez teatralnego budynku, prawdziwej sceny,

Bez zawodowego aktora ale ze stałym repertuarem.

Aktorzy amatorzy kierowali się intuicją przy odgrywaniu swoich ról.

Teatr ludowy był wynikiem długotrwałej ewolucji od obrzędu do dramatu.

Obrzędowe przedstawienia miały teatralny charakter i kompozycje, nawet jeśli scenę

stanowiła ulica, podwórko albo wiejska izba.

Sztuka sama w sobie ożywa dopiero w czasie jej wykonywania, dramat obrzędowy budowany

jest na oczach widzów za pomocą słów, gestów, ruchu, sugestywności maski, przebraniu oraz

przy współudziale widza.

Kompozycja dramatu ludowego rodzi się dopiero w wyniku aktorskich działań,

przedstawienie niejako pisane jest na scenie, w trakcie wykonywania.

Każdorazowe powtórzenie przedstawienia w kolejnych domach, w jakiś sposób je zmienia.

Kolejne spektakle różnią się w szczegółach od poprzednich inscenizacji.

Sposób istnienia ludowego dramatu obrzędowego określają dwa typy teatralnej realizacji:

- spektakl scenariuszowy o tekście labilnym, improwizowanym, przypominający w stylu

komedię Dell art.

- oraz przedstawienie dramatyczne, w którym tekst stanowi determinantę, wyznacza bieg

akcji, fabułę i decyduje o uporządkowanej kompozycji.

1

Scenariusze są modyfikowane i adaptowane do nowych warunków i potrzeb określonych

zespołów wykonawców.

W tym sensie teatr ludowy jest z jednej strony kontynuacją wartości tradycyjnych.

Z drugiej wprowadza elementy współczesne.

Obrzęd, po utracie swoich funkcji magicznych, jako puste widowisko przekształcił się w teatr

ludowy.

Dawny obrzęd stał się materiałem, tematem dla teatralnych koncepcji przygotowywanych

przez wiejskich aktorów ze świadomością odbioru i oceny przez publiczność.

Obraz przejęty z tradycji stale poddawany przekształceniom uzyskuje wymiar uniwersalny.

Aktywny stosunek do tradycji pozwala na oryginalne działania twórcze i tym samym broni

teatru ludowego przed skostnieniem, nie zamyka go w dawnych granicach ale otwiera przed

nim nowe kulturowo twórcze możliwości.

Aktorzy teatru ludowego zestawiają motywy, łączą elementy różnej natury i związane z

innymi kontekstami.

Fakt że teatr ludowy rozwija się głównie w środowisku wiejskim i uprawiany jest przez

nieprofesjonalnych aktorów, decyduje o jego odrębności widowiskowej, charakteryzującą się

mieszaniną różnych elementów.

W ich strukturze mieści się teatr tańca, teatr jednego aktora, cyrk, pantomima, teatr uliczny

czy farsa.

Teatr ten łączy w sobie elementy niemal surrealistyczne z akrobatyką i cyrkowymi popisami.

Dominującą cechą jego kompozycji jest wzbogacanie aktorskiego pokazu i chęć zadziwienia

odbiorcy.

Zamiar ten osiąga za pomocą groteski, która jest zjawiskiem bardzo częstym w stylistyce

teatru ludowego.

Charakter przedstawień obrzędowych wyznacza gra przeciwstawieństw i łączenie zjawisk

sprzecznych.

Pomaga to wyzwolić się spod nacisków wszelkich konwenansów, wszystkiego co zwykłe,

zrutynizowane i ogólnie przyjęte.

W ludowym teatrze obrzędowym największe znaczenie ma koncepcja pokazu, dawne

2

elementy rytualno- magiczne, po utracie swoich pierwotnych znaczeń, stały się miarą

niezwykłości i swoistym ozdobnikiem współczesnego przedstawienia teatralnego.

W czasach współczesnych, teatr ludowy pełni głównie funkcje rozrywkową i stąd dominujące

są w tej strukturze motywy komiczno-groteskowe.

Przestrzeń izbowo- podwórzowa rodzi wzajemny kontakt aktorów i widzów głownie na

płaszczyźnie gry i zabawy.

Od obrzędu do teatru ludowego

Ceremonia obrzędowa jest aktem czci religijnej i stanowi określony typ współprzeżywania i

wspólnoty ich uczestników.

Zewnętrzną formą obrzędu jest rytuał będący swoistą księgą liturgiczną, zawierającą przepisy

i formuły spełnienia obrzędu religijno- magicznego.

Obrzędowość rytualna charakteryzowała się pewnym porządkiem ujętym często w typ

uroczystości o ciekawej choreografii (układy taneczne, gesty), muzyce, śpiewie

i plastyce obrzędowej odznaczającej się bogactwem strojów i masek.

Całość tworzyła widowisko szczególnego rodzaju, w którym realizowano ustalone przez

tradycję stałe reguły odtwarzania oraz określony podział ról jego uczestników.

Obrzęd- rytuał posiadał akcję wyznaczoną prawem przodków, a rola człowieka sprowadzała

się do składania hołdu bogom i wyjednywania ich łaski.

W ceremonii obrzędowej wszystko miało swoje znaczenie, nic nie istniało samo dla siebie

ale zawsze służyło określonej funkcji sprawczej- uzyskaniu i zapewnieniu pomocy bóstwa.

Prawidłowość wykonania rytuału decydować miała o jego skuteczności.

Źle odprawione ceremonie należało powtórzyć.

Formy działania były sztywne, skodyfikowane i żądały od uczestników wiernego

odtworzenia.

Rozrywka i zabawa były w obrzędzie elementami nieistotnymi, gdyż śpiew, muzyka, taniec

nie służyły wywoływaniu reakcji estetycznych, ich celem było wyrażenie najgłębszych uczuć

religijnych.

Obrzędową grę wyraźnie wyróżnia zasada identyczności przy wielokrotności odtwarzania.

3

Nie dopuszcza ona aktorskiej inicjatywy.

Standaryzuje działania wykonawców, najważniejszym celem jest najwierniejsze odtworzenie

magicznego rytuału.

---