Znaki teatralne
Na początku tekstu autor zauważa, że zarówno strój ludowy jak i dom nie są tylko rzeczami jako takimi, ale są również znakami, nosicielami struktury znaku. Świadczą one bowiem o takich rzeczach jak narodowość, status ekonomiczny itp.
Dalej w tekście autor zajmuje się różnymi rodzajami znaków, którymi operuje teatr w ogóle, także ten ludowy.
Wywód zaczyna od zastanowienia czym jest na scenie znak znaku i znak rzeczy. Posługuje się przy tym właśnie figurami stroju i dekoracji domu. W teatrze kostium czy dekoracja domu często reprezentuje tylko niektóre cechy kostiumu albo domu osoby przedstawianej w sztuce, choć często reprezentują kilka znaków..Są więc znakami znaków, podobnie jak gesty aktora np. starczy chód aktora grającego starca.
Teatralny dom, kostium czy gest zawiera w sobie tylko tyle znaków, ile wymaga sytuacja dramatyczna. Autor zauważa, że są nosicielami zazwyczaj 1, 2 lub 3 znaków prawdziwego domu czy ubrania.
Znaki teatralne nie zawsze pełnią jednak funkcję przedstawiającą, kostium aktorski może być jedynie kostiumem aktorskim, można wyróżnić również znaki sceny, które nic poza sceną nie oznaczają. Są to znaki rzeczy. Przypadki występowania znaków rzeczy są rzadsze od występowania znaków znaków.
Na scenie możemy zobaczyć także rzeczywiste rzeczy, nie będące znakami, jednak jako widzowie nie będziemy ich tak odczytywać, będziemy na nie patrzeć jako na znaki znaków bądź znaki rzeczy właśnie.
Autor zaznacza, że z jednej strony taka prawdziwa rzecz łatwo może stać się znakiem znaku rzeczy, a nie znakiem samej rzeczy (brylant znakiem bogactwa postaci), a z drugiej strony nawet najbardziej schematyczny znak najprymitywniejszej dekoracji może oznaczać samą rzecz..
Jeśli chodzi o dekorację słowną, którą autor nazywa kwestię słowną aktora opisującą brakujące elementy dekoracji to ona również może polegać na opisie rzeczy, jednego bądź kilku znaków tej rzeczy.
Wszystkie przedmioty będące znakami teatralnymi mają spełniają 2 zadania :1)charakteryzujące-mają określać osoby i miejsce akcji 2)funkcjonalne -mają uczestniczyć w akcji dramatycznej. W teatrze każda rzecz może szybko i na wiele sposobów zmieniać swoje znaki , może nabierać właściwości i cech jakich nie mają w codziennym życiu. Autor nazywa to przeradzaniem się rzeczy-to znaczy zyskują nowe, zupełnie dotychczas nieznane funkcje. I taka właśnie przemiana rzeczy ma być zdaniem autora bardzo charakterystyczna w teatrze ludowym.
Kolejnym systemem znaków jest mowa aktora. Ma ona cechy mowy poetyckiej, jest również składnikiem akcji dramatycznej. Mową na scenie można wyrazić opisowo min. społeczną i narodową przynależność postaci. W tym celu używa się charakterystycznego słownika, wymowy składni by oznaczyć np. cudzoziemca, postać z niskiej bądź wysokiej klasy, starca. Zdarza się, że te elementy wypowiedzi są bardziej wymowne i ważniejsze od jej treści.
Językowa wypowiedź najczęściej ma kilka funkcji. Np. jeśli postać wypowiada się niepoprawnie, z błędami to zazwyczaj oznacza nie tylko obcokrajowca, ale postać komiczną. Jeśli postać cudzoziemca ma być tragiczna, zwykle ogranicza się lub rezygnuje całkiem z obcego akcentu. Autor zaznacza, że wśród takich postaci-komicznych cudzoziemców-często występują Żydzi. Jest to charakterystyczne dla teatru ludowego, w którym to specyficznie mówiący Żydzi , występują jako postacie komiczne nawet w poważnych scenach.
Łączenie elementów tragicznych i komicznych jest charakterystyczne dla teatru ludowego, a humorystyczne postaci Żydów pełnią w nim funkcję podobną np. Błaznom u Szekspira.
W tym przypadku również mowa sceniczna będzie reprezentować tylko wybrane aspekty potocznej wypowiedzi.
Jeśli chodzi o zaznaczenie znaków związanych z dialektem, takich jako pochodzenie czy przynależność klasowa w teatrze stosuje się czasem tylko niektóre charakterystyczne dla jakiegoś regionu zwroty bądź zestawia ze sobą słownictwo kilku dialektów. Służy to sugestywniejszemu obrazowi chłopa na scenie. Podobnie dzieje się czasem w przypadku dekoracji czy kostiumów.
Stosuje się także inne sposoby odróżniania na scenie prostego człowieka od wykształconego. Np. Gdy Chłop mówi prozą, a człowiek wykształcony wierszem.
Podobna umowność cechuje również gest, kostium czy dekoracje. Nie zawsze jednak taka stylizacja jest równomierna, często zdarza się , że np. konwencjonalny kostium teatralny towarzyszy językowi potocznemu. Dzieje się tak często np. W teatrze lalkowym (konwencjonalne postaci-lalki mówiące językiem żywych ludzi).
Dla teatru ludowego przemieszanie w jednej sztuce różnych stylów jest powszechne i typowe. Oprócz wspomnianego już teatru lalkowego można spotkać np. Przedstawienia w których jednocześnie występują i żywi aktorzy i lalki Przenikanie się realizmu i symbolizmu można zauważyć również w kostiumach, rekwizytach albo scenografii. Taki zabieg charakterystyczny jest nie tylko dla teatru ludowego, ale dla całej sztuki ludowej w ogóle .
Wracając do wypowiedzi językowej to jest ona strukturą znakową, na którą składa się nie tylko język ale też inne znaki , juz wcześniej omawiane np. gest , kostium czy muzyka , które towarzyszą wypowiadanej kwestii uzupełniając ją..
Dzięki językowi można również nadać postaci wyraz komiczny bądź tragiczny- służą do tego takie znaki jak szyk wyrazów, składnia i inne środki językowe którym towarzyszą, jak wcześniej, inne znaki teatralne -maska, kostium. Zarówno język jak i kostium postaci komicznej był niekiedy konwencjonalnie naznaczony.
Dla zaprezentowania przedstawianych postaci teatr używa wielu zabiegów, z których ważnym jest autocharakterystyka. Są to wypowiedzi postaci występujących np. W moralitetach czy sztukach ludowych, ale także w innych dramatach, gdzie aktor wygłasza monolog w którym przedstawia intymne strony swojego życia. Nie tylko słowa aktora są ważne dla autocharakterystyki ale również tzw. gwara charakterystyczna danego aktora. Charakteryzuje ona każdą postać spektaklu. Ten zabieg spotykany jest w wielu przedstawieniach teatru ludowego właśnie. Oczywiście znów towarzyszą temu inne znaki charakterystyczne, jednak w teatrze ludowym, gdzie dekoracja nie ma dużego znaczenia, nie używa się jej do zarysowania sylwetki postaci, ciężar ten przejmują rekwizyty. Także zachowanie postaci jest ważne dla jej charakterystyki, to jak ona sama siebie określa, jak gestykuluje etc. Dodatkowym środkiem może być rozmowa osób trzecich o danej postaci.
Znaki które składają sie na wypowiedź teatralną występują w innych przejawach języka np. W powieści, jednak tylko w teatrze mowa jest elementem struktury, którą jest przedstawienie, a w której łączy się z ww. Już dziedzinami jak ruch, kostium, gest.
Dodatkowo na scenie aktor musi być wyposażony w system znaków inny wobec publiczności i inny wobec pozostałych aktorów. Np. odgrywając rolę wilka w bajce o Czerwonym Kapturku aktor przebrany za babcię musi się wydać wnuczce babcią, a publiczności wilkiem który udaje babcię. Publiczność musi wierzyć, że Czerwony Kapturek nie poznaje przebranego wilka, z drugiej strony publiczność jednak nie może mieć wątpliwości, że ogląda na scenie postać wilka.
Ze względu na wielość znaków którymi dysponuje teatr, jako połączenie elementów różnych sztuk, znaki które wchodzą w skład przedstawienia teatralnego i często zatracają część swoich znaczeń, a dzięki kontaktowi z elementami innych sztuk zyskują nowe cechy i odsłony.
Autor porównuje pod tym względem teatr naturalistyczny i nie naturalistyczny. Teatr nie naturalistyczny posługuje sie dużo większą ilością znaków, natomiast w teatrze naturalistycznym nadaje się elementom-kostiumowi, dekoracji-zazwyczaj jeden znak, czego efektem jest ekonomia środków wyrazu.
Gra aktorska jest sumą cech aktora takich jak głos, znaków zawartych w jego mimice, ruchach czy kostiumie i rekwizytów, których używa.
Bogatyriew zaznacza, że do sztuki możemy zastosować pojęcia langue i parole. Oglądający musi bowiem rozumieć języki sztuki i jej uwarunkowania społeczne, żeby rozumieć indywidualny akt aktorski.
Autor wyraźnie oddziela jednak proces rozumienia znaków języka i znaków sztuki. Odbiór komunikatu językowego przebiega w przybliżeniu tak :słyszymy komunikat, wydzielamy z niego, to , co indywidualne i bierzemy pod uwagę to, co w zasłyszanym zdaniu jest aktem społecznym. Np. jeśli obcokrajowiec popełni błąd, zbytnio się tym nie przejmujemy.
Odbiór dzieła artystycznego lub wykonania roli jest inny-odbieramy je jako całość. Każdy element wydaje nam się artystycznie prawdziwy i na miejscu. W roli aktora wszystko wydaje się widzowi trafne, a indywidualne niedostatki grającego nie są wychwytywane przez oglądającego.
Jeśli chodzi o utwory folklorystyczne , takie jak pieśni czy baśnie to są one zbliżone do wypowiedzi dramatycznych. Wykonywane ustnie, nie mogą być oddzielone od wykonawcy. Nie można zatem zajmować się tekstem baśni nie biorąc pod uwagę sposobu jej opowiadania. Osoba opowiadacza jest w tym przypadku jeszcze mocniej związana z opowieścią niż aktor ze swoją rolą. Kiedy oglądamy aktora na scenie nie jest ważne czy w życiu prywatnym jest w jakiś sposób podobny do postaci którą przedstawia, interesuje nas jego warsztat. Natomiast opowiadacz posługuje się często swoimi osobistymi cechami, swoją naturą. Odbiorcy teatru ludowego porównują grę ludowego aktora z jego życiem prywatnym.
Poszczególnym kierunkom artystycznym w teatrze towarzyszą tylko im szczególne znaki . Są to np. porządek wchodzenia na scenę w tragedii antycznej , czy ustawienie aktorów na scenie w operze osiemnastowiecznej. Dzięki temu postaci sztuki były bardziej czytelne dla widza.
Także poszczególni aktorzy mogli nadawać charakterystyczne znaki granym przez siebie postaciom, znaki te stawały się w końcu przypisane tej postaci, a po jakimś czasie zastępowane innymi znakami przez innego aktora.
Wśród znaków które składają się na teatr jedynym żywym podmiotem jest aktor. Autor twierdzi, że widać to szczególnie w przypadku gdy widz ogląda na scenie człowieka sobie znanego. To, jak to nazywa autor "rozdwojenie artystyczne" jest szczególne w teatrze ludowym, gdzie oglądający zawsze dobrze znają aktorów. Takie podwójne rozumienie aktora powoduje "ożywienie znaków wytwarzanych prze aktora oraz świadomość, że nie da się utożsamić grającego i jego postaci, a jego kostium, maska są tylko znakiem znaku postaci przez niego odgrywanej. Było to dużą przeszkodą w teatrze naturalistycznym, natomiast w teatrze nie naturalistycznym było często wyrażane.
Jeśli chodzi o grę aktorską to istnieją 2 jej rodzaje: pierwszy-kiedy aktor stara się każdej swojej roli nadać całkiem inny wyraz, oraz drugi -kiedy aktor sprawia, że w każdej granej roli jest rozpoznawalny dzięki charakterystycznym cechom.
W teatrze lalkowym elementem ożywiającym jest głos aktora, natomiast ruchy lalki są tylko znakiem znaku.
Na koniec autor mówi o powszechnym środku formalnym pozwalającym aktorowi na stopniowanie emocji: używa on jako środka wyrazu emocji elementów innej sztuki np. Ruch zaczyna uzupełniać śpiewem czy okrzykami bądź odwrotnie. Aktor może opuścić też jakiś fragment spektaklu, dotychczas będący jego stałym punktem.