Balme- Teatr jako system komunikacji

Wyróżniamy 2 poziomy komunikacji : wewnętrzny i zewnętrzny

• Wewnętrzny system komunikacji to taki w którym zachodzi interakcja między fikcyjnymi postaciami w ramach fikcji świata przedstawionego

• Zewnętrzny system komunikacji, polega na wymianie pewnych informacji między sceną a widownią

Model komunikacji WIDZ = WYKONAWCA = PRZESTRZEŃ

(Równorzędny stosunek do siebie)

Aktor- mówi i działa w imieniu postaci, jaką ma do przedstawienia. Sztuka aktorska rozpatrywana jest w ramach nauki o teatrze z trzech punktów widzenia:

-teorii i analizy

-historii

-antropologii teatru

Teoria i analiza

Antyk: Sztuka mówcy porównywana jest do sztuki aktora. (Retoryka Arystotelesa i kształcenie mówcy Kwintyliana) Aktor musi :

- posiadać umiejętność panowania nad własnym ciałem

-Potrafić odnaleźć się w otaczającej go przestrzeni

-zaktywizować widzów dzielących z aktorem przestrzeń

XVII/ XVIII : Charles Le Bruno - metoda wyrażania emocji w sztuce np.: Nadzieja, smutek, miłość, nienawiść, zdziwnienie, ekstaza

XVIII : zgodność między emocjonalnym życiem wew. Jak i zewn.

Diderot: Wg niego sztuka aktorska zyskuje swoją pełnię, gdy na sceniczny wizerunek aktora złożą się 4 cechy:

-Osoba prywatna

-Artysta

-Modele ideal

-Postać sceniczna

XX :

-pełne zaangażowanie (przeżywanie)

-dystans

-akt całkowity (samoofiarowanie)

Antropologia teatru

-Techniki poza codzienne- powstawałyby w wyniku świadomego kształtowania i wyuczenia, byłaby językiem ciała używanym na scenie, by odcinać się wyraźnie od technik codzienności; większość form tanecznych , pantomima, akrobatyka

-techniki codzienne- zadanie zachodniego teatru realistycznego sprowadza się do możliwie precyzyjnego naśladowania na scenie codziennych ruchów ciała

Preekspresywność : techniki ciała , które nabierają kultowych znaczeń

Sceniczny bios : biograficzno-fizjologiczny poziom aktorstwa

Widz

Ludzie porządkują różne sytuacje i wrażenia z którymi się spotykają w życiu, za pomocą układów RAMOWYCH zachowanie w teatrze odznacza się dwoistością, gdyż regulowanie jest zarówno tym, co dzieje się między widzami na widowni, jak i zdarzeniami scenicznymi.

Metoda analizy: Elementy składowe warsztatu aktorskiego :

-gestyka

-ruch

-rytm wypowiedzi

-głos

Bernard: 7 głównych czynników niezależne od konkretnego stylu aktora:

1. Ikoniczność cielesna : ekspresja fizyczna np.: Nagość, charakteryzacja, mimika

2. Proksemika: ciało aktora w relacji do przestrzeni scenicznej i do publicznej

3. Postawa , świadomość siły ciążenia ciała aktora

4. Pozy

5. Ruchy i dynamika ciała w przestrzeni sceniczne

6. mimika i gesty

7. element wokalny

Kody:

1. kody psychologiczne: odbiór i oczekiwania odbiorcze

2. kody ideologiczne: światopogląd jako czynnik określający rozumienie rzeczywistości przedstawionej

3. kody estetyczno-ideowe: styl epoki, techniki gry, rodzaj dramatyczny, typ sceny

Przestrzeń

4 kategorie przestrzeni:

• przestrzeń teatralna :odnosi się do budynku obejmujący widownię i miejsce gry

• przestrzeń sceniczna: miejsce gry aktorów łącznie ze scenografią

• przestrzeń miejsca teatralnego: łączny przestrzeń teatralną z jej otoczeniem

• przestrzeń dramatyczna: określona znaczeniami tekstu teatralnego

Przestrzeń teatralna

Teatr enwironmentalny - oznacza niestałe stosunki w których widzowie mogą otaczać scenę albo mogą być wymieszani z aktorami

Teatr arenowy- miejsce gry otoczone jest całkowicie przez publiczność, występuje dekoracja w najmniejszej postaci

Proscenium - dzięki przedłużeniu terenu gry w stronę widowni zmieniają się relacje między aktorami a publicznością

Scena pudełkowa- symbolizuje całkowite oddzielenie widzów od wykonawców

Przestrzeń sceniczna

Dzieli się na :

• pole działania aktorów

• pole optyki widzów- przestrzeń dostępna wzrokowi widza.

Rodzaje przestrzeni scenicznej w teatrze europejskim

• scena sukcesywna- jeden teren gry, z których każdy wyobraża inne konkretne miejsce akcji

• scena symultaniczna- oznacza kilka usytuowanych obok siebie terenów gry, z których każdy wyobraża sobie konkretne miejsce akcji.

Typ sceny

1. perspektywa środkowa

2. -||- ukośna

3. scena reliefowa

4. scena przestrzenna

Perspektywa środkowa i ukośna- ukazanie 3-wymiarowości kształtów na 2-wymiarowej powierzchni.

Scena reliefowa- ograniczała pole działania aktorów , aktor grał na wąskim pasie sceny głównej i , przede wszystkim na proscenium; spłaszczenie terenu miała na celu przybliżyć aktora do widza i sprzyjać ich zjednoczeniu. (kabaret, wodewill)

Scena przestrzenna- zastąpiła scenę reliefową - cała scena stała się terenem gry.

Adamski „wstęp do teatrologii”

Historia teatru wyodrębniła się z historii literatury, gdzie była utożsamiana z historią dramatu a także z historii sztuki, gdzie stanowiła część historii architektury i historii malarstwa oraz etnologii i etnografii, gdzie identyfikowano ją z historią obrzędów.

Teatrem nazywamy - teatr muzyczny (operetka, opera, musical, rewia piosenek) teatr taneczny (balet, pantomima) , kabaret, teatr awangardowy (alternatywny; ponadzmysłowy), dramatyczny (teatr słowa ,dialogu, teatr literacki), teatr radiowy i telewizyjny

Teatrologia to dyscyplina naukowa, a jej przedmiotem zainteresowania jest gra sceniczna, sposób zachowania się grupy ludzkiej : czym jest gra? Jak się zmieniła ? dlaczego się zmieniła ? skąd pochodzi ?

Ewolucja sztuki scenicznej polegała na ciągle ponawiających się i nigdy nie dokończonych próbach wypierania - najpierw konwencji obrzędowych przez konwencje obyczajowe, literatury przez widowisko, widowiska przez zdarzenie sztucznie wywołane.

Etnologiczny punkt widzenia : genezą zjawiska, które nazywamy teatrem, jest magia, religia i mit.

Socjologiczny punkt widzenia: obserwowanie jak gra sceniczna przechodzi w instytucję teatru a także zjawiska z tym związane

Fenomenologiczny punkt widzenia: pozwala nam mówić o grze scenicznej jako o zjawisku wewnętrznym „świadomość”

Teartologia dowodzi, że istnieje duża różnica między teatrem jako instytucją społeczną, a teatrem jako zjawiskiem ludzkim.

Jako samodzielna dyscyplina naukowa teatrologia zaistniała w XX w. pierwszy instytut teatrologiczny powstał w 1923 roku w Berlinie z inicjatywy M, Hermanna.

3 działy nauki o teatrze :

- historia

-teoria

-systematyka

Pojęcia związane z teatrem :

• Tekst teatralny- scenariusz przedstawienia, widowiska, adaptacja utworu literackiego lub prozy, ze wskazówkami dot. Zaaranżowania przestrzeni, strojami . tekstami aktorów.

• Dokument- pomaga odtworzyć spektakl. Mają na celu utrwalić przedstawienie i są to egzemplarze reżyserskie , teksty ról,, zapisy i dokumenty dzieła

• Performans- realizowanie ludzkiej aktywności

• Układ S- widz jako obserwator i uczestnik wydarzeń pozascenicznych. Układ ten wyróżnia : rozpraszający (wspólny cel ale brak kontaktu ze sobą ) i skupiający (dwa biegunowy

• Proscenium- przedłużenie terenu gry w stronę widza.

• Emploi- role, w których specjalizuję się aktor (jego specjalność)

• Dekoracja słowna- przedstawiona nie za pomocą rekwizytów ale opisana

• Znak- środek wyrazu np.: rekwizyt, dekoracje

• Inspicjent- prawa ręka reżysera, organizator pracy i wykonawca poleceń

• Scena symultaniczna- rodzaj sceny w średniowieczu, szereg zróżnicowanych miejsc akcji ukazanych jednocześnie obok siebie (mansjony)

OBLIGATORYJNE tworzywa sztuki: Przestrzeń, Czas, Aktor

FAKULTATYWNE tworzywa sztuki: Słowo , Światło , Ruch

Znaki wzrokowe u aktora: rekwizyt, kostium, fryzura, charakteryzacja, ruch sceniczny, gest , mimika

KOWZAN O różnorodności i granicach sztuki widowiskowej

Sztuka widowiskowa to sztuka , której produkty komunikowane są obowiązkowo i w czasie i w przestrzeni.

Jest 5 typów działań widowiskowych:

• Zabawy

• Gry

• Sport

• Teatr

• Rytuał

Happening- stworzenie sytuacji, która nie może się powtórzyć dwa razy z rzędu

!!!!! ZNAK W TEATRZE !!!!!

Język jest systemem znaków wyrażających pojęcia i dzięki temu można do porównać z pismem, alfabetem głuchoniemym, symbolicznymi obrzędami, formami towarzyskimi. Jest najważniejszy ze wszystkich systemów.

Semiotyka- jest nauką o znakach. Mamy 2 funkcje semiologiczne:

• Funkcja komunikatywna

• Funkcja autonomiczna

W przedstawieniu teatralnym wszystko jest znakiem. Posługuje się i słowem i pozajęzykowymi systemami znaczeniowymi, ucieka się do znaków i słuchowych i wzrokowych, używa znaków zaczerpniętych zewsząd - z przyrody, życia społecznego, itp.

Lalande: podział na znaki naturalne i znaki sztuczne: znaki naturalne - takie, których stosunek do rzeczy znaczonej wynika wyłącznie z praw przyrody, no. Dym, znaj ognia, powstają i istnieją bez udziału woli, mają charakter znaków dla tego, kto je postrzega i interpretuje, ale są emitowane bezwiednie; znaki sztuczne to takie, których stosunek do rzeczy znaczonej oparty jest na dobrowolnej i najczęściej zbiorowej decyzji, świadomie wytwarzane przez człowieka lub zwierzę, by coś zakomunikować, by się z kimś porozumieć.

Różnica między nimi występuje na płaszczyźnie emisji i o różnicy tej stanowi brak lub istnienie woli nadania znaku.

Wszystkie znaki, jakimi posługuje się sztuka teatralna są znakami sztucznymi, chociaż niekiedy w dykcji i mimice aktora nawyki indywidualne sąsiadują z niuansami świadomie wytwarzanymi, a gesty zamierzone przeplatają się z odruchami - wtedy znaki naturalne pomieszane są ze sztucznymi.

GŁÓWNE SYSTEMY ZNAKÓW MAJĄCYCH ZASTOSOWANIE NA SCENIE

1. SŁOWO

występuje w większości rodzajów scenicznych (prócz pantomimy i baletu), ale jego waga na tle innych systemów znaków zmienia się zależnie od gatunku dramatycznego, mody literackiej lub teatralnej, stylu inscenizacji;

stosunek pomiędzy podmiotem mówiącym a fizycznym źródłem mowy (teatr marionetek, narrator widzialny lub niewidzialny, duch, postać alegoryczna, itp.)

istnieją graniczne wypadki, gdy np. słowo pisane dubluje słowo wypowiadane w tym samym czasie na scenie (symultaniczna projekcja tekstu śpiewanego, lub przekładu słów wypowiadanych w obcym języku); występuje tu zjawisko redundancji - mamy dwa równoległe ciągi znaków, których odpowiednie elementy oznaczone są identyczne, podczas gdy elementy znaczące są różne - w wypadku tego samego języka różnica dotyczy tylko formy wyrazu(słowo-pismo), w wypadku przekładu, dot. ona także kodu językowego (słownictwo, itd.)

2. INTONACJA

Sposób wypowiadania słowa dodaje mu dodatkowej wartości znaczeniowej.

Każdy znak językowy ma formę znormalizowaną (słowo jako takie) oraz szereg wariantów (intonacja) stanowiących szeroki margines wolności, który osoba mówiąca eksploatuje w sposób mniej lub bardziej oryginalny; mogą posiadać walor czysto estetyczny, jak też mogą posiadać wartość semiologiczną.

Znaki czasowo-przestrzenne, oparte na ekspresji ciała, kinetyczne. 3 systemy: mimika twarzy, gest, ruch sceniczny aktora. Mimika

3. MIMIKA

najbardziej związana z ekspresją słowną.

Duża część znaków mimicznych uwarunkowana jest artykulacją: trudna czasem do rozróżnienia mimika spontaniczna od mimiki świadomej (np. opera).

Niekiedy zastępuje mowę, dzięki ogromnym możliwościom ekspresywnym.

4. GEST

Obok słowa najbogatszy i najsprawniejszy środek komunikowania myśli; najbardziej rozwinięty system znaków.

Jedne gesty towarzyszą słowu, inne go zastępują. Potrafią zastąpić element dekoracji, kostiumu, rekwizyt, a nawet efekty dźwiękowe.

5. RUCH SCENICZNY AKTORA

Obejmuje głównie: - pozycje kolejno zajmowane w stosunku do partnerów, rekwizytów, elementów dekoracji, widzów;

- rozmaite sposoby poruszania się

- zejścia i wejścia

- ruchy zbiorowe

6. CHARAKTERYZACJA

Stanowi, obok mimiki, o fizjonomii postaci scenicznej, tworzy znaki bardziej trwałe, może wskazywać rasę, wiek, stan zdrowia, usposobienie, są to znaki w zasadzie wzorowane na znakach naturalnych.

Ścisła współzależność między charakteryzacją a mimiką. Znaki wzajemnie się wzmacniają lub uzupełniają. Czasem jednak utrudnia i ogranicza ekspresję mimiczną aktora (maska kryje naturalne, bezwiedne znaki mimiczne).

7. FRYZURA

Może sygnalizować przynależność do tej lub innej epoki, sfery geograficznej czy kulturowej, klasy społecznej.

8. KOSTIUM

Najbardziej konwencjonalny, rzucający się w oczy sposób prezentacji postaci; może oznaczać płeć, zawód, wiek, narodowość, religię, sytuację materialną, niektóre cechy charakteru, itp.

9. REKWIZYT

Stanowi samodzielny system znaków; dowolny element kostiumu bądź dekoracji może w każdej chwili stać się rekwizytem.

10. DEKORACJA

Określa akcję widowiska w przestrzeni i czasie, może komunikować znaki dot. różnych okoliczności.

Wybór środków, jakimi posługuje się scenograf, zależy od takich czynników, jak tradycja teatralna, prądy artystyczne epoki, gusta osobiste, warunki materialne spektaklu.

11. OŚWIETLENIE

Używane głównie do uwydatnienia innych środków wyrazu.

12. MUZYKA

Wyrażając lub sugerując stan emocjonalny albo nastrój, fraza muzyczna staje się znakiem niepokoju, smutku, pośpiechu, ironii, radości, rzewności. Skojarzenia rytmiczne czy melodyczne związane z pewnymi rodzajami muzyki mogą służyć do odtworzenia atmosfery, epoki, miejsca akcji, natomiast wybór instrumentu sugeruje miejsce, środowisko społeczne, nastrój, itp.

13. EFEKT DŹWIĘKOWY

Istnieje sfera znaków naturalnych, pozostających znakami naturalnymi w teatrze: skrzypienie drzwi, odgłos kroków, szelest kostiumów - niezamierzony, uboczny rezultat komunikowania innych znaków.

Dźwięki reprodukowane świadomie na użytek widowiska - sfera efektów dźwiękowych. Mogą określać porę, pogodę, miejsce, ruch, mogą być znakiem licznych zjawisk i okoliczności.

Podział na 5 większych grup, odnoszących się do:

• wypowiadanego tekstu (1 i 2)

• ekspresji ciała (3,4 i 5)

• zewnętrznego wyglądu aktora (6, 7 i 8)

• wyglądu miejsca scenicznego (9, 10 i 11)

• dźwięków nieartykułowanych (12 i 13)

S. Świątek modele

Modele :

• Model iluzjonistyczny - Aktor wciela się w skórę i psychikę postaci dramatycznej, przez co wszelkie środki gry służą w zbudowaniu spójnego charakteru postaci w celu uwiarygodnienia

• Model antyiluzjonistyczny - aktor usiłuje przedstawić swój storunek do postaci jako jedną z możliwych interpretacji- ocenie widza podlega słuszność jego interpretacji postaci, dystans… często występuje gra pod publiczność- wszystkie gesty zwrócone do widza, manifestacja lekceważenia partnerów gry czyli inaczej zgrywanie się

• Model obrzędowo-magiczny (alchemiczny) - wizja teatru Artauda; aktor nie pragnie zagrać żadnej postaci, ale przypisać sobie funkcje kapłana pragnącego za pomocą teatru osiągnąć zbiorowe oczyszczenie; jest jedynie narzędziem umożliwiającym, poprzez trans , kontaktowanie się z siłami kosmicznymi, punktem wyjścia wtajemniczonego i punktem dojścia prfana

• Model ofiarniczy- aktor musi samoofiarowywać się , twórcą wzorca jest Grotowski, który opowiada, że model ten jest skrajną szczerością, ujawnienie własnego ja (a nie maski) i odsłonięcie tego, co najbardziej osobiste aby poznać głębokie warstwy naszej osobowości.

• Model synkretyczny, syntetyczny - aktorstwo „3 teatr” Barby; samodzielne konstruowanie znaczenia, nie uznające żadnych ograniczeń narzucanych aktorstwu rzez otaczającą kulturę. Warunkiem trzeciego teatru jest poszukiwanie znaczenia, świadomie lub bezwiednie. Poszukiwanie znaczenia oznacza osobiste odkrywanie rzemiosła.

Różne zagadnienia związane z analizą :

• Tekst główny- słowa wypowiadane przez osoby

• Tekst poboczny - informacje przeznaczone tylko dla reżysera bądź aktora

• Didaskalia- wszystko co było w tekście, ale niekoniecznie było wypowiadane przez postaci np.: ich imiona

• Tekst teatralny- każdy rodzaj tekstu, będącego podstawą przedstawienia teatralnego.

• Tekst postdramatyczny- opisanie eksperymentów teatru postmodernistycznego

• Intertekstualność- artefakt pisany z myślą o inscenizacji

• Metatekst- jest włączonym w inscenizację komentarzem wobec tekstu

Czasopisma teatralne: Didaskalia, Notatnik teatralny, Scena, Teatr, Pamiętnik teatralny

Rodzaje teatru: repertuarowy, bulwarowy, impresaryjny, ogródkowy, radiowy,

Uliczny, teatr objazdowy, szkolny, lalkowy, muzyczny, taneczny

Obszar zjawisk :

=obszar katastroficzny

=obszar walki

=obrzędów religijnych

=-zjawisk natury

Analiza inscenizacji stanowi centralny przedmiot nauki o teatrze. Celem analizy jest poznanie aspektów powstawania inscenizacji, samo dzieło i zdarzenie .

Teksty:

1. ku teatrowi ubogiemu- J. Grotowski

2. teatr w świecie widowisk- Rakszewski

3. praca aktora nad sobą- Stanisławski

4. teatr i jego sobowtór- Artaud

5. Wstęp do teatrologii- Adamski

6. znak w teatrze- Kowzan

7. Odczytanie dramatu- Sławińska

8. Modele aktorstwa- Świątek

9. Wprowadzenie do nauki o teatrze- Balme

10. O różnorodności sztuki widowiskowej- Kowzan

8

---