SOCJOLOGIA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA ORAZ JEJ STRUKTURA, FUNKCJE, PARADYGMATY I METODY

Socjologia jest nauką, której przedmiotem jest ogół zjawisk i procesów związanych z tworzeniem , funkcjonowaniem, przekształcaniem oraz rozpadem różnorodnych form życia zbiorowego.

Można powiedzieć, iż socjologia jest nauką o zjawiskach i procesach społecznych, o życiu społecznym.

Wyodrębnianie się socjologii jako dyscypliny naukowej następowało stopniowo od połowy XIX w. na podstawie wielu nauk. Termin socjologia wprowadził August Comte (1798-1857).Od początku swego rozwoju socjologia , jako dyscyplina wieloparadygmatyczna ulegała bardzo różnorodnym wpływom naukowym, zarówno o orientacji przyrodniczej(kierunki naturalistyczne łączenie ze współczesna socjobiologią) jak i filozoficznej np. socjologia humanistyczna .

Przez paradygmat należy rozumieć wszystkie powszechnie uznawane w danym okresie przekonania teoretyczne (zarówno przyrodnicze jak i filozoficzne ) oraz metody badawcze , jakie stosowane są przez specjalistów w ich pracy badawczej. Nie tyle odrębny przedmiot czy metoda badawcza zadecydowały o wyodrębnieniu się socjologii jako dyscypliny naukowej, ale zdolność do zbudowania teorii naukowej.

Socjologia jest młodą dyscyplina (ciągle w procesie tworzenia) stąd też wszelkie zmiany w sposobie podejścia do analizy społeczeństwa wynikają z ingerencji czynników zewnętrznych.

Funkcje socjologii:

1. diagnostyczna

2. apologetyczna

3. demaskatorska

4. teoretyczna

5. prognozowania

6. socjotechniczna

7. ideologiczna

8. kształtowania świadomości społ.

Paradygmaty i metody

Podział paradygmatów (fundamentalnych założeń naukowych co do natury rzeczywistości, które przyjmuje się za oczywiste i nie neguje w badaniach) w naukach społecznych (a przede wszystkim w socjologii oraz w antropologii) w popularnej typologii Garetha Morgana i Gibsona Burrella z 1979 (Sociological paradigms and organizational analysis) opiera się na trzech podstawowych pytaniach:

• czy rzeczywistość ma charakter obiektywny, czy jest po części produktem umysłu (subiektywnym)?

• czy aby zrozumieć dobrze dany proces społeczny, trzeba być jego uczestnikiem?

• czy świat społeczny ulega ciągłej przemianie, czy też w gruncie rzeczy jest wciąż taki sam?

Wybór paradygmatu badawczego ma ogromny wpływ na dobór metod badawczych, a także istotnie wpływa na preferencje dotyczące metod ilościowych i metod jakościowych - trudno wyobrazić sobie badacza wyznającego paradygmat funkcjonalistyczny, a zarazem stosującego teorię ugruntowaną.

Zasadnicze rodzaje metod badawczych w socjologii

• metoda badań dokumentów

• metoda badań dokumentów osobistych

• analiza treści

• obserwacja

• obserwacja uczestnicząca

• obserwacja ukryta

• obserwacja jawna

• obserwacja niejawna

• eksperyment

• socjometria

• wywiad

• wywiad kwestionariuszowy

• ankieta

• wywiad swobodny

• wywiad biograficzny

TEORIE SOCJOLOGICZNE

Teoria socjologiczna, tak jak każda inna teoria naukowa stanowi określoną konstrukcję pojęciową ,stosowaną do analizy i interpretacji danych empirycznych. Konstrukcja pojęciowa składa się zaś z trzech podstawowych klas:

- pojeć ogolnych

- praw i innych typów generalizacji

- sama teoria

Wśród pojęć ogólnych występują zarówno pojęcia porządkujące i klasyfikujące określone zjawiska jak i pojęcia występujące w charakterze zmiennych w twierdzeniach ogólnych na temat tych zjawisk(pojęcia operacyjne, analityczne).Określenia ogólne stanowią rodzaj zmiennych niezależnych ,określenia analityczne zaś rodzaj zmiennych zależnych. Teoria zaś to schemat pojęciowy służący wyjaśnianiu określonych praw. Th. Abel stwierdza schematy stanowiące treść teorii socjologicznej zajmują w socjologii szczególne miejsce ze względu na jej subdyscyplinarność. W socjologii z uwagi na złożoność zjawisk życia społecznego stosowana jest metoda budowania teorii idealizacyjnych.

Wyróżnić można 5 kategorii praw socjologicznych:

1. Prawa stwierdzające stałe współwystępowanie faktów społecznych(np. wszelka socjalizacja zaczyna się w grupach pierwotnych np. rodzina ,grupa rówieśnicza)

2. Prawa stwierdzające zależność funkcjonalną lub współzmienność faktów społecznych(np. im bardziej jednostka chce być zaakceptowana przez grupę tym większą wykazuje gotowość do ulegania naciskom tej grupy)

3. Prawa stwierdzające prawidłowości rozwoju i regularne tendencje(np. wahania stopy wzrostu i dystrybucji ludności poprzez zasiedlenie nowych terenów itd.)

4. Prawa orzekające o podobieństwie lub statystycznym prawdopodobieństwie związku pomiędzy faktami społecznymi(np. zachowanie przestępcze jest bardziej prawdopodobne: a)wśród mężczyzn b)wśród grup klasy niższej c)wśród ludzi młodszych d)na terenie miast itd.

5. Prawa stwierdzające lub sugerujące związek przyczynowy pomiędzy faktami społecznymi(np. udział we wspólnych interesach i ich realizowanie jest koniecznym i wystarczającym warunkiem rozwoju integracji społecznej.

Teorie socjologiczne są wiec wedle takich kryteriów ułożone jak:

- uniwersalność

- precyzja

- elegancja

- zdolność predykcji

ŚRODOWISKO I GRUPY SPOŁECZNE:

Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.

Rodzaje grup społecznych:

• Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić:

• grupy ekskluzywne, w których kryteria te są fundamentalne przy rekrutacji nowych członków

• grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.

• Można różnicować grupy ze względu na wielkość:

• małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego

• grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.

• Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak również stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można:

• grupy formalne (typ grupy społecznej charakteryzujący się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy)

• grupy nieformalne (typ grupy społecznej charakteryzujący się płynną, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną)

• Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są

• grupy odniesienia (w socjologii tym mianem określa się nie tylko jakąś grupę społeczną, lecz także danych jej członków, jakieś ich cechy, wartości prezentowane przez grupę bądź też wzory zachowań)

• Typologia grup społecznych Charlesa Cooleya wyróżnia także:

• grupy pierwotne (grupa społeczna do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Przykładem takiej grupy jest rodzina. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany )

• grupy wtórne (Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu określonego celu, do którego zostały powołane)

Środowisko społeczne, względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska społecznego, jak:

1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i różnorodności kontaktów międzyludzkich.

2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.

3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom życia jednostki.

STRUKTURY SPOŁECZNE

Struktura społeczna społeczeństwa jest to układ jego części składowych, ich rozmieszczenie i powiązanie między sobą oraz społeczeństwem jako całością. Struktura społeczna oznacza sposób ułożenia i przyporządkowania sobie członków, instytucji, grup i podgrup składających się na grupę oraz innych elementów tej grupy, takich jak elementy materialne, symbole i wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków.

Najważniejsze elementy, które różnicują poszczególne społeczeństwa są:

 

Struktura klasowa oznacza podział społeczeństwa na klasy i grupy, różniące się od siebie stosunkiem do środków produkcji tj. posiadaczy i nie posiadaczy środków produkcji.Ten rodzaj struktury odpowiada koncepcji klasowej Karola Marksa. Współcześnie rozumienie konfliktów klasowych znacznie odbiega od rozumienia XIX wiecznego, co jest oczywiście spowodowane przemianami ekonomicznymi. Dziś najczęściej wyróżnia się trzy klasy tj:

• klasa wyższa - stosunkowo mało liczna - to właściciele dużych przedsiębiorstw, wysoka kadra urzędnicza i zawodowa;

• klasa średnia - najbardziej liczna, stanowiąca podstawę społeczeństwa - obejmuje średnich i drobnych przedsiębiorców, niższą kadrę zawodową, osoby pełniące tzw. wolne zawody, wykwalifikowanych robotników;

• klasa niższa - liczebność jej jest zmienna - obejmuje niewykwalifikowanych pracowników, oraz osoby wykonujące niespecjalistyczne prace.

 

Współcześnie wyznacznikiem pozycji zajmowanej w społeczeństwie jest: zamożność, zajmowane stanowisko zawód i styl życia. Przejście z pozycji niższej do wyższej jest możliwe.

 

Struktura warstwowa odpowiada koncepcji warstwowej Maxa Webera i oznacza podział społeczeństwa na warstwy, czyli zbiorowości ludzi uznających posiadanie wspólnej pozycji społecznej. Przykładem takiej warstwy może być inteligencja łączy ich porównywalny poziom i styl życia oraz wykształcenie. Kryterium struktury warstwowej jest też możliwość wpływu na władzę i prestiż zajmowany przez daną osobę.

 

Struktura demograficzna określa zróżnicowanie społeczeństwa ze względu na wiek (produkcyjny i poprodukcyjny), płeć (ilość kobiet i mężczyzn), miejsce zamieszkania (miasto-wieś). Współcześnie obserwujemy w wielu dobrze rozwiniętych krajach zjawisko starzenia się społeczeństwa, co stwarza nowe problemy społeczne i polityczne. Obserwujemy również poważne zmiany jeśli chodzi o wpływ kobiet na kształt społeczeństw, a także emigrację zarobkową ze wsi do dużych miast.

 

Struktura zawodowa ukazuje zróżnicowanie społeczne pod względem wykonywanego zawodu. O prestiżu wykonywanego zawodu świadczy wysokość zarobków, choć nie jest to regułą. Istnieją zawody, w których zarobki są wysokie np. sekretarka w poważnej firmie, jednak ten zawód nie cieszy się wysokim uznaniem, natomiast szczególnie w małych miasteczkach lekarze, czy nauczyciele w dalszym ciągu zajmują wysoka pozycje pod względem prestiżu, co nie zawsze idzie w parze z zarobkami. W czasach, w których żyjemy można zaobserwować szybkie tempo przemian w ramach struktur społecznych, pojawiają się nowe grupy zanikają stare.

Dla celów analitycznych wyróżnia sie kilka rodzajów struktury społecznej:

• struktura socjometryczna - typowy układ wzajemnych sympatii, antypatii lub obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grupy.

• struktura przywództwa - określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

• struktura komunikacji - odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.

ASPEKTY SOCJOLOGICZNE W BADANIACH ŚRODOWISK I PROCESÓW WYCHOWAWCZYCH

Podmiot wychowania nie sprowadza się jedynie do wychowania bezpośredniego, lecz ogół organizacji "społeczeństwa wychowującego" i jego przeróżnych środowisk. Przedmiotem wychowania stają się wszystkie stadia egzystencji- okres dziecięctwa, lat młodzieńczych, adolescencji i geriatryczny

Różnice w tych dwóch dyscyplinach zawierają się głównie w metodach badawczych. Socjologia wychowania preferuje diagnostyczno- eksplifikacyjne podejście, rozpatrujące bieg, role i warunki procedur wychowawczych, korzystając w tym celu z metodologii socjologii oraz wszelkich systemów wiedzy. Pedagogika społeczna wybrała nastawienie prakseologiczne, próbujące odkryć metody efektywnego oddziaływania wychowawczego, by następnie z powodzeniem móc wykorzystywać je w praktyce.

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA:

• opisuje i analizuje,

• bada tematykę zarówno celowych działań pedagogicznych, jak i spontanicznych oddziaływań wychowawczych na jednostkę w celu jej uspołecznienia,

• zajmuje się oddziaływaniami wychowawczymi w różnorodnych przestrzeniach wychowawczych, grupach społecznych oraz organizacjach,

• opisuje rezultat tych oddziaływań w całym procesie socjalizacji jednostki,

• korzysta z metodologii badań socjologicznych i systemu wiedzy socjologicznej przy badaniu reguł procedur wychowawczych.

Socjometria - techniki socjometryczne służą do badania struktur społecznych małych grup (grup koleżeńskich, rodziny, klasy szkolnej, zespołu współpracowników) oraz pomiaru niektórych postaw i zachowań ich członków, a także niektórych ich cech, jak np. spoistość, zwartość, integracja, popularność pewnych osób, stosunki panujące wewnątrz).

---