ROZDZIAŁ 4
WŁAŚCIWOŚCI MOWY I JEJ ZABURZENIA U DZIECI A DYSLEKSJA ROZWOJOWA
- l. O JĘZYKU, MOWIE I ROZWOJU
W rozdziale pierwszym czytelnik zapoznał się z definicją mowy. Poniżej definicja ta zostanie wyjas'niona raz jeszcze, ważną bowiem sprawą jest uświadomienie sobie, czym właściwie jest mowa, a przede wszystkim podkreślenie, ze nie jest to — jak potocznie się sądzi — tylko wymowa, czyli brzmieniowa
-s-arstwa naszych wypowiedzi. Mowa oznacza bowiem porozumiewanie się językowe, a więc zarówno umiejętność mówienia, jak i zdolność rozumienia innych ludzi. Umiejętność mówienia oznacza umiejętność tworzenia wypowiedzi różnego rodzaju (krótkich, długich, dialogowych, narracyjnych itd.). Zdolność rozumienia polega na odkrywaniu treści, które ze sobą niesie czyjaś wypowiedź. Rozumienie uwarunkowane jest prawidłowym słyszeniem w sensie fizycznym, ale także odbiorem słuchowym w sensie psychologicznym, czyli tzw. percepcją słuchową. Decyduje ona o rozpoznawaniu i różnicowaniu pojedynczych dźwięków mowy i całych ich zestawień (sylab, wyrazów, zdań). Dzieje się tak dzięki
-.:.ykorzystywaniu słuchowego kodu, zwanego czasem kodem fonologicznym.
Jak wspomniano w rozdziale pierwszym, wypowiedź ma trzy ważne war-j:\vy składowe: treść, którą ze sobą niesie, formę językową, czyli środki grama-ryczne użyte w wypowiedzi oraz warstwę często mylnie braną za istotę mowy, tak zwaną substancję, czyli zastosowane tworzywo dźwiękowe. Składają się na nie zarówno dźwięki mowy, czyli głoski, jak i cechy melodyczne, takie jak akcent, rytm, tempo mówienia.
Wszystkie wymienione składniki wypowiedzi warunkują jej zrozumienie przez słuchacza, decydują zatem o jej najważniejszej funkcji. Każda wypowiedź formułowana jest na podstawie języka. Przyswojenie systemu językowego warunkuje zarówno formę językową wypowiedzi, jak i jej substancję. Uważa się także, że treść jest uwarunkowana myśleniem opartym na językowo zorganizowanej wiedzy o świecie (Kurcz 1992; B. Kaczmarek 1993), chociaż niewątpliwie istnieją formy myślenia nie oparte na języku (por. Obuchowski 1991; B. Kaczmarek 1993).
65
4*