Pyt. 17. W jaki sposób M. Eliade opisuje w pracy Obrazy i Symbole zagadnienie „ symboliki środka” oraz jej znaczenie kulturotwórcze?
Według autora symbolika środka bardzo mocno łączy się z pragnieniami człowieka o powrocie do raju. Człowiek chciałby powrócić do sytuacji Adama, który mógł rozkoszować się swoboda i wolnością przy boku Boga. Człowiek wstydzi się popełnionego grzechu, jednak od niego nie może uciec. Mimo to stara się „ uciec” do innego , nieznanego nie znanego lepszego świata. Do Nieba - aby stać się nieśmiertelną istotą.
Człowiek pierwotny jak i współczesny boi się tego co nieznane. Najlepiej czuje się w domu. Jest to dla niego miejsce święte sacrum. Tam jest jego miejsce i tam najpełniej czuje się sobą. Dom jest symbolem środka świata. Tym razem dom jest w zasięgu ręki. Nie trzeba ogromnych starań aby do niego dotrzeć. Według autora człowiek może żyć tylko w przestrzeni uświęconej. Człowiek pragnie w niej być. Dom ochrania go przed złem. To symbol ciepła, bezpieczeństwa i sytuacji sprzed upadku.
Świętą przestrzeń można było również stworzyć , co było związane ze stwarzaniem świata. Istnieje przekonanie , że świat został stworzony z embriona, wiec analogicznie musi istnie środek świata jego epicentrum. Historia religii zna wiele obrzędowych struktur Środka. Znamy tradycyjne miejsca święte - ołtarz, świątynia, kościół, gdy tracą skuteczność dla człowieka wówczas wymyśla się wzory , które są odzwierciedleniem symbolizmu środka.
Przykład może stanowi Mandala buddyjska. Harmonijne połączenie koła i kwadratu, gdzie koło jest symbolem nieba, transcendencji, zewnętrzności i nieskończoności, natomiast kwadrat przedstawia sferę wewnętrzności, tego co jest związane z człowiekiem i ziemią. Obie figury łączy punkt centralny, który jest zarówno początkiem jak i końcem całego układu. Istnieją różne rodzaje mandali. Są mandale oczyszczające, wzmacniające określone cechy lub poszczególne obszary ludzkiego życia. W najszerszym znaczeniu mandale są diagramami, które ukazują w jaki sposób chaos przybiera harmonijną formę.
Ożywianie kolejno kół w mandali , które są punktami przecięcia życia kosmicznego i umysłowego uznawane jest za wejście do mandali. Przebudzenie Kundalini jest równoznaczne z przeskokiem na inny poziom ontologiczny. Tak następuje świadome urzeczywistnienie symbolizmu środka.
Każda istota ludzka choć nieświadomie pragnie znaleźć swój środek. Chce znajdować się w sercu rzeczywistości. Chce znajdować się w pełni rzeczywistości sacrum.
Otaczający świat społeczności archaiczne i współczesne był mikrokosmosem. Był wyodrębniony od tego co nieznane. Jest to przestrzeń zamieszkana i zorganizowana. Poza jej granicami jest nieznana kraina demonów, obcych , umarłych, kraina śmierci, chaosu. Wrogowie , ci którzy mogą nas napaść bądź zniszczyć starają się wedrzeć do naszej uporządkowanej przestrzeni. Człowiek boi się chaosu. Po dziś dzień człowiek posługuje się tymi samymi obrazami dla wyrażenia niebezpieczeństwa. Logicznie każdy nasz mikrokosmos posiada środek - tzw. miejsce święte, par excellence. W środku sacrum objawia się najlepiej. Jednak może tych środków być wiele. Wszystkie cywilizacje Wschodu- Mezopotamia, Chiny, Indie, znają nieograniczoną liczbę środków. A każdy z tych środków uznawany jest za środek świata. Nie chodzi tu o przestrzeń świecka, geograficzna,. Jest to przestrzeń sakralna, mitologiczna, naprawdę rzeczywista. W świecie społeczności pierwotnych mit jest rzeczywisty nawiązuje do łączności z sacrum. Może ono zmaterializować się do pewnych przedmiotów - czuringi (u Aborygenów przedmiot wykonany z drewna lub kamienia, płaski, owalny lub czasem okrągły, o długości 10-15 cm. Jest to rzecz, w której manifestuje się moc duchów) ,wizerunków bóstwa. Lub przejawiając w symbolach hierokosmicznych - Słup Świata, Drzewo Kosmiczne. W kulturach , które mają koncepcje trzech obszarów kosmicznych- Nieba , Ziemi, Piekła. Środek to punkt ich styku. Istnieje możliwość przeskoku z jednego na drugi.
Na przykład w kulturze Pigmejów Semang z Półwyspu Malakka.
Środek ich świata to skała Batu-Ribn, pod która znajduje się Piekło. Niegdyś tej skały wyrastało Drzewo , którego pień sięgał Nieba. Można było za jego pomocą dosta się do innego obszaru kosmicznego. Ta sama teoria funkcjonowała w epoce prehistorycznej. Według Semangów pień tego Drzewa łączył wierzchołek Góry Kosmicznej - Środek Świata- z Niebem. Niegdyś komunikacja z Niebem była prosta i naturalna . W następstwie rytualnej łączności bogowie skryli się wyżej w niebiosach.
Ten archetypowy obraz występuje przede wszystkim w najstarszych cywilizacjach Bliskiego Wschodu.
1.Nazwa świątyni w Nippur brzmiała Duran- ki, czyli miejsce miedzy niebem a ziemią.
2.W Babilonie były nazwy „ Dom u podstaw nieba i ziemi. Więź między niebem a ziemią. Miasto to było zbudowane na wrotach psu , czyli wodach chaosu. . Nazwa Babilon to wrota bogów. Tamtędy bogowie zstępowali na ziemię.
3.Skała Jerozolimy wrzynała się w wody podziemne.
4.U Rzymian punkt , który styka się z podziemiem to mondus. Świątynia Rzymska stanowiła strefę przecięcia świata boskiego , ziemskiego , piekielnego.
piekielnego tego wniosek , że każde miasto wschodnie znajdowało się w środku świata
Symbol Góry, Drzewa, Słupa wzniesionego w Środku świata jest bardzo rozpowszechniony. Na przykład Góra Gerizim w Palestynie nazywana jest pępkiem świata. Golgota dla chrześcijan znajdowała się w środku świata. Góra Kosmiczna była najwyżej położonym punktem na Ziemi dlatego nie zastałaby zalana przez potop. Zikkurat to dokładnie góra kosmiczna, to znaczy symboliczny obraz kosmosu. Świątynia Boro- budur została postawiona na kształt sztucznej góry. Wejście na nią jest równoznaczne z podróżą do środka świata. Szczyt Góry Kosmicznej to pępek świata- tam rozpoczęło się życie. Według wierzeń starożytnych starożytnych Indii - Świat powstał z embrionu i rozprzestrzenił się we wszystkich kierunkach. Stworzenie człowieka również dokonało się w miejscu centralnym. Według tradycji mezopotamskiej człowiek zrodził się w pępku ziemi. Raj był pępkiem ziemi. Krzyż Jezusa
stał w pępku ziemi.
Indie wedyjskie, starożytne Chiny, mitologia germańska, a także prymitywne religie znają to Drzewo Kosmiczne , które korzeniami dotyka Piekła, a konarami Nieba. W mitologiach środkowej i północnej Azji siedem bądź dziewięć gałęzi tego Drzewa to symbol sfer niebieskich.
Postawienie i poświęcenie Słupa ofiarnego tworzy rytuał środka. Słup przeobraża się w oś spinającą trzy sfery kosmiczne. Za jego pośrednictwem możliwa jest łączność.
Symbolizm osi kosmicznej znany już był kulturom pierwotnym Arktyki i Ameryki Północnej. Ustanowiony centralnie słup ich domostw utożsamiany jest z osią kosmiczną. U podstaw słupa składano ofiary bogom. Funkcje słupa miał spełniać komin. Otwór dla wyprowadzenia dymu znajdował się na wprost Gwiazdy Polarnej , która wyznaczała środek nieba. Jest to przykład zachowania się archaicznego homo religiosus.
Wiele mitów mówi o drzewie, lianie, sznurze, pajęczej nitce, czy drabinie łączącej niebo z ziemią za pośrednictwem których uprzywilejowane osoby wstępują do nieba. W misteriach Mitry drabina ma siedem szczebli. Pierwszy odpowiada Niebu ostatni Słońcu. Po piętrach babilońskich Zikkuratów też dochodzi się do Nieba.
W wielu grobowcach egipskich odnaleziono amulety w postaci drabiny czy schodów. Były symbolem szczeliny czy bramy umożliwiającej przejście na drugą stronę. Schody i wspinanie się odgrywa bardzo ważna rolę w rytuałach, mitach, w obrzędach pogrzebowych, rytuałach koronacji, święceniach kapłańskich czy obrzędach weselnych.
Według Juliana Greena , pojęcie strachu i silnych emocji w jego książkach łączy się ze schodami , a raczej przechodzenie w inna rzeczywistość. To przechodzenie wywołuje uczucie strachu , radości, ciekawości i odrazy. W symbolice schodów mieści się idea uświęcenia śmierci, miłości, świętości, poznania rzeczywistości. Tym symbolika środka jest bardzo rozpowszechniona a zakorzeniona w kulturach jaką wytworzyły już prymitywne ludy z ich pierwszymi wierzeniami. Symbol środka jest mocno zakorzeniony w człowieku, ponieważ odwołuje się do tego co duchowe. Religia bardzo szybko się rozprzestrzenia i łączy ludzi mocniej niż cokolwiek innego. We wszystkich kulturach odnajdziemy elementy sacrum i profanum. Człowiek oscyluje między nimi i odnajduje w nich siebie. Poznając sacrum stara sobie wytłumaczy swoje istnienie na ziemi. Stara się pojąc w jaki sposób powstała Ziemia i odpowiedzieć sobie na pytania, czy ktoś sprawuje nad nią opiekę i kontrolę. Ważną kwestią jest też życie po śmierci. Do dzisiaj trudno jest odpowiedzieć sobie na to pytanie. Poprzez starców, szamanów i kapłanów starał się zrozumieć świat. Pewne mity i symbole przetrwały do dziś w religiach. Głownie mity mówiące o sytuacji ostatecznej człowieka. O sytuacji , którą człowiek odkrywa uświadamiając sobie swoje miejsce we Wszechświecie. W naszej psychice przetrwały symbole i motywy mityczne pokazując , że spontaniczne odkrywanie na nowo archetypów pierwotnego symbolizmu jest wspólne wszystkim istotom ludzkim, bez względu na rasę, środowisko historyczne. Są one obecne w tradycjach historycznych całej ludzkości.