Andragogika-nauka o kształceniu i wychowaniu osób dorosłych
1. Życie człowieka dzieli się na 3 okresy(Peter Laseleft):
Iwiek-kiedy się uczymy
IIwiek-kiedy jesteśmy nauczycielami(rodzice,itp.)
IIIwiek-nie jest uczniem i nie jest nauczycielem,jego rola nie jest jasno określona
2. Badania empiryczne dostarczają nam informacji:Czy czł dorosły jest w stanie się skutecznie uczyć i do jakiego wieku oraz jak długo.
3. Edward Thorndike(uczeń Williama Jamesa)
-badania na temat: do jakiego wieku można się skutecznie uczyć? - lata 20-te XX w., USA;
-grupy wiekowe badanych:
●grupa zasadnicza: 25-45 lat;
●grupa dodatkowa: 18-25 lat;
(badał nawet więźniów)
-badane: sprawności manualne(uczenie się czegoś nowego, jak długo to trwa i czego się nauczono-stenografowanie,pisanie lewą ręką-badano ile czasu trwa i ile razy zanim os opanuje) i intelektualne(słowotwórstwo,działania arytmetyczne);(badano:badanie-przerwa-badanie-przerwa)
-wniosek: uczenie się jest bezproblemowe do 45 roku życia; apogeum 25-35 r.ż.; 0,5-1% rocznie potem spada
Człowiek do 23-24 r.ż. jest w stanie nauczyć się czegoś nowego,może się potem uczyć,ale rozwija tylko umiejętności już opanowane.Od 25 r.ż. działanie rutynowe,wiec uczenie się czegoś nowego jest niemożliwe
zarzuty względem w/w badań:
-próba - za mały zakres wieku;
-wymieszanie sprawności manualnych i intelektualnych, ich krzywe rozwoju nie pokrywają się;
-procedura badawcza: nieuprawnione porównanie sposobu uczenia się 18-latków i 37-latków przez badania poprzeczne, gdy powinny to być badania podłużne (w ciągu życia);porównywał 18,20 z 42-43latkami
●czas historyczny, w którym się żyje wpływa na iloraz inteligencji
●wraz z progresją wieku potrzeba więcej czasu, żeby nauczyć się tego samego(od 30 r.ż. wzrasta)
czynniki wpływające na spadek szybkości uczenia wraz z wiekiem:
-obniżenie się poziomu ostrości wzroku i słuchu(płaszczyzna biologiczna)
-obniżenie się poziomu energii i szybkości reakcji((płaszcz. biol.)
-brak treningu w zakresie rozwiązywania pewnych zadań(dorośli robią przerwy)
-obawa, niepewność w udzielaniu szybkiej odpowiedzi
-duża liczba problemów życiowych(np ma pracę, rodzinę i się uczy)
4. Owens:
Człowiek im starszy tym sprawność uczenia się maleje;2 badania przeprowadzone na tej samej gr. osób
-badani: 128 mężczyzn
-badania podłużne: pierwsza próba - 1918/1919 (zapisani na uniwersytet), druga próba - 1948/49;
-iloraz wzrósł;
rodzaje inteligencji:
-płynna - wrodzona, procesy pamięci mechanicznej, maleje z wiekiem;
-skrystalizowana - wiąże się z doświadczeniem, wzrasta z wiekiem;
modele spojrzenia na człowieka:
-model mocny - możliwości intelektualne równoległe do rozwoju biologicznego;
-model słaby - rozwój intelektualny nie jest równoległy do rozwoju biologicznego
5. Rodzaje uwagi:
-uwaga dowolna(u starszych np. my na wykładzie)
-uwaga mimowolna(u dzieci)
6. Wyobraźnia:
-mimowolna(u dziecka)
-kierowana(jest bliższa rzeczywistości)
7. Pamięć logiczna jest lepsza u dorosłych
8. Myślenie:
-u dziecka związane z obrazami
-u dorosłych z wyrazami(myślenie abstrakcyjne)
5. Charlotte Bühler - pierwsza osoba badająca rozwój w ciągu całego życia:
●kompleksy wpływów:
- biologiczny - proces wzrostu fizycznego;
- biograficzno-socjologiczny - warunki zewnętrzne oraz „dzieła”, które tworzy konkretny człowiek;
- psychologiczny - subiektywne przeżywanie życia w jego przebiegu;
●biologiczny przebieg życia = rozwój, dojrzewanie, rozkład(redukcja);
●biologiczna krzywa życia = wzrastanie + zdolność do prokreacji;
●biologiczna krzywa życia - 5 głównych okresów (ekspansji - budowania i restrykcji - uszczuplania):
I okres do 15 roku życia - zaawansowany wzrost i brak możliwości prokreacji;
II okres od 15 do 25 roku życia - wzrost z możliwością prokreacji;
III okres od 45 do 50 roku życia - stabilny wzrost z możliwością prokreacji;
IV okres od 50 do 70 roku życia - „regresywny” wzrost i u kobiet utrata możliwości prokreacji;
V okres po 70 roku życia - rozkład przybiera na sile;
●aktywna rola jednostki w kształtowaniu biegu swego życia;
●rozumienie biegu życia = rozumienie „przebiegu motywacji”;
●kompleksy motywów/zasadnicze tendencje:
- zaspokojenie potrzeb;
- przystosowanie się związane z samoograniczeniem;
- twórcza ekspansja;
- utrzymanie porządku wewnętrznego;
- powrót do początku
6. Erikson:
Dzieli na 8 cyklów:
I=ufność-nieufność(1r.ż.)
II=autonomiczność-zwątpienie(1-3r.ż.)
III=inicjatywa-wina(4-5r.ż.)
IVpracowitość-niższość(6-11r.ż.)
V=tożsamość-pomieszanie ról(12-20r.ż.)
VI=intymność-izolacja(20-24r.ż.)
VII=generatywność-zainteresowanie własną osobą(25-64r.ż.)
VIII=integralność-rozpacz(~65<r.ż.)
wczesna dorosłość:
- 21-34 lata,
- faza VI - Intymność/izolacja - Z ludźmi/bez ludzi
- „droga ku bliskim”;
- najważniejsza potrzeba to potrzeba intymności,
- napięcia przebiegają miedzy miłością a izolacją,
- zadaniem jest osiągniecie tożsamości jednostkowej w różnorodności ról i doświadczeń życiowych,
średnia dorosłość:
- 35-65 lat,
- faza VII - Płodność/stagnacja i nuda - Staram się/nie chce mi się
- zwielokrotnienie siebie;
- jednostka podejmuje nowe zadania życiowe i rozwojowe,
- usytuowanie miedzy dwiema generacjami rodzi w jednostce w wieku średnim potrzebę dawania i tworzenia w aspekcie stosunków z innymi ludźmi,
- generatywność - twórcze nastawienie wobec życia,
- spełnianie tych potrzeb realizowane głównie przez spełnianie funkcji rodzicielskich i pełnienie innych ról społecznych w rodzinie,
dojrzałość starszego wieku:
- 65 i więcej lat,
- faza VIII - Integralność/rozpacz - Jestem twórcą niepowtarzalnego ja/chciałbym zacząć wszystko od początku
- starość
- podstawowe zadanie to osiągnięcie wewnętrznej integracji, oznacza ona pełny rozwój osobowości, wewnętrzne scalenie i harmonię,
7. Robert Havighurst:
wartości dominujące:
0-10 lat - wkraczanie w istnienie niezależne;
10-20- stawanie się „kimś” w swoim życiu;
20-30- ukierunkowanie (skierowanie życia na główny cel);
30-40- gromadzenie sił;
40-50- wytężanie sił i wysuwanie się na przód;
50-60- utrzymanie zdobytych pozycji oraz zmiana ról;
60-70- podejmowanie decyzji kiedy i jak się wycofać;
70-80- staranie się o jak najlepsze przeżycie okresu odejścia;
→zadania rozwojowe:
- wczesna dorosłość:
●wybór partnera;
●przygotowanie się do życia w małżeństwie;
●założenie rodziny;
●wychowanie dzieci;
●prowadzenie domu;
●rozpoczęcie życia zawodowego;
●podejmowanie obowiązków obywatelskich;
●znalezienie pokrewnej grupy społecznej;
- wiek średni:
●przyjęcie pełnej odpowiedzialności społecznej i obywatelskiej;
●osiągnięcie i utrzymanie pewnego standardu życia;
●pomoc dorastającym dzieciom, aby stały się odpowiedzialnymi i szczęśliwymi ludźmi;
●organizowanie sobie czasu wolnego;
●ustosunkowanie się do swojego małżonka jako drugiego człowieka;
●przystosowanie się do fizjologicznych zmian wieku średniego;
●przystosowanie się do starzejących się rodziców;
- późna dorosłość:
●przystosowanie się do słabnącego zdrowia i sił;
●przyzwyczajenie się do życia na emeryturze oraz do zmniejszonych dochodów;
●adaptacja po śmierci małżonka;
●wyraźne związanie się z grupą ludzi w równym wieku;
●wypełnianie obowiązków społecznych i obywatelskich;
●organizowanie sobie zadowalających warunków życia;
Daniel Levinson:
Ery:
- era poprzedzająca dorosłość: 0-22 lat;
- wkraczanie we wczesną dorosłość 17-22 lat;
- era wczesnej dorosłości:
debiut w świecie dorosłych 17-22 lat;
wkraczanie w lata 30-te;
stabilizacja 33-40 lat;
- wkraczanie w wiek średni 40-45/60? lat;
- wiek średni:
początek wieku średniego;
wkraczanie w lata 50-te;
kulminacja wieku średniego 55-60 lat;
- wkraczanie w późną dorosłość 60-65 lat;
- era późnej dorosłości od 60 lat;
czynniki wpływające na kształt życia:
- niekontrolowane przez podmiot wydarzenia i zmiany organiczne;
- decyzje i działania podmiotu;
kryzys środka życia - wstępne bilansowanie życia;
myśli przewodnie dotyczące rozwoju w ciągu całego życia:
●rozwój jest procesem całożyciowym(jak puzzle);rozwój=zmiana
●rozwój to może być kontinuum lub dyskontinuum;(np kobieta zostawia nagle swoją rodzinę)
●rozwój przebiega wielokierunkowo i wielowymiarowo(jest wiele różnych przebiegów dorosłości,starości);
●rozwój w ciągu całego życia oznacza straty i zyski/wzrost i redukcję(na każdym etapie rozwoju);
●rozwój jest plastyczny, możliwy do późnego okresu życia, dzięki rezerwowym pojemnościom(ludzie mogą się zmieniać przez cały czas);
●rozwój jest uwarunkowany trzema płaszczyznami zależnymi od siebie:
- wpływy normatywne odnoszące się do wieku kalendarzowego(normy rozwoju biologicznego, normy społeczne);
- wpływy normatywno-historyczne(co innego innych kształtowało w dzieciństwie a co innego dzisiejszą młodzież);
- wpływy nienormatywne (jakiekolwiek wydarzenia wpływające na człowieka nie podlegające normom, np.choroba, śmierć,wojna);
9. Znaczenie badań nad uczeniem się dla pedagog. dorosłych/zasady dydaktyczne - Hans Löwe:
●aktywność uczących się zwiększa powodzenie;
●analiza sytuacyjna zwiększa powodzenie w procesie uczenia się
●informacje o skutkach są warunkiem koniecznym(conditio sine quanon) dla wszystkich uczących się;
●tempo postępu w uczeniu się zależy od wielkości interwału czasowego między działaniem a doświadczeniem jego skutków;
●sposoby zachowania się, które nie dają pozytywnych skutków powinny być zaniechane;
●sposoby zachowania nabywa się nie przez jednokrotne potwierdzenia, ale potrzeba nieprzerwanego potwierdzania;
●odpowiednia liczba i odstępy czasowe potwierdzania są indywidualne i różne na różnych etapach nauczania jednak możliwe do optymalizacji;
●efekty uczenia się są ułatwione przez sytuacje wolne od lęków;
●negatywne właściwości zachowania się człowieka dadzą się z dużym prawdopodobieństwem usunąć, tym bardziej im bardziej staramy się rozpoznać pozytywne właściwości i wzmacniać je(zło dobrem zwyciężaj).
●zewnętrzne oddziaływania są łamane przez istniejące w jednostce wewnętrzne uwarunkowania;
I. Zdolność uczenia się w dorosłości:
-osobom starszym brakuje określonej techniki uczenia się
-bezsensowne inf dorośli gorzej zapamiętują
-zbyt szybko podawany materiał upośledza os dorosłe, starsze
-korzyści płynące z ćw przy rozwiązywaniu są takie z powtórzeniem u dorosłych i młodych
-u osób młodszych wyższy potencjał myślowy;osoba starsza musi wykonać większa liczbę powtórzeń;os starsze uczą się lepiej jeśli materiał jest przejrzyście pogrupowany
-proces nauczania jest bardziej narażony na zakłócenia u osób starszych;zbyt częste przerwy zakłócają proces uczenia się os starszym
-uczenie się w częściach faworyzuje os młode
-rozstrzygającą sprawą jest czynnik zdolności
-czynnik zdrowotny
-bardzo silny wpływ ma czynnik motywacyjny
II. specyfika uczenia się dorosłych:
●opanowywanie materiału nieuporządkowanego - trudności; materiał logiczny - łatwe zapamiętywanie (lepsza pamięć logiczna niż mechaniczna);
●deficyty w technice uczenia się
●tempo uczenia się wolniejsze;
●ćwiczenia pomagają w zapamiętywaniu nowych wiadomości (młodzi - większy potencjał wyjściowy)
●częste wątpliwości co do poprawności odtworzonej wiedzy;
●nauka narażona na zakłócenia, upośledzenia przez stosowanie przerw (młodzi - przerwy pomagają w uczeniu się);
●potrzeba całościowej wizji materiału (młodzi - łatwiej przez dzielenie na partie)
●istotny czynnik motywacyjny - jeśli starszy chce to będzie uczył się lepiej niż młodszy;
●łatwiejszy do opanowania materiał związany z pracą zawodową i oparty na inteligencji skrystalizowanej, która wzrasta przez doświadczenia;
●skuteczność uczenia się zależy od struktury wiedzy; umysł jak najdłużej aktywny będzie bardziej sprawny;
III. Styl uczenia się dorosłych:
Inteligencja skrystalizowana:
-nabyte doświadczenia i nawyki umysłowe
-wzrost płynności słownej
-nowe strategie myślenia i organizacji wiedzy
Zależy od struktury wiedzy:|||Warstwa treści|||Wykorzystane procesy|||Treść|||
●opisująca||obserwacja i doświadczenie||odtwarzanie rzeczy, zjawisk, procesów, wydarzeń
●objaśniająca||myślenie przyczynowo skutkowe, wnioskowanie, rozważanie, myślenie relatywne||tłumaczenie, uzasadnianie stanu rzeczy i zjawisk
●oceniająca||wykorzystuje doświadczenia, wartościowanie, opracowanie kryteriów, tworzenie metasądów||obiektywne sądy
●normatywna||wykorzystywanie doświadczeń sprawdzonych w działaniu, tworzenie barier||normy o charakterze rzeczowym, świadomość niepewności i względności wiedzy
IV. Czym jest wychowanie/Andragogika jako nauka?
●Andragogika-nauka o kształceniu i wychowaniu osób dorosłych
●Przedmiot składa się z 2óch części:
-przedmiot działania-czł dorosły
-przedmiot poznania-wychowanie
●Dorosłość:stan społeczny człowieka;jako proces rozwoju psychicznego;jako proces społeczno-kulturowy
●metodolodzy o dorosłości:akcentuje się samodzielność, wykonywanie zadań społecznych
●przedmiot badania jest trudny do określenia
●Wychowanie:
-jako intencjonalny proces kształtowania osobowości
*wychowanie powinno być intencjonalnym, kształtowaniem osobowości stymulującym i przyśpieszającym proces osiągania przez czł coraz wyższych stadiów dorosłości
-jako proces wzmacniania efektów socjalizacji
*rozwój jest produktem interakcji czł ze światem
*dorosłość jest wynikiem osobowości
*należy stworzyć takie warunki istnienia czł w świecie społecznym aby stymulowały one rozwój jego osobowości, przyczyniały się do osiągnięcia coraz wyższych stadiów osobowości
-jako proces wspomagania indywidualnego rozwoju
*wychowanie powinno być procesem pedagogicznej mediacji w związku czł ze światem w której wyniku rozwojowi osobowościowemu ludzi osiągających coraz wyższe stadia dorosłości towarzyszyć będą progresywne zmiany warunków ich egzystencji
*ważna jest również zmiana rzeczywistości społecznej-żeby zmieniać swoje warunki swojej egzystencji)
IV. Dwa wyznaczniki demograficznej starości:
-kiedy 12% społecz. przekroczy 60 r.ż.
i,lub,albo
-kiedy 8% społ. przekroczy 65 r.ż.
●pierwsze społeczeństwo, które przekroczyło próg starości - Francja - ok. 1890 r.;
●kobiety przechodzą na emeryturę w wieku 60 lat, mężczyźni w wieku 65
● w PL 12% os przekroczyło 68 r.ż.
●Problemy:
-zabezpieczenie emerytalne
*idea solidaryzmu społecznego-ZUS i zabieranie pieniędzy z poborów i przekazywanie ludziom na renty
*1 pracujący utrzymuje ileś % osób już niepracujących i jeszcze nie pracujących
-zjawisko ageism'u
*niechęć do osób starszych u której podłoża leży wiek
*to zjawisko 1wszy zauważył i opisał Butler, porównał to do rasizmu i seksizmu
V. a) Przyczyny starzenia się społeczeństw:
-mały przyrost naturalny
-ludzie żyją coraz dłużej(lepiej się odżywiają, profilaktyka, zdrowsza woda)
●dawno temu średnia dł życia wynosiła 20 parę lat, do roku 1900 wzrosła o 27 lat, 1900-2000 wzrost o następne 27 lat
b) skutki starzenia się społeczeństw:
-problem zabezpieczeń emerytalnych;//-zjawisko „ageism” - dyskryminowanie osób starszych ze względu na wiek - Buttler - zestawienie tego zjawiska z rasizmem i seksizmem
20. Gerontologia-nauka o starości i starzeniu się
●starość-kategoria statyczna
●starzenie-proces, kategoria dynamiczna
●starzenie się-zaczyna się bezpośrednio po ur człowieka
●subiektywne samopoczucie-my siebie oceniamy, czy my już jesteśmy starzy, czy jeszcze nie
●człowiek postrzega siebie jako osobę bez wieku, nawet 80latek
VI. Modele postrzegania starości:
-model deficytu(okres ciągłej utraty):
*model defektu(czł jak maszyna która się psuje;starość-psucie się;można podać się tylk0 renowacji)
*model ograniczonego używania(starzenie się to wyczerpywanie się energii)
-model kompetencyjny(lata 80te XXw):
*czł stary może opóźnić proces starzenia, ale może też rozwijać się; może zyskać
starość jako: ●wiek społeczny:
- zmiana postaw i kontaktów społecznych np. chęć oparcia się na innych;
- zawężenie kontaktów społecznych;
- wzrost koncentracji na sprawach dotyczących własnej osoby;
- pojawienie się fazy wycofywania zwanej fazą spełnienia;
●wiek funkcjonalny:- pogorszenie ogólnej kondycji psychofizycznej powodujące obniżenie zdolności czynnościowych organizmu;
- spadek fizycznej wytrzymałości;
- obniżona sprawność psychomotoryczna;
- wydłużony czas reakcji;
- rozwój niektórych cech osobowościowych (obowiązkowość, staranność, dokładność);
- ograniczenie możliwości wykonywania pracy szczególnie zawodowej;
●wiek psychologiczny:
- ograniczenie inicjatywy;
- zaniechanie działań mimo posiadanych możliwości;
- przedwczesne zmniejszenie aktywności w tym zawodowej;
- wiek psychologiczny - intelektualny:
//sztywność schematów myślowych;//trudności w przyswajaniu, rozumieniu nowych wiadomości (dłuższe uczenie się, zaznajamianie z instrukcjami);
- wiek psychologiczny - emocjonalny://zwiększenie pobudliwości emocjonalnej, chwiejność uczuciowa, skłonność do stanów depresyjnych;//tendencja przerostowa uczuciowości związanej z własną osobą - drażliwość starcza;//osłabienie uczuciowości związanej z innymi;//nadmierne żądanie szacunku;//przecenianie własnych zasług;//narastanie potrzeby uznania i bezpieczeństwa;
VII. Teorie:
Teoria modernizacji
-rola i status osób starszych są odwrotnością postępu technologicznego(są odwrotnie proporcjonalne)
●rozpad rodziny spowodowany jest urbanizacją i mobilnością społeczną
●dewaluacja mądrości i życiowego doświadczenia spowodowane są przez zmiany technologiczne
●dewaluacja starości spowodowana jest przez zwiększenie się proporcji os starszych
●Rezultat:utrata statusu i władzy przez os starsze
-krytyka teorii modernizacji:
●w pierwotnych, starożytnych i średniowiecznych społeczeństwach ludzie starzy byli przedstawiani i traktowani w sposób dychotomiczny, czasami zupełnie ich lekceważąc, czasami przyznając im siłę i autorytet
●historia starości zawiera rozmaite warianty w zależności od rasy, płci, klasy społecznej i kultury
●chociaż modernizacja życia przeobraziła znaczenie wieku starczego, wyobrażenie i rzeczywistość nigdy nie były zgodne
Teoria wycofania się:
●osoby starsze i społeczeństwo podejmują wzajemną separację (emerytura, koncentracja na życiu wewnętrznym);
●proces wycofywania się jest naturalną i normalną tendencją - podstawowy rytm biologicznego życia;
●proces ten jest „funkcjonalny” - służący jednostce i społeczeństwu;
●ze względu na to, że status osoby starszej maleje gdy społeczeństwo staje się bardziej nowoczesne i efektywne, jest rzeczą naturalną dla osób starszych, że się wycofują;
●krytyka:
*teoria powstała w latach 60 - jest odbiciem warunków społecznych nie aktualnych;
*wycofanie się nie jest globalnym wzorcem;
*nie jest to zachowanie ani naturalne ani nieuniknione
Teoria aktywności:
●to w jaki sposób postrzegamy siebie (myślimy o sobie) oparte jest na roli jaką pełnimy lub na działaniach w które jesteśmy zaangażowani;
●większość ludzi kontynuuje swoje role i czynności życiowe ustalone wcześniej, ponieważ w dalszym ciągu mają te same potrzeby i kierują się tymi samymi wartościami;
●im osoby starsze są aktywniejsze tym bardziej prawdopodobne że będą usatysfakcjonowane swoim życiem;
Teoria Kontynuacji
●kiedy ludzie starzeją się mają inklinacje do utrzymywania tych samych zwyczajów, osobowości, postawy i stylu życia które rozwijały wcześniej
Zmniejszanie się interakcji społecznych wynikają bardziej ze słabego zdrowia albo niesprawności niż są funkcjonalna potrzebą społeczeństwa, które stymuluje osoby starsze do wycofywania się z ich poprzednich ról
●krytyka Teorii aktywności i Teorii kontynuacji:
*centra seniorów i placówki opieki długoterminowej wydają się sugerować, że pozostawienie ludzi starszych w aktywności i zaangażowaniu sprawi że wszystko będzie dobrze;
*obecnie aktywne włączanie jest bardziej możliwe w przypadku tzw. młodych-starych (55-74 lat) niż starych-starych (pow. 75 lat);
*niektórzy ludzie starzy mogą nie chcieć pozostawać aktywnymi;
*należy liczyć się z realiami związanych z wiekiem ograniczeń;
*ideałem aktywności na starość wydaje się być przedłużenie wieku średniego niż coś specjalnego lub wyróżniającego ten ostatni etap życia;
*społeczeństwo ciągle stwarza przeszkody w społecznym zaangażowaniu w wieku starszym;
VII. Klasyfikacje edukacyjne gerontologii;/modele instytucji edukacyjnych dla starszych:
●model francuski-1973 r. z inicjatywy Pierre Vellas twórca Uniwersytetu 3ciego Wieku
-co Uniw mogą zaoferować ludziom starszym
-w Tuluzie 1wszy Uniw 3ciego Wielku
*elita os starszych miałaby służyć całemu społeczeństwu
*zaczął prowadzić badania naukowe
*przekazywano wiedzę i umiejętności o wysokim poziomie
-w 1981 r, w G.B. model Uniw 3ciego Wieku
* grupy samopomocowe
*każdy wkładał tyle wysiłku ile mógł
●model brytyjski samopomocowy-1981 - P. Laslett- brak podziału na nauczycieli i studentów - sami uczestnicy organizują zajęcia; - zadanie uniwersytetu - wypracowanie metod pracy (zorganizowanie sieci uniwersytetów z centralą przekazującą informacje);
●model amerykański
*Elderhostel
*1975 r. w Bostonie
*objęto emerytowanych absolwentów Uniw Bostońskiego
*1wszy kurs trwał 2 tyg(po 2óch tyg jechano np do Egiptu i konfrontowano z tym 2wutugodniowym wykładem)
-w PL jest model francuski, ale zaadaptowany dla polskiej rzeczywistości(np robótki ręczne)
-1975 r. w Wawie-twórca: Halina Szwarc.
1
7