Hermeneutyka Gadamera
Definicja tekstu, znaczenia tekstu, rozumienia/interpretacji, kim jest interpretator?
1. Interpretacja rozumieniem tekstu
Według Gadamera hermeneutyka jest nieodzowna wtedy, kiedy pojawia się kłopot z sensem, gdy świat, tekst, czyjeś zachowanie przestają być oczywiste i domagają się interpretacji. Gadamer postulował interpretację wszystkiego, co ma charakter językowy. Główna teza hermeneutyki Gadamera brzmi: hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha. Problem hermeneutyczny polega więc na tym żeby zrozumieć, aby przezwyciężyć obcość świata. Interpretacja zależy od usytuowanie interpretatora, który zależy też od swojego przedmiotu. Największy nacisk kładzie Gadamer na przemianę czegoś obcego i martwego w bezpośrednią współobecność i zażyłość. Chodzi tu o nawiązanie kontaktu, rozmowy między obcymi sobie duchami. Interpretacja polega więc na usuwaniu obcości i umożliwieniu bezpośredniej recepcji tekstu. Tym czymś obcym jest w tekście ślad ducha, martwy ślad sensu. Pismo i literatura to wg Gadamera: zrozumiałość ducha uzewnętrzniona w czymś najbardziej obcym. Pismo przechowuje w sobie moc ducha, co pozwala na istnienie tradycji - która po rozszyfrowaniu i zrozumieniu zostaje pozbawiona obcości i staje się tak czystym duchem, że przemawia do nas niczym współczesna. Gdy dochodzi do zrozumienia dzieła sztuki to staje ono przed nami twarzą w twarz. Dzięki rozumieniu możliwe staje się przywrócenie pierwotnego Logosu, w pełni obecnego sensu. Hermeneutyka czyni własnym to, co odległe, to co odmienne, zamieszkuje nieznane.
Punkt wyjścia rozważań Gadamera jest Heglowski: nierozdzielność wypowiedzianego i wypowiedzenia. Punkt dojścia jest także Heglowski: wycofanie się ducha ze sfery zewnętrznej w sferę wewnętrznego istnienia. Celem jest więc przeskok: od zmysłowego do idealnego, przeskok, który jest istotą zabiegu alegorycznego. Rozumienie nie jest dla niego tylko jednym z zachowań podmiotu wobec przedmiotu, lecz sposobem bycia w świecie właściwym człowiekowi. Na zasadzie koła hermeneutycznego interpretacja tekstu rozpoczyna się od wyjściowej koncepcji jego znaczeniu, która jest następnie korygowana, rozwijana i pogłębiana. Dokładnie tak, jak w toku lektury i zgodnie z dynamiką zarysowującego się sensu wstępne hipotetyczne jego wykładnie korygujemy w konfrontacji z następnie ujawnionymi możliwościami, by wreszcie osiągnąć zadowalającą wizję całościową, która znaczenia tekstu czy utworu raz na zawsze nie przesądza, nie wyczerpuje możliwości odczytań, a tylko zdaje sprawę z właśnie rozegranego z nim spotkania.
Gadamer odrzuca interpretowanie według modelu psychologicznego i historycznego. Rozumienie to dla niego, tak jak dla Hegla = sposób Bycia Dasein, podstawowy ruch ludzkiej egzystencji wyrastający z jej skończoności i historyczności, obejmujący całość doświadczenia świata.
Warunkiem rozumienia przeszłości jest fuzja horyzontów, rozumienie musi zniwelować dystans między tym co przeszłe, a tym co teraźniejsze, co jest możliwe dzięki przyswajaniu tego co obce, i dzięki uczestniczeniu w tej samej tradycji. Zrozumienie to nie wnioskowanie logiczne, ale umiejętność użycia tego, co jest rozumiane.
2. Tekst, literatura
Tekst literacki nie jest artefaktem autonomicznym, jest zaś otwarty, tworzy się w kacie interpretacji gdyż to interpretator jest współtwórcą dzieła. Tekst literacki jest elementem, fazą procesu poznawania.
Literatura jest inscenizacją mowy, a w procesie mówienia język zanika całkowicie za tym, co jest w nim powiedziane. Dlatego lektura tekstu literackiego przypomina słuchanie. Lektura to uważne wsłuchiwanie się w uobecniającą mowę poety, który zaprasza do rozmowy. Poezja nie jest kryptogramem dla uczonych, a jest przeznaczona dla członków świata, czytelnik i poeta są tu na równych prawach, są u siebie. Podstawową metaforą lektury jest dla Gadamera rozmowa. Twórca staje wobec wytworu swych rąk tak samo jak inny człowiek (odbiorca, interpretator, komentator). „Nie tylko czasami, lecz zawsze sens tekstu przerasta jego autora”, Kolejne fundamentalne stwierdzenie, którego refleksy można odnaleźć już w wielu wypowiedziach o dziele literackim, dotyczy sensu tekstu. Jest on zależny od interpretacji, która go nie tylko ujawnia, ale i zarazem kształtuje, tak iż brak mu niezawisłej tożsamości. Nie istnieje bowiem tekst poza interpretacją, ona go konstytuuje.
3. Interpretator
Interpretowanie jest wymianą między ja i Ty. Interpretator musi wejść w rozmowę z wierszem, interpretacja nie jest konstruowaniem sensu, a rozmową która wskazuje w kierunku jakiegoś nigdy nie dającego się doścignąć sensu. Według niego, trafna interpretacja wiersza to interpretacja, która może zniknąć bez śladu, która na końcu zanika, bo wchłonęło ją w całości nowe doświadczenie sztuki. Chce zniesienia podziału podmiot-przedmiot. Dzieło sztuki nie jest „przedmiotem” wobec pewnego podmiotu, lecz doświadczeniem zmieniającym doświadczającego; dzieło jest światem wspólnym twórcy i odbiorcy. Nie można oddzielić dzieła od zespołu warunków, które umożliwiają jego realizację i od świata, do którego apeluje, a więc, aby utwór literacki przemówił do nas, musimy być otwarci na jego przesłanie, musimy odnieść go do naszego świata i czasu, zawiesić kategoryczność własnych przeświadczeń i być gotowi do ich konfrontacji z przeświadczeniami znajdowanymi w odczytywanym tekście. Z tego, co istnieniem swym i postacią ów tekst zaświadcza, powinniśmy przenieść uwagę na to, co potrafi ważnego powiedzieć nam. Wpływ interpretatora na rezultat jego zabiegów jest nie do wyeliminowania i nie trzeba wcale do tego dążyć. Znaczenie przestaje być czymś rozpoznawanym czy rekonstruowanym i danym jako przedmiot poznania, lecz powstaje w trakcie interpretacji. Mówi coś o czymś, wymaga wiec odniesienia i to do rzeczywistości interpretatora, skoro ma być prawdą ważną dla niego. Odniesienie tekstu do sytuacji, w której jest przez kogoś rozumiany, jest według Gadamera stałym składnikiem interpretacji hermeneutycznej i sprawą o zasadniczym znaczeniu. Przez odniesienie to konkretyzują się znaczenia i staje się możliwe przyswojenie konstruowanej z nich prawdy.