Kategorie pedagogiczne
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Pojęcie „odpowiedzialność” jest kategorią „{czysto” naukową, ma wymiar praktyczny, rozpatruje się ją na gruncie wielu dyscyplin naukowych, ale brakuje integralnej koncepcji odpowiedzialności.
Odpowiedzialność- wywodzi się z dziedziny prawa rzymskiego, języku łacińskim „responde” czyli `odpowiedz za siebie, samoobronę przed sądem'.
Jest to pojecie eschatologiczne, ma podwójne odniesienie: odpowiada się za coś, albo jest się odpowiedzialnym przed kimś (zleceniodawcą , instancją), kto jest źródłem odpowiedzialności.
- wg. Pierre Faucounet:
Odpowiedzialność - jest istotnym elementem treści relacji między sprawcą a czynem, czyli jest stosunkiem sprawcy do kary.
- wg. Kazimierz Sośnicki:
Wyróżnia 3 rodzaje odpowiedzialności: fizyczną, psychologiczna i moralną. Odpowiedzialność fizyczna to odpowiedzialność za wykonanie czynu, odpowiedzialność psychologiczna występuje wtedy gdy, gdy negatywne działanie wypływa cech negatywnych jednostki, odpowiedzialność moralna dotyczy sytuacji potencjalnych, a nie fizycznych , realnych.
- na gruncie wychowania rozpatruje się odpowiedzialność w różnych kontekstach. Bowiem odpowiedzialne funkcjonowanie w świeci społecznym jest jednym z wymiarów dojrzałości człowieka. Uczenie ludzi bycia odpowiedzialnym należy tez do podstawowych kwestii pedagogicznych.
PODMIOTOWOŚĆ- określa się najczęściej jako wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości.
W pedagogice mówi się o podmiotowości w relacjach wychowawca - wychowanek. Podmiotem jest ten co podejmuje określony rodzaj aktywności, a przedmiotem ten wobec, którego ta aktywność została zainicjowana.
-wg. Piotra Sztompki:
Podmiotowość- to zdolność d wywierania wpływu na struktury społeczne ( podmiotowość społeczna)
- wg. T Lewowicki
-podmiotowość- to istnienie jakiejś struktury, wewnętrznej organizacji człowieka wielostronnie determinowanej.
- podmiotowość- to świadomość związków z otoczeniem, rozumienia otoczenia i sytuacji w nim powstających oraz umiejętność formowania zadań, programów własnej działalności, sposobu działania.
Podmiotowość, jest to prawo i są to możliwości człowieka podjęcia się świadomego wyboru samego siebie. Jest więc podmiotowość sprowadzana do pojęcia indywidualności, specyficznej tożsamości (czyli tożsamość jest pojęciem szerszym niż podmiotowość), czasem pojęcia świadomości, jaźni, struktury ja".
Według Habermasa podmiotowość - tożsamość, to pewien swoisty rodzaj internalizacji oczekiwań „uogólnionego innego".
W koncepcjach psychologicznych podmiotowości zwraca się uwagę na trzy czynniki:
na wewnętrzną strukturę,
organizację jednostki, na jej miejsce w otaczającym świecie i relacje z tym światem,
oraz na wpływ, jaki jej działalność na ten świat wywiera (Korzeniowski 1993)
Cechy, które tworzą podmiotowość:
- autentyczność
- odwaga w podejmowaniu decyzji i wyrażaniu poglądów
- młodość i hart ducha
- Odpowiedzialność
- intuicja
- obiektywne i realistyczne patrzenie na świat
- umiejętność słuchania i obserwowania: czynne, bierne, empatyczne
- posiadanie jasno określonych celów, ideałów, pragnień
- praco9witość, sumienność
- radość życia i poczucie humoru
- umiejętność dodawania odwagi drugiemu człowiekowi
SAMOREALIZACJA
Samorealizowanie się to stawanie się wszystkim, kim jesteśmy w stanie być; realizowanie samego siebie; własny udział jednostki w wyzwalaniu pewnej formy aktywności życiowej.
Samorealizacja- cecha, postawa, proces, kategoria pedagogiczna (człowiek wierzy w siebie i w swoje możliwości). Samorozwój, spełnianie się, samokształcenie, kreowanie się, doskonalenie siebie, samowiedza, samokontrola.
-wg. Górniewicza:
Samorealizacja jest procesem aktualizowania potencjalnych zdolności człowieka i osiągania w toku tego procesu poczucia szczęśliwości.
- wg. Maslowa:
Cechy sprzyjające samorealizacji:
Obiektywne odbieranie rzeczywistości
Akceptacja siebie i otoczenia
Spontaniczność, prostota i naturalność w zachowaniu
Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności
Niezależność od otoczenia
Ciągła świeżość ocen ; doznania, uniesienia, fascynacja
Poczucie wspólnoty z rodzajem ludzkim, głębokie przyjaźnie
Tolerancja inności
Wyraźne standardy moralne (co jest dobre, a co złe)
Poczucie humoru, twórcze spojrzenie na świat,
TOLERANCJA
Wywodzi się z języka greckiego „tolero-are” ozn. cierpliwa wytrwałość.
Tolerancja (wg. PWN):
- w znaczeniu szerokim ozn. Wyrozumiałość, pobłażanie dla cudzych poglądów, upodobań, wierzeń, mimo, że są odmienne od tego, co się samemu uważa za słuszne lub prawdziwe.
- tolerancja wobec poglądów może być szersza niż tolerancja wobec działań.
Trzy znaczenia pojęcia tolerancja wg. I. Lazari - Pawłowska:
Tolerancja negatywna: oznacza brak interwencji, znoszenie czyichś zachowań i poglądów, mimo negatywnej ich ocen przez osobę tolerancyjna. Przyczynami mogą być: obojętność, poczucie przewagi nad innymi ludźmi, , pragnienie harmonijnego współżycia społecznego.
Tolerancja jako wartość pozytywna: pojawia się gdy ludzie przyjmują postawę tolerancji ze względu na treści, do których się ona odnosi. Jednostka tolerancyjna stara się „ czynić tolerancję”, to znaczy, że jest aktywna w tym działaniu. Jednostka tolerancyjna wyraża zrozumienie i szacunek dla odmienności innych ludzi, ich poglądów i zachowań.
Tolerancja jako brak przymusu: jednostka tolerancyjna nie narzuca innym swojego zdania lub sposobu rozumienia świata. Stara się wnikać w tok rozumowania innych nie narzucając im swoich kryteriów analizy i oceny rzeczywistości społecznej, stwarza swojemu partnerowi obszar wolności.
Tolerancja- umiejętność łączenia ze sobą dwóch odmiennych postaw, czyli brak interwencji mimo negatywnego nastawienia w subiektywnej ocenie. A także umiejętność partnerskiego traktowania ludzi, którzy maja odmienne potrzeby, wartości.
TWÓRCZOŚĆ I WYOBRAŹNIA
Wyobraźnia- to zdolność człowieka w kreowaniu obrazów umysłowych o różnym stopniu oryginalności.
Wyobraźnia - (wg. Wincentego Okonia) to fantazja, proces psychiczny polegający na tworzeniu nowych wyobrażeń i myśli na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia.
Wyobraźnia- (wg. John Dewey) jest obecna wszędzie ta gdzie rzeczy dobrze znajome nabierają cech nowości, gdzie to co doświadczane staje się zagadkowe i intrygujące.
- w pedagogice zagadnienie wyobraźni dotyczy wyobraźni uczniów i jej kształtowania jako celu działalności dydaktyczno- wychowawczej szkoły, a następnie wyobraźni podmiotu procesu nauczania i wychowania czyli wyobraźni nauczyciela, który wykorzystuje tę dyspozycję w swojej codziennej działalności. Ważne SA także zagadnienia wyobraźni pedagogicznej, będącej częścią wyobraźni moralnej.
AMBIWALENCJA - pojęcie to wprowadził Lech Witkowski ks. Pt.: „Edukacja wobec sporów a ponowoczesność”.
Ambiwalencja jest, więc oscylacją pomiędzy różnymi imiennymi wartościami, daje się sama adekwatnym narzędziem opisu, praktyka edukacyjna, bowiem przebiega w warunkach niejednoznaczności, w warunkach, warunkach, których następuje zacieranie się granic między dobrem a złem, „zło w obronie dobra rodzi zło”. Ambiwalencja ukryta jest również w roli pedagoga - nauczyciela, zarówno dobry jest przez uczniów odrzucany. Zastosowanie kategorii ambiwalencji do zrozumienia i wyjaśnienia tych paradoksów polegać będzie na akceptacji koniecznego oscylowania nauczyciela pedagoga pomiędzy skrajami, czyli empatią a dystansem, naciskiem na dyscyplinę a swobodą myśli. Praktyka wychowawcza kategorią ambiwalencji (wieloznaczności, niepewności, przenikani) daje inny sposób jej wyjaśniania niż przyjęcie jednoznaczności, pewności i rozłączności.
TOŻSAMOŚĆ - Najbardziej typowe rozumienie tożsamości nawiązuje do koncepcji psychologicznej w ujęciu J. Loevingera, która stwierdza, że tożsamość stanowi zintegrowane źródło doświadczeń działań jednostki, uważane za jej specyficzne, lecz jednocześnie osadzone w porządku świata społecznego.
Tzw. efekt pogranicza, który pojawia się w świecie sprzecznych, odmiennych, nasyconych różnicą praktyk kulturowo-społecznych, kiedy to następuje wzbogacenie jednostkowych lub grupowych tożsamości poprzez interakcje z „innymi”. Tożsamość należy rozumieć tu w kategoriach gromadzenia coraz to nowych doświadczeń i kontekstów ról pozwalających na opanowanie i różnicowanie rodzajów interakcji typowych dla różnych kultur.
Działanie pedagogiczne (wychowanie, kształcenie) nastawione na rozwój tożsamości oznacza oscylowanie nauczycieli uczniów pomiędzy skrajami dostępnych światów kulturowych i sytuacji edukacyjnych w wymiarze ich lokalnego funkcjonowania. Efektem jest tożsamość oparta na zróżnicowanych odniesieniach, identyfikacjach, przez co bogatsza, choć sytuacyjnie trudniejsza.
Konceptualizacja ta oznacza trwanie przy własnej tożsamości opartej na konkretnej identyfikacji z jednoczesnym odrzuceniem wszystkiego, co z tą identyfikacją nie jest zgodne.