Socjologia powstała w 1837r, nie oznacza to jednak, że nikt wcześniej nie interesował się sprawami społeczności.
Od początku istnienia społeczeństwa ludzie starali się poznać i na własny użytek zdefiniować prawa rządzące społecznościami. Przykładem tego są „mądrości ludowe” i porzekadła, np. „co wolno wojewodzie, to nie wolno komuś innemu...”
Przysłowie to dotyczy spostrzeżeń z okresu średniowiecza, opisuje ono zasady systemu klasowego w społeczeństwie.
Źródłem wiedzy także może być wiedza potoczna: powiedzenia, dowcipy oraz dorobek filozofów z konkretnej epoki.
Platon uważał, że im dalej państwo oddalone od morza, tym bardziej moralne społeczeństwo (oprócz tego - równość w społeczeństwie).
Arystoteles: społeczeństwo powinno być podzielone na klasy, gdyż tylko wtedy na szansę się rozwijać. Najbardziej wartościową dla społeczeństwa jest klasa średnia (stan średni).
Nicolo Machiavelli - „cel uświęca środki”. Jego traktat „kończy” epokę chrześcijańską (średniowiecze) oddziela kościół od polityki, rozpoczyna się odrodzenie.
„...Utopia...” - książka o wyspie, państwie idealnym, gdzie wszyscy obywatele są sobie równi.
Inne źródła: sztuki piękne, źródła historyczne, publicystyczne.
XVIII/XIX w - przejście, zmiana funkcjonowania społeczeństwa z tradycyjnego w nowoczesne - zderzenie kultur lokalnych
Cechy społeczeństwa nowoczesnego
indywidualizm jako dominujące podejście do ról, praw, obowiązków, odpowiedzialności jednostki ( w odróżnieniu od wcześniejszego kolektywizmu)
racjonalność - nacisk na naukowe podejście do rzeczywistości, pociągnęło to za sobą eliminację elementów magicznych, religijnych
specjalizacja - coraz większe zróżnicowanie ról społecznych, zawodów i funkcji
rosnące znaczenie ekonomicznego aspektu życia
wzrost znaczenia państw narodowych
pęd do ekspansji - wykraczanie poza różne granice
Anomia społeczna - człowiek nie bardzo wie, jakie normy społeczne obowiązują; stare normy już nie zawsze obowiązują, nowe normy nie są jeszcze do końca zaakceptowane, przestrzegane (np. przy dużych migracjach ze wsi do miasta, mieszaniu się kultur).
Kultura prefiguratywna - społeczeństwo tradycyjne; cechą jego jest to, że starsze pokolenie przekazuje normy, wartości młodszemu oraz stoi na straży wyznawanych wartości.
Kofiguratywna kultura - cechy: pokolenie starsze ma jeszcze autorytet, ale młodsze pokolenie kieruje się własnymi wartościami; starsi ludzie powoli przyjmują je; kolejną cechą jest alienacja człowieka - człowiek zauważył, że jego produkt/dzieło odrywa się od niego i nie wie co dalej się z nim dzieje, natomiast ekwiwalent nie zawsze jest współmierny do włożonego w pracę wysiłku.
Ojcem socjologii jest August Conté (FR), w 1837 r wydał on 4 tom pt „ Filozofia pozytywna”, w tym dziele spełnił wszystkie warunki niezbędne do powstania nowej dyscypliny wiedzy:
nazwa p fizjologia społeczna
określenie teorii, na podstawie których będzie się wyjaśniało zjawiska z obszaru dziedziny
przedmiot badań
metody badawcze
Socjologia - socjus (łac) - wspólny, towarzysz; socjates (łac) - wspólnota, społeczeństwo; logos (gr) - wiedza. Nazwa zawiera błąd, gdyż wg wszystkich prawideł tworzenia nazw, nie powinno łączyć się wyrazów pochodzących z różnych języków.
Przedmiot badań powstał na drodze eliminacji - do tej pory istniało 5 nauk empirycznie udowodnionych (nauki pozytywne):
astronomia
matematyka
chemia
fizyka
Socjologia powinna zająć się wszystkim, czym nie zajmują się nauki pozytywne.
Organicyzm Conté'a - każdy element społeczeństwa pełni żywotną funkcję, nie ma zbędnych elementów, działanie ich jest powiązane i uzależnione (uwarnkowane).
Teorie Conté'a:
Statyki społecznej - samorzutnego porządku społecznego - autor chciał zwrócić uwagę na elementy składowe społeczeństwa, oraz co stanowi najmniejszy element społeczeństwa (podstawowa komórka społeczna). Jak funkcjonuje rodzina:
zależności pomiędzy żoną a mężem (prawidłowa relacja) - kobieta powinna być podporządkowana mężowi, ponieważ taki podział ról powinien wynikać z funkcji mózgu, gdyż mózgi kobiet i mężczyzn różnią się swoimi własnościami; mężczyzna - podejmuje racjonalne decyzje, kalkuluje, chłodno analizuje, logicznie, racjonalnie; kobieta - brak racjonalności, gdyż mózg jest nastawiony na empatię, spolegliwość, łagodność; w związku z czym mężczyzna powinien rządzić, kobieta łagodzić napięcia.
zależności między rodzicami a dziećmi
Płeć mózgu - biologicznie zdeterminowane właściwości mózgu kobiet i mężczyzn.
Conté - pierwszy w historii szowinista męski - pierwsza w historii próba naukowego wyjaśnienia wyższości mężczyzn nad kobietami.
Teoria socjologii i wychowania - inny pogląd zakładający jakoby mózg, myślenie kształtowały się pod wpływem wychowania, często stereotypowego, wp[ajania określonych norm.
rodziny wg Conté'a nie są samowystarczalne
istnieje tendencja tworzenia się korporacji, związków zawodowych wśród ludzi wykonujących podobne zadania, pełniących podobne funkcje, a to grozi rozbiciem rozbiciem społeczeństwa, gdyż każda grupa posiada swoje idee, cele priorytety
Conté uważał, iż powinien powstać rząd, a jego rolą miałoby być stanie na straży wspólnych ideałów ważnych dla wszystkich członków społeczności, ładu i porządku społęcznego
Conté zauważył, iż państwie feudalnym nie było żadnych napięć, sporów
rządy miałyby być sprawowane i pełnić podobną funkcję co dogmaty w religii, jednak miałby być one zastąpione prawami
Dynamiki społecznej - miała ukazywać czynniki decydujące o tempie rozwoju społecznego, Conté wyróżnił 2 rodzaje czynników:
wtórne - np. rasa ludzka
czynnik główny - posiada decydujące znaczenie
Conté uważał, że tempo rozwoju społecznego uzależnione jest od gęstości zaludnienia (im większa gęstość zaludnienia, tym wyższy rozwój)
Innym czynnikiem była długość życia przeciętnego człowieka, który wg niego nie powinien żyć zbyt długo, bo wówczas wstrzymuje rozwój społeczny przez swój konserwatyzm; człowiek młody zaś za szybko i zbyt gwałtownie wprowadza zmiany - nie zawsze pozytywne
Najważniejszym czynnikiem jest rozwój intelektualny, który decyduje o rozwoju społecznym
3 stadia rozwoju intelektualnego:
teologiczny - wyjaśnienie zjawisk poprzez działalność sił nadprzyrodzonych, bóstw;
metafizyczny - wiele prądów filozoficznych;
pozytywny - wyjaśnianie różnych zjawisk za pomocą rozumu; najwyższe stadium rozwoju ludzkości.
Metody socjologiczne - metody przyrodnicze - skoro socjologia ma być taką nauką jak nauki przyrodnicze, to powinna stosować odpowiednie metody:
eksperyment
obserwacja
historyczno - porównawcza
Nie można w/w metod stosować jak w naukach przyrodniczych.
Metoda obserwacji - badacz jest jednocześnie przedmiotem i podmiotem, trudno tu o dystans, obiektywizm; aby ustrzec się subiektywizmu należy określić przedmiot badania, cel, przygotować scenariusz, który uwydatni szukane parametry, badanie powinno być przeprowadzone kilkakrotnie przez różnych badaczy a wyniki porównane.
Metoda eksperymentu - nastręcza podobne problemy, co metoda obserwacji; należy zatem korzystać z występujących sytuacji:
dwie grupy o identycznych parametrach
wprowadzenie bodźca
wyniki eksperymentu mogą być nieprzewidywalne
należy korzystać z naturalnie występujących bodźców (np. kataklizm)
„człowiek nie może istnieć bez społeczeństwa”
„człowiek wychowany poza społeczeństwem jest czystą abstrakcją”
Czas teraźniejszy - czasy postmodernistyczne, późnej nowoczesności, ponowoczesne.
Dzieci wychowane poza społęczeństwem
W 1920 r w północnych Indiach niedaleko Mindapuru (?) w bengalskiej dżungli, w wilczej norze znaleziono 2 dziewczynki, Amala i Kamala miały około 8 i 1,5 roku. W momencie znalezienia, ich zachowanie wskazywało na brak socjalizacji: warczenie, pokazywanie zębó, chód na 4 czworakach.
W związku z tym, że żaden z okolicznych mieszkańców nie przyznał się do pokrewieństwa z dziewczynami, zostały one umieszczone w sierocińcu prowadzonym przez pastora Joseph Singh'a oraz jego żonę. Młodsza z dziewczynek żyła około roku, druga zachorowała (na tyfus) i umarła w 12929 roku.
Przywrócenie dziewczynek do społeczeństwa było bardzo powolne i ograniczone.
Początkowo dziewczynki były poddawane leczeniu, min masaż, który miał na celu rozluźnienie mm bioder, co miało ułatwić im stanie.
Po pięciu latach Kamala dysponowała około 30 słowami, jednak nie wykorzystywała mowy spontanicznie.
Norymberga XIXw - znaleziono chłopca, prawdopodobnie wychowywanego razem z końmi; początkowo jego mózg nie przyjmował wiedzy, po jakimś czasie zaczął przyswajać wiedzę bardzo szybko. Po jakimś czasie socjalizacji i edukacji chłopiec osiągnął stan „nasycenia” wiedzą i zmarł.
„...był znajdą o nieustalonej tożsamości, który 26 maja 1828 pojawił się w tajemniczych okolicznościach na ulicach Norymbergi, spekulowano o jego powiązaniach z wielkoksiążęcą dynastią badeńską. Postać ta, okrzyknięta "sierotą Europy", wzbudza zainteresowanie do dziś.” - Wikipedia.
Porównanie do gąbki naturalnej, wysuszonej - początkowo pływa po powierzchni wody, potem chłonie szybko by osiągnąć wysycenie.
Czasy społeczeństwa nowoczesnego są obecnie nieaktualne
Charakterystyczne zmiany/elementy
Anthony Dickens:
nowa formuła zaufania - niezbędna dla poczucia bezpieczeństwa i ciągłości życia. Wiąże się z dominacją w naszym życiu licznych „atrakcyjnych systemów”, które są dla nas niezbędne. Nie znając od końca ich zasad działania i konstrukcji, zdani jesteśmy na ich prawidłowe funkcjonowanie, np. systemy komunikacyjne, rynki finansowe, organizacje międzynarodowe, siłownie atomowe - te ogromne kompleksy urządzeń, zdepersonifikowane, otaczają nas dokoła.
Pojawienie się nowych form ryzyka. Ryzyko zawsze towarzyszyło ludziom (śmierć, choroby, itp.), ale teraz uzyskują nową jakość. Na czoło wysuwa się, nie ryzyko wynikające z otoczenia przyrodniczego, lecz z otoczenia cywilizacyjnego autorstwa człowieka. Ryzyko takie jest trudne do określenia i dowiadujemy się najczęściej post factum - Czernobyl, AIDS, codzienne ryzyko swojego życia, bezpieczeństwa. Zdarzenia i skutki są nie tylko poza kontrolą zwykłych ludzi, ale także ekspertów.
Nieprzejrzystość - płynność i niepewność sytuacji społecznych, w jakich ludziom przychodzi działać. Wynika to z czterech okoliczności:
im bardziej skomplikowane „systemy abstrakcyjne”, tym większa szansa pojawienia się błędów konstrukcyjnych, operatorskich, zarządzających skomplikowanym systemem.
nieprzewidywalne i niepożądane efekty podejmowanych działań
wiedza społeczna paradoksalnie prowadzi do samorealizujących się proroctw
skrajny relatywizm
Globalizacja - Ronald Robertson - „zbiór procesów, które czyni świat społeczny jednym” w znaczeniu:
nowoczesne technologie oplatają świat siecią powiązań komunikacyjnych, co umożliwia uczestnictwo w tych samych wydarzeniach wszystkim na kuli ziemskiej; świat stał się globalną wioską
coraz mocniejsze powiązania ekonomiczne
nowe formy organizacji ekonomicznych i politycznych o charakterze międzynarodowym (ONZ, OPEC, Fundusz Walutowy)
pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywa się od konkretnych miejsc (dyplomaci, biznesmeni, artyści).
Efektem tego jest postępująca uniformizacja świata, homogenizacja kultury.
Hybrydyzacha kultury - powstanie tworu (kulturowego) o nieznanym pochodzeniu
Monogamia linearna, odcinkowa - wielokrotne zawierania i zrywanie związków monogamicznych.
Ontologia - nauka o istocie bytu.
We współczesnej socjologii wyróżnić można 2 pary antagonistycznych stanowisk:
podejście holistyczne - holizm
podejście indywidualistyczne - indywidualizm
a) naturalizm
b)antynaturalizm
Ad.1. Holizm:
społeczeństwo jest bytem ponadjednostkowym, a więc jest czymś więcej, aniżeli sumą działań ludzkich (intencji ludzkich)
społeczeństwo tworzy ludzi, wpływa na ich zachowania, a równocześnie ludzie tworzą społeczeństwo
przykład: las, który nie jest tylko skupiskiem, sumą drzew, roślin, zwierząt, lecz także ich wzajemnego oddziaływania, mikroklimatu.
Ad.2. Indywidualizm:
społeczeństwo jest sumą działań jednostek, integracji zachodzących pomiędzy nimi
społeczeństwo jest bytem nietrwałym, zmieniającym się
Ad.3. Naturalizm:
społeczeństwo jest takim samym bytem jak byt przyrodniczy - podlega takim samym prawom, procesom
metody właściwe badaniom społecznym - takie jak w przypadku nauk przyrodniczych
Ad.4. Antynaturalizm:
nie można porównywać społeczeństwa z jakimkolwiek innym bytem, ponieważ społeczeństwo charakteryzuje się swoistymi, specyficznymi cechami, np.: człowiek tworzy kulturę, wartości, symbole, które wykorzystuje do komunikowania się, przekazywania wiedzy
społeczeństwo wymaga użycia specyficznych metod badawczych, jak: introspekcja, retrospekcja, empatia, współczynnik humanistyczny
należy wczuć się w sytuację jednostki chcąc poznać jej naturę, zachowania
metoda współczynnika humanistycznego została opracowana przez Floriana Zanieckiego i Williama Thomas'a
Zaniecki interesował się Polonią amerykańską pochodzącą z Podhala. Zaciekawiło go, dlaczego ta grupa społeczna trudno integruje się z resztą społeczeństwa amerykańskiego. Sięgnął do źródeł kultury, wychowania, przekazywanych norm, wartości - duży wpływ miała religia rzymskokatolicka. Uczeni doszli do wniosku, iż należy cofnąć się retrospektywnie do przeszłości człowieka. Znaniecki próbował także wyjaśnić zachowania studentów stosując współczynnik humanistyczny.
Pluralizm teoretyczny w socjologii wiąże się ze sposobem podejścia do socjologii.
Teoria strukturalno - funkcjonalna - przykład teorii holistycznej; Bronisław Malinowski opracował zasady funkcjonalizmu, teoria rozwijana przez socjologów amerykańskich.
Zakłada się 3 paradygmaty:
społeczeństwo jest systemem (powiązaną całością)
każdy element w społeczeństwie pełni żywotną (ważną) funkcję
każdy element system jest funkcjonalnie powiązany z innymi elementami
Społeczeństwo - pewna, wyodrębniona z otoczenia przyrodniczego całość składająca się z powiązanych określonymi relacjami elementów, znajduje się ona (całość) w stanie equilibrium i homeostazy (stan równowagi funkcjonalnej). W tej teorii zakłada się istnienie społecznego mechanizmu pchającego je do równowagi.
Społeczeństwo stanowi niepodzielną całość, w której wyróżnić można podsystemy: polityczny, ekonomiczny, kulturowy, a funkcjonowanie jednego podsystemu wpływa na funkcjonowanie pozostałych, a jednocześnie na cały system (całe społeczeństwo).
Każdy z w/w systemów dzieli się na mniejsze składowe; najmniejszym elementem społeczeństwa są role społeczne (wg teorii strukturalno - funkcjonalnej).
Socjologia medycyny - powstałą na podstawie w/w teorii.
Talkot Persons - zadano mu pytanie: co z rolą społeczną ludzi chorych?
Stwierdzono, że osoba chora/niepełnosprawna jest dysfunkcjonalnym elementem społeczeństwa (dewiant) -model nie podlegający ocenie. Zostały określone role: chorego, lekarza, fizjoterapeuty.
W obecnych czasach ocenia się człowieka, jego jego zdolność do pracy przez pryzmat jego zdrowia.
Rola społeczna - prawa i obowiązki przypisane do konkretnej roli, scenariusza, narzuconego przez społeczeństwo, np. student, obywatel, itd.
pozycja społeczna - uwarunkowana od grupy, do której należymy - obiektywna; związana z miejscem zajmowanym w grupie (przypisane obowiązki i prawa)
prestiż społeczny - subiektywna ocena roli człowieka; gdy obowiązki i prawa są wypełniane zgodnie z oczekiwaniami społecznymi; ocena społeczeństwa realizowanej roli
status społeczny - często utożsamiany z pozycją społeczną; suma pozycji i prestiżu
Pozycja i prestiż przekładają się na status.'
Rola społeczna - cd.
Koncepcja ról społecznych jest jedną z najważniejszych w socjologii. Stanowi element osobowości człowieka, a zarazem jest składową społeczeństwa.
Konflikt w roli społecznej - obowiązki przypisane do jednej roli mogą być przypisane innej, różnie interpretowane przez ludzi, w stosunku do których rola ta jest kierowana. Fizjoterapeuta odgrywa role w stosunku do: pacjenta, lekarza, ordynatora, innych fizjoterapeutów, a oczekiwania są zasadniczo odmienne, co powoduje powstanie konfliktów społecznych. Konflikt taki pomoże rozwiązać jaźń subiektywna.
Konflikt ról społecznych - obowiązki wynikające z jednej roli utrudniają, uniemożliwiają wykonywanie obowiązków wynikających z innej roli - pomoże: jaźń subiektywna.
Większość ról społecznych człowiek odgrywa w obrębie jednej instytucji.
Instytucja - zespół urządzeń, materialnych i środków działania, w których wybrani członkowie grupy otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i impersonalnie dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych. Każdy pracownik instytucji jest funkcjonariuszem.
Instytucje totalne charakteryzują następujące cechy:
w każdej instytucji totalnej istnieje podział na personel i pensjonariuszy (umundurowanie)
wszystkie ważne funkcje społeczne pensjonariusze wykonują na bardzo ograniczonym terenie
we wszystkich fazach czynności codziennych ma bardzo ograniczone podejmowanie decyzji
instytucje totalne przejmują odpowiedzialność za pensjonariuszy
nastawienie personel - pensjonariusze - panują stereotypy
w instytucji totalnej zachowania poniżające, deprymujące mają na celu pokazanie „kto tu rządzi”
pensjonariusz ma ograniczony kontakt ze światem zewnętrznym.
Przykłady instytucji totalnych:
więzienia
szpitale - niektóre cechy
urzędy
Eksperyment więzienny Filipa Zimbardo
Poproszono studentów o wyrażenie zgody na udział w badaniach, nie powiedziano im nic na temat charakteru eksperymentu. Przeprowadzona badania socjometryczne - wskazanie sympatii i antypatii celem wyeliminowania osób nielubianych. Następnie uczestników badania podzielono na 2 grupy - więźniów i strażników.
Obie grupy zostały odpowiednio przygotowane do ról - ubiory, atrybuty przypisane rolom, itp., dzięki czemu obie grupy szybko wczuły się w swoje role.
Pojawiła się wzajemna wrogość, bunt więźniów, pogarda. U strażników pojawiły się zachowania związane z przestrzeganiem regulaminu, obowiązkami itp.
Dla dobra uczestników eksperyment przerwano.
Ponowne badania socjometryczne wykazały niechęć grup badanych - więźniów i strażników.
Wg teorii strukturalno - funkcjonalnej, ludzie w różny sposób przystosowują się do struktury społecznej, co warunkowane jest dwoma czynnikami:
na ile jednostka podziela wagę narzuconych społecznie wartości
na ile jednostka uznaje zinstytucjonalizowane sposoby zdobywania tych wartości.
5 typów indywidualnego przystosowania do struktury społecznej:
konformizm - zarówno wobec kulturowych wartości jak i zinstytucjonalizowanych środków (cele +, środki zinstytucjonalizowane +)
innowacja - ogromny nacisk kulturowy na cele - sukces - pociąga za sobą podjęcie sposobów przystosowania poprzez wykorzystanie instytucjonalnie zakazanych, lecz często skutecznych środków zdobycia choćby oznak sukcesu, to jest bogactwa i władzy (cele +, środki -)
rytualizm - odrzucenie kulturowych celów wielkiego sukcesu finansowego i szybkiego społecznego awansu, bądź też zniżenie ich do poziomu, na którym aspiracje jednostki mogą zostać zaspokojone. Jednak normy instytucjonalne są przestrzegane (cele -, środki +)
wycofanie - odrzucenie zarówno celów kulturowych jak i środków instytucjonalnych, obie wartości, tj cele, środki zostały bardzo dobrze zinternalizowane, jednak niemożność pogodzenia jednego z drugim powoduje frustracje i jednostka nie mogąc sobie z tym poradzić przeżywa stany frustracji, czego efektem jest wycofanie się (alkoholizm) (cele -, środki -)
bunt - kiedy system instytucjonalny postrzegany jest jak przeszkoda w realizowaniu uznawanych społecznie celów (cele +/-, środki +/-).
Podział społeczeństw ze względu na stosunek do chorych, niepełnosprawnych:
społeczeństwo partycypacyjne
społeczeństwo izolujące (segregacja)
społeczeństwo integracyjne
Ad.1. dostrzega się ludzi chorych, ale nie jako problem społeczny czy medyczny - zostawia się ich samym sobie
Ad.2. poprzez zakłady zamknięte, pracy chronionej, specjalne budownictwo, niejednokrotnie zapomniano o potrzebach społecznych bądź psychicznych - czasami działanie w dobrej intencji
Ad.3. paraolimpiada, z racji swego odłączenia od Igrzysk Olimpijskich, wcale nie ma funkcji integracyjnej