Epos - inaczej epopeja, jeden z głównych i najstarszy gatunek epiki. Obejmuje utwory najczęściej poetyckie (np. Iliada), rzadziej tworzone prozą (np. Tain bo Coulange), a ukazujące dzieje życia legendarnych, częściowo historycznych lub całkiem historycznych bohaterów, na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu, lub też opowieść o prapoczątkach tego narodu lub grupy etnicznej. Często opowiadają nie tylko o postaciach ludzkich, ale też boskich, magicznych czy demonicznych (np. Ramajana). Najwcześniejsze eposy mają charakter zbioru opowieści mitycznych i wywodzą się często z czasów, w których grupa ich autorów nie znała pisma.

Prostszą, krótszą odmianą jest poemat epicki (np. Beowulf). Często głównym wątkiem eposu jest historia jednego rodu panującego (Pieśń o Nibelungach) lub dzieje życia jednego, niezwykłego, heroicznego bohatera (Odyseja), ale może on też przedstawiać opowieść o całym ludzie (Kalevala), o jego początkach (Eneida), także o jego bogach (Dzieje Dionizosa, Edda) i przodkach (eposy Hezjoda). Dawne eposy i poematy epickie przeznaczone były do recytowania lub do śpiewania, często zawierały elementy rytuałów religijnych i były używane w celach religijnych, stanowiły też często zapis religii i mitologii danego ludu, jego wartości moralnych, obyczajowości i najstarszego języka. Za ostatnią "żywą epopeję" uważa się nawiązującą do początków buddyzmu tybetańskiego Epopeję o Królu Gesarze. Wśród Tybetańczyków i Mongołów znaleźć można ok 140 pieśniarzy, którzy zajmują się tą balladą. Eposy powstałe w czasach późniejszych (takie jak np. "Raj utracony" i "Pan Tadeusz") są dziełami czysto literackimi, które nie wywodzą się bezpośrednio z ustnej tradycji epickiej.

Znane eposy w literaturze światowej

• Gilgamesz - literatura akkadyjska - 20 wiek p.n.e

• Enuma Elisz - literatura babilońska

• Ramajana - literatura sanskrycka - II wiek p.n.e. - II wiek n.e.

• Mahabharata - literatura sanskrycka - IV wiek p.n.e. - IV wiek n.e

• Iliada - literatura grecka - VIII wiek p.n.e

• Odyseja - literatura grecka - VIII wiek p.n.e

• eposy Hezjoda

• Roczniki - literatura rzymska - Enniusz - II wiek p.n.e.

• Eneida - literatura rzymska - Wergiliusz - I wiek p.n.e

• Farsalia - literatura rzymska - Lukan - I wiek n.e.

• Achilleida - literatura rzymska - Stacjusz - I wiek n.e.

• Tebaida - literatura rzymska - Stacjusz - I wiek n.e.

• Punica - literatura rzymska - Silius Italicus - I wiek n.e.

• Argonautica - literatura rzymska - Waleriusz Flakkus - I wiek n.e.

• Dzieje Dionizosa Nonnos z Panopolis

• Epopeja o Królu Gesarze - tybetański epos - X/XI wiek

• Szahname (Księga królewska) - Ferdousi - literatura perska - X/XI wiek

• Beowulf - literatura angielska - IX wiek

• Widsidh - literatura angielska

• Pieśń o Rolandzie - literatura francuska - XI wiek

• Digenis Akritas - literatura Bizancjum - XII wiek

• Edda - XIII wiek

• Pieśń o Nibelungach - XIII wiek

• Parsifal i Willehalm - autorstwa Wolframa von Eschenbach - XII/XIII wiek

• Kalevala - spisana w XIX wieku

• Kalevipoeg - estoński epos wzorowany na Kalevali

• Życie i przygody Remusa - literatura kaszubska - XX wiek

• Heimskringla

• Bitwa pod Maldon - literatura angielska

• Pieśń o Cydzie

• Tain. Uprowadzenie stad z Coulange

• Mabinogion

• Cad Gaddou. Bitwa Drzew

• Saga rodu Wölsungów

• sagi islandzkie

• cykl feniański

• cykl ulsterski

• cykl arturiański

• Słowo o wyprawie Igora

• Pieśń o Hildebrandzie

• Hikayat Hang Tuah - malezyjski epos narodowy

• Epos o Manasie - Kirgistan

• Jerozolima wyzwolona Tassa

• Orland Szalony Ariosta

• Raj utracony Miltona

• Królowa elfów Spensera

• Silmarillion

• Władca Pierścieni

• Pan Tadeusz - Adama Mickiewicza

Zobacz też: literatura, poezja, epos narodowy, przegląd zagadnień z zakresu literatury.

---