Socjologia kultury Agnieszka Woźniak

R.K. Merton „Struktura społeczna i teoria socjologiczna” s. 413-429

(uprzedzam, iż pan Merton posługuje się wyjątkowo zawiłym sposobem konstruowania zdań(albo tłumacz się poplątał), co może niekorzystnie wpływać na zrozumienie jego jakże zawiłych wywodów, z góry przepraszam, ale jest to niejako kosmiczny chaos mam nadzieje, że coś zrozumiecie)

PROBLEM 7. Strukturalny kontekst zachowań ze względu na grupy odniesienia. Zestawy ról, zestawy statusów społecznych i se4kswencje statusów społecznych w czasie.

Rozpatrujemy społeczną strukturę ról i statusów, która stanowi kontekst zachowań ze względu na grupy odniesienia.

Podstawowe pojęcia wg Lintona dla opisu i analizy struktury społ.:

• STATUS -pozycja zajmowana w systemie społecznym przez określone jednostki

• ROLA SPOŁECZNA-odtwarzanie w zachowaniach oczekiwań przypisywanych owej pozycji.

Są to pojęcia służące powiązaniu kulturowo określonych oczekiwań z zachowaniami i zależnościami tworzącymi strukturę społeczną. Linton uważał, że każdy z nas zajmuje wiele statusów naraz i każdemu z nich towarzyszy jedna rola.

Wg. Mertona z jednym statusem wiąże się szereg ról- i jest to podstawowa cecha struktury społ.

To zjawisko nazywa zestawem ról= zespół zależności w rolach przypisanych jednostce ze względu na zajmowany przez nią status społ. Np. student medycyny ma role studenta wobec profesorów, ale i wobec innych studentów czy pracowników szpitala itp.

Role złożone(miltiple roles) odnoszą się do zespołów ról związanych z wieloma rozmaitymi statusami społ. (często w odmiennych dziedzinach instytucjonalnych) zajmowanymi przez jednostki. Np. role związane z odrębnymi statusami nauczycielki, matki, żony, katoliczki. Taki zespół statusów społ. Nazywamy Zestawem statusów.

Przy czym każdemu statusowi odpowiada określony zestaw ról.

Pojęcia zestawu statusów i zestawu ról mają charakter strukturalny i odnoszą się do fragmentów struktury społecznej w określonym momencie czasowym.

Sekwencja statusów społecznych- czasowe następstwo statusów społecznych, zachodzące z taką częstotliwością, że ma charakter zmian systematycznych.(np. statusy zajmowane kolejno przez studenta medycyny, młodego lekarza na praktyce, lekarza szpitalnego, lekarza z niezależną praktyką prywatną). W ten sposób możemy śledzić również sekwencje statusów jak i sekwencje ról.

Strukturę społeczną tworzą trwałe układy zestawów ról, zestawów statusów oraz sekwencje tych statusów- wniosek struktura społeczna jest bardzo skomplikowana. A istniejące struktury społeczne muszą tak zorganizować te wszystkie zestawy i sekwencje żeby był porządek społeczny umożliwiający ludziom kontynuowanie życia społ. Bez konieczności dostosowywania się od początku do końca przy każdej nowo napotkanej sytuacji.

A teraz problemy dotyczące struktury społecznej, czyli

• Strukturalne źródła niestałości zestawów ról.

• Odmienność wartości i oczekiwań-Sytuacja strukturalna, w kt partnerzy ról jednostki zajmującej określony status są odmiennie ulokowani w strukturze społ. Wartości i oczekiwania takich partnerów mogą być różne. W przyrodzie rzadko zdarza się żeby wszyscy mieli takie same wartości i oczekiwania wiec jak to się dzieje, ze istnieje, jaki taki porządek?

• Otóż mamy mechanizmy społeczne zapewniające pewien stopień zgodności miedzy rolami w zestawach. A ich załamanie powoduje zakłócenia w stosunkowo stabilnych zestawach ról.

• Mechanizmy społeczne służące uzgadnianiu ról w zestawach ról.

• Zróżnicowanie zaangażowania w rolę wśród osób objętych zestawem ról

Nie wszyscy partnerzy są w jednakowym stopniu zainteresowani zachowaniami ludzi, którzy zajmują określony status, społ. Co oznacza, że jest różny stopień nasilenia oczekiwań związanych z rolą u ludzi objętych danym zestawem ról. Określony układ zależności w rolach może mieć dla jednych marginesowe znaczenie dla innych zasadnicze.

Zróżnicowanie zaangażowania członków grupy w ich statusy oraz role służy amortyzowaniu zakłóceń w zestawie ról zawierającym konfliktowe oczekiwania odnośnie zachowań ludzi zajmujących dany status społeczny. Np. nauczyciel dla kt jego status jest najważniejszy może skuteczniej stawić czoło żądaniom konformizmu wobec odmiennych oczekiwań tych osób w jego zestawie ról dla kt ta zależność ma znaczenie uboczne. Gdyby wszyscy w zestawie byli tak samo zaangażowani trudno by było dojść do jakiegokolwiek porozumienia.

Dlatego też funkcjonowanie zestawu ról należy analizować ze względu na mechanizmy powodujące odmienne zaangażowanie w dany układ zależności w rolach rozmaitych ludzi tworzących ów zestaw.

• Zróżnicowanie władzy osób objętych zestawem ról= Podział władzy.

Władza= faktyczna lub przewidywalna możność narzucania swej woli w działaniu społecznym, nawet wbrew oporowi innych osób biorących udział w tym działaniu.

Ludzie często tworzą koalicje władzy umożliwiające im działanie wg własnej woli. Często w celu „zrównoważenia sił” ludzie tworzą takie koalicje przeciwstawiając się potężnemu partnerowi, najsilniejszej jednostce, lub innej koalicji. Zaangażowanie we własny status społeczny również wzmacnia względną siłę jednostki. Jeśli potężni partnerzy jej zestawu ról nie są specjalnie zainteresowani owym układem zależności to nie będą mieli motywów, aby w pełni wykorzystać swą potencjalną władzę.. Niezauważona jednostka obejmująca określony status społ. będzie mogła spokojnie podejmować zachowania objęte ogólnymi przepisami roli. Nadal jest jednak kontrolowana przez partnerów zestawu ról.

• Ochrona zachowań związanych z rolą przed obserwowalnością ze strony partnerów zestawu ról.

Jednostka zajmująca dany status społeczny nie pozostaje w ciągłych interakcjach ze wszystkimi osobami objętymi zestawem ról- i jest to nieodzowne do prawidłowego funkcjonowania zestawu ról. Interakcje partnerów są w różnym stopniu ograniczone w zależności od statusu. Ta podstawowa cecha struktury ról umożliwia bez nadmiernego napięcia realizacje zachowań niezgodnych z oczekiwaniami niektórych członków objętych zestawem ról.

Skuteczna kontrola wymaga znacznego stopnia obserwowalności zachowań w roli. Jeśli struktura ról chroni jednostkę zajmującą dany status przed bezpośrednią obserwacją przez pewnych członków zestawu ról to w mniejszym stopniu ulega ona naciskom. Statusy społeczne różnią się, co do zakresu, w jakim towarzyszące im zachowania w rolach SA chronione przed łatwą obserwowalnością ze strony wszystkich uczestników zestawu ról- to fakt strukturalny. Często komplikuje to życienp. kiedy trzeba zachować wewnętrzną uczciwość w wykonywaniu oczekiwań związanych z rola zawodową i być w zgodzie z własnymi normami. Najtrudniej mają Ci, którzy pracują w służbach publicznych, czyli są wystawieni na widok publiczny. Tu mamy przykład wolności akademickiej str. 418-419 gdzie to, co się mówi na salach wykładowych ma przywilej nietykalności,(czyli zastrzeżone jest tylko dla wykładowcy i jego studentów), bo gdyby wszyscy objęci zestawem ról (np.politycy)nauczyciela akademickiego mieli swobodny dostęp do tego, czego naucza, to nie mógłby mówić tego, o czym jest przekonany, tylko to, co jest np. poprawne politycznie(hmm. ..nie wiedziałam). Pojęcie Informacji uprzywilejowanej i wiadomości poufnych w wolnych zawodach pełni te samą funkcję ochrony klientów przed łatwą obserwowalnością ich zachowań i opinii ze strony innych ludzi objętych ich zestawem ról. Gdyby fakty dotyczące wszystkich zachowań w rolach i wszystkich postaw były każdemu łatwo dostępne, struktury społeczne nie mogłyby funkcjonować(„potrzeba prywatności”, czyli ochrona myśli i zachowań przed kontrolą innych- stanowi jednostkowy odpowiednik funkcjonalnego wymogu struktury społ., by zapewniony został pewien stopień wyłączności spod obserwacji inaczej, bowiem przymus dostosowywania zachowań i postaw do wszystkich(często sprzecznych) norm społecznych byłby nie do zniesienia. (hmm…ciekawe jak żyją Ci biedacy w bigbrotherach?). Systemy społeczne muszą zapewnić pewien stopień prywatności, żeby mógł w ogóle funkcjonować.

ALE! Mechanizm ochrony przed obserwowalnością może być wadliwy. Gdyby postępowanie np. polityka było całkiem usunięte z publicznego widoku społeczna kontrola zachowań uległa by znacznemu osłabieniu.(Patrz afera Rywina i reszty chyba nie trzeba tłumaczyć). Tak, więc wszędzie trzeba zachować umiar, lub jak mówi pan Merton „znaleźć optimum obserwowalności, które sprzyja odpowiedzialności publicznej i niezależności”.

• Zapewnianie obserwowalności konfliktu żądań stawianych ludziom zajmującym dany status społeczny. (wynika z mechanizmu funkcjonowania władzy i wzorów ochrony przed obserwowalnością). Krótko mówiąc, dopóki partnerzy ról są nieświadomi, że ich żądania wobec ludzi zajmujących dany status społeczny są nie do pogodzenia, mamy sytuacje „wszyscy przeciw jednemu”. Gdy się okaże, że żądania jednych są całkowitej sprzeczności z innymi, rozwiązanie tych sprzeczności należy do partnerów zestawu ról a nie do osoby zajmującej określony status. Gdy konflikt stanie się nadto oczywisty, nacisk na osobę zajmującą określony status słabnie. Czyli mamy sytuację „dwóch się bije trzeci korzysta”. Osoba ze statusem, która wcześniej była ogniskiem konfliktu staje się obserwatorem korzystającym z konfliktu między pozostałymi. Ten mechanizm służy eliminowaniu jednej z postaci „pluralistycznej niewiedzy” tzn. wzoru, gdy poszczególni członkowie grupy nie wiedzą ze ich postawy i oczekiwania podzielane są przez innych ludzi(zwłaszcza w grupach, gdy obserwowalność jest niewielka). Z tym ze tu mamy do czynienia z innym typem pluralistycznej niewiedzy: a jest nim nieuzasadnione oczekiwanie, że zachowania stosowane wobec osób zajmujących określony status społeczny są różne od oczekiwań osób objętych tym zestawem ról.

Więc mamy dwa rodzaje pluralistycznej niewiedzy:

1. Nieuzasadnione założenie ze jednostkowe postawy oraz oczekiwania nie są podzielane przez innych ludzi

2. Oraz równie nieuzasadnione przekonanie, że są one zgodne

Zastąpienie pluralistycznej niewiedzy powszechną wiedzą przyczynia się czasem do ponownego zdefiniowania związanych z rolą oczekiwań wobec jednostki zajmującej dany status społeczny, i ponownego zdefiniowania konfliktu. Kiedy indziej pozawala jej na kontynuowanie działalności, podczas gdy partnerzy zestawu ról roztrząsają konflikt. W obu przypadkach ujawnienie sprzecznych oczekiwań służy lepszemu uzgodnieniu zestawu ról.

• Społeczne poparcie ze strony ludzi zajmujących podobne statusy i mających podobne trudności w obliczu niespójnego wewnętrznie zestawu ról.

Jednostka zajmująca dany status nie jest odosobniona, nawet, jeśli się za taką uważa. Sam fakt, że jest to status społeczny świadczy o tym, że są ludzie w podobnej sytuacji. Faktyczne i potencjalne zmagania ze sprzecznymi oczekiwaniami, co do roli ze strony osób objętych zestawem ról SA wspólne wszystkim ludziom zajmującym dany status społ. I SA systematyczne. Jednostka nie musi, więc traktować takich konfliktów jako osobistych problemów z, kt trzeba sobie radzić na własną rękę.

Powyższe fakty pozwalają wyjaśnić powstawanie organizacji społecznych i systemów normatywnych wśród ludzi zajmujących ten sam status.(np. związki zawodowe). Stanowią one układy społeczne mające przeciwdziałać naciskowi zestawu ról poprzez ich kształtowanie. Zapewniają one społeczne wsparcie i minimalizują potrzebę doraźnego przystosowywania się do konfliktowych sytuacji.

Podobną funkcję mają kodeksy zawodowe określające wzory zachowań jednostki zajmującej dany status społ. Nie działają one oczywiście z automatyczną sprawnością eliminując wszelkie żądania niezgodne z nimi. Są abstrakcyjne i wymagają interpretacji, ale dają jednostce społ. Wsparcie i niwelują poczucie społecznego osamotnienia.

• Ograniczenie zestawu ról. Rozpad układu zależności w rolach.

Czasem przez konflikty o kt była mowa wyżej, pewne zależności zostają zerwane, a inne utrzymują się nadal. Jest to przypadek krańcowy. I tego rodzaju przystosowanie jest możliwe tylko w szczególnych i ograniczonych warunkach. Np. gdy jednostka zajmującą określony status może wykonywać swoje role bez poparcia os…ob. Z kt zerwała stosunki. Tzn. pozostałe stosunki musza pozostań sprawne. Ale jest to problem, gdyż zestaw ról jest osadzony w strukturze społecznej, a nie jest kwestią osobistego wyboru. Wiec najczęściej dzieje się tak ze jednostka odchodzi a struktura zostaje.

• Konflikt trwale pozostający w zestawie ról.

Posumowanie poprzednich rozważań.

1. Założenie-każdemu statusowi społ. Odpowiada zorganizowany zespół zależności w rolach, kt można nazwać zestawem ról.

2. Zależności istnieją nie tylko pomiędzy jednostkami zajmującymi dany status społeczny a poszczególnymi partnerami ich zestawu ról, lecz również partnerami samego zestawu ról.

3. Ludzie objęci zestawem ról, a zwłaszcza zajmujący odmienne statusy społeczne, mogą posiadać różne oczekiwania odnośnie zachowań jednostki zajmującej dany status

4. Stawarza to konieczność dostatecznego uzgodnienia owych różnorodnych oczekiwań, tak, aby struktura statusów społecznych i ról mogła funkcjonować z pewnym minimum sprawności

5. Niezgodność oczekiwań odnośnie zach w roli uruchamia mechanizmy społ. służący osłabieniu konfliktu ról poniżej poziomu, kt byłby istniał gdyby nie owe mechanizmy.

6. Nawet działanie owych mechanizmów może się w niektórych przypadkach okazać niewystarczające do osłabienia konfliktu oczekiwań wśród osób objętych zestawem ról, tak, aby system mógł działać.

Taki trwały konflikt to sytuacja najczęstsza w rzeczywistości. I najczęściej systemy społeczne funkcjonują tolerując pewien stopień niepełnosprawności.

• Dynamika przystosowania w zestawach i sekwencjach statusów społecznych

Zestaw statusów społecznych= zespół odrębnych pozycji przypisanych jednostkom w jednym lub kilku systemach społ.

Trudności w uzgodnieniu oczekiwań dotyczą zarówno zestawu ról jak i zestawu statusów.

Nie wszyscy członkowie złożonej struktury społecznej mają tak samo złożone zestawy statusów.

Złożone zestawy statusów społecznych tworzą pewien rodzaj więzi między podsystemami społeczeństwa, lecz ludzie zajmujący owe statusy napotykają trudności ze zorganizowaniem swych zachowań w rolach. Socjalizacja w pewnych statusach, kt odpowiadają pewne wartości może ułatwiać lub utrudniać spełnianie wymogów innych statusów.

Procesy społeczne przeciwdziałające komplikacjom potencjalnie związanym ze złożonym zestawami statusów.

1. Inni ludzie zdają sobie sprawę ze każdy z nas zajmuje więcej niż jeden status społeczny-łagodzi to i modyfikuje żądania oraz oczekiwania ze strony partnerów zestawu ról przypisanym niektórym z tych statusów.

2. Względna zgoda, co do ważności sprzecznych zobowiązań przypisanych statusowi społecznemu-osłabia to wewnętrzny konflikt decyzji tych kt zajmują statusy i ułatwia przystosowanie tym, którzy są w zestawie rol.

3. W ujęciu psychologicznym empatia, czyli życzliwe zrozumienie dla sytuacji innego człowieka- przyczynia się do osłabienia nacisków wywieranych na ludzi kt się znaleźli w obliczu konfliktu zobowiązań wynikających ze statusu społ. Empatia jest po części funkcją struktury społ.-nie tylko cechą indywidualną.

4. Struktury społ. cechują się zdolnością wyuczonego przystosowania, przekazywanego sukcesywnie przez zmieniające się nakazy kulturowe.-Zmniejasza to częstotliwość i nasilenie konfliktu w zestawach statusów społ. Im częściej mamy konflikty, tym bardziej prawdopodobne, że pojawią się normy regulujące to, przypisując priorytety poszczególnym zobowiązaniom. Tzn. nie musimy wymyślać rozwiązania ad hoc.

5. Mechanizmy społeczne służące rozładowaniu konfliktu możemy rozpatrywać w terminach sekwencji statusów społecznych w czasie, tzn. następstwa statusów dzięki kt przemieszcza się spora liczba ludzi. Np. statusy osiągnięte:, czyli takie, które jednostki zdobywają dzięki własnym osiągnięciom, a nie, dlatego że otrzymały je lub nie, bo są „dobrze lub źle urodzone”(to są statusy przypisane). Podstawowa teza: elementy zestawu statusów nie są połączone przypadkowo. Proces autoselekcji zarówno społ. jak i psychologicznej-obniża prawdopodobieństwo przypadkowego zestawu statusów, oraz zwiększa wewnętrzną spójność zestawu statusów w określonym momencie oraz obniża możliwości potencjalnych konfliktów. Ze względu na zinternalizowane wartości ludzie odrzucają pewne statusy, ponieważ mogłyby być niezgodne z ich wartościami, wartościami wybierają inne. Np. wegetarianin nie będzie raczej pracował w rzeźni.

6. Działanie tych mechanizmów umożliwia częste występowanie obok siebie statusów wzajemnie neutralnych. Czyli istnieje niewielkie prawdopodobieństwo ze wystąpią konflikty wartości i oczekiwań i zobowiązań. To ze statusy nie SA dobrane przypadkowo, nie oznacza, że są w pełni i ściśle zintegrowane.

KONSEKWENCJE ZACHOWAŃ ZE WZGLĘDU NA GRUPY ODNIESIENIA

• Funkcje i dysfunkcje zachowań ze względu na grupy odniesienia.

Istnieje związek miedzy teorią grup[ odniesienia a koncepcjami teorii funkcjonalnej. Jedna ze społ. funkcji zachowań wyodrębniona ze względu na grupy odniesienia= Funkcja socjalizacji antycypującej, czyli przyjmowania wartości oraz orientacji charakterystycznych dla statusów społecznych i grup, do których jednostka jeszcze nie należy, lecz, do których prawdopodobnie się przyłączy. Socjalizacja antycypująca służy przygotowaniu jednostki do objęcia przyszłych statusów społ. (nauka i wychowanie to część tego procesu). Najczęściej przebiega on w sposób nieświadomy niesformalizowany i niewidoczny.

Takie nieformalne przygotowanie nie wymaga szeregu specjalistów, którzy przygotowują jednostkę do owych ról. Zazwyczaj jednak są to mimowolne wskazówki. Nawet w szkole to, co jest poza dydaktyką i jest przekazywane behawioralnie, uczniowie wyciągają wnioski, najczęściej nieświadomie, dla swych przyszłych zachowań i w ten sposób kształtuje się ich orientacja na statusy społ., Których na razie jeszcze nie zajmują.

Socjalizacja antycypująca ułatwia zjawisko strukturalne tj. stopniowanie ról. Jednostka przechodzi przez sekwencje statusów, oraz związanych z nimi ról, przy czym każde kolejne stadium podobne jest do poprzedniego. Chociaż oficjalnie wydaje się ze są to nagłe przeskoki, to przejście jest płynne, dzięki wcześniejszemu przygotowaniu.

W sekwencji statusów i ról aktualnie wykonywane role są nieustannie kontrolowane i oceniane przez innych ludzi. Powrót do poprzedniej roli jest ograniczany(np. „jesteś już dużym chłopcem”). Hamuje się również skłonności do przedwczesnego przeskakiwania do przyszłych ról. Dzięki orientacji na normy przyszłych statusów jednostka robi próby i posuwa się na przód w tempie kontrolowanym przez reakcje innych ludzi tworzących jej obecny zestaw ról.

Wzory orientacji na przeszłe przyszłe i teraźniejsze statusy są odmienne w różnych stadiach czy okresach życia, w zależności od różnic kulturowych i pozycji społ. Skoro zmieniają się orientacje w czasie to pewnie zmieniają się też wybory grup odniesienia, a wiec i ich funkcja w zakresie socjalizacji antycypującej.

Koniec

3

---