PLATON - TEORIA WIEDZY

Informacje ogólne:

Whitehead cała historia filozofii to zbiór przypisów do Platona

Będę państwu przedstawiał koncepcje, jakie można spotkać w dialogach platońskich, nie będę się odnosił do tego co w literaturze przedmiotu nazywa się niespisanie nauki Platona. Zachowały się wszystkie teksty Platona, jednak w starożytnych omówieniach pojawiają się treści, których nie ma w dialogach. Platon wykładał w swojej uczelni i prowadził seminaria, więc być może są pewne koncepcje, których Platon nie spisał. W ciągu ostatnich dziesięcioleci pojawiła się szkoła interpretatorów Platona, która głosi, ze owe agrafa dogmata, czyli nauki niespisanie stanowią klucz do platonizmu. W Niemczech w Tybindze powstała cała szkoła, gdzie Hans Kremem rozsławił taką interpretację, wiele osób jest jednak sceptycznie nastawionych do tego nurtu.

Platon stworzy szkolę w sensie dosłownym i niedosłownym. Inspiracja platońska istniała przez cała starożytność w średniowieczu a nawet w nowożytności ( gdy nastąpił atak na Arystotelesa, Platon był używany jako dostarczyciel oręża ).

W Atenach stworzył miejsce spotkań - akademię platońską. Nie był to budynek, a miejsce w rodzaju parku publicznego. Później powstało coś w rodzaju gimnazjonu, gdzie oddając się ćwiczeniom fizycznym oddawali się także filozofii.

Wśród interpretatorów Platona istnieje spór czy filozofia Platona jest pewną jednością, czy podlegała zmianom (czy wczesny Platon, to to samo, co późny Platon). Podział jest stosowany do dialogów (wczesne-średnie-późne). Obie strony mają sporo racji, prof. Legutko wychodzi ze stanowiska, ze jest pewien element rozwoju i od tego rozwoju zacznę;

problrm przyczyny

Pojawia się po raz pierwszy w Fedonie, dialogu relatywnie wczesnym, ale raczej platońskim (przekazuje bardziej idee Platona niż Sokratesa). Obrazuje opis rozwoju intelektualnego/filozoficznego Sokratesa (użyty jako postać literacka) - wielu interpretuje to jako schemat rozwoju intelektualnego wogóle. Wątek rozwoju pojawia się w kontekście problememu przyczyny. Platon zastanawia się w Fedonie nad rodzajami przyczyn. Greckie słowo άύττα /ajkija/ - przyczyna - należy rozumieć szerzej, niż nasze pojęcie przyczyny: jako wszelką odpowiedź na pytanie dlaczego. Platon pytając o przyczynię, nie ma na myśli jedynie związku przyczynowo-skutkowego (o jakim piszę późniejsi filozofowie), a wszelki rodzaj zależności, który podpada pod odpowiedź/wyjaśnienie: dlatego, że.. Może być to: zależność logiczna, sprawstwo(coś się stało, dlatego, że zaistniało coś innego), współzależność, czy współwystępowanie. Odpowiedź jest bardzo szeroka. Jest to pytanie o wyjaśnianie rzeczywistości. Rozwój filozoficzny Platona polega na:

I. Peryphiseos historija - badanie dotyczące przyrody.

Zaczynamy od tego co Platon nazywa teorią przyrody: peryphiseos historija - badanie dotyczące przyrody. Chodzi tu o badanie i interpretowanie świata w sposób przyrodniczy, czyli pytając, dlaczego rzeczy są takie jakie są i wskazujemy na przyczyny materialne/sprawcze. Np.: skąd się bierze życie? Sokrates powołując się na filozofię Archelaosa: życie bierze się stąd, że ciepło powoduje gnicie, gnicie tworzy muł, a z mułu wyłaniają się pewne istoty żywe. Pokazuje to sposób szukania przyczyny. Wskazujemy na konkretne procesy występujące w przyrodzie. Wszystko, co chcemy wyjaśniać wyjaśniamy przez fakt fizyczne.

II. Druga podróż morska (drugie żeglowanie)

W którymś momencie przestaje go to satysfakcjonować, ponieważ tego typu przyczyna nie wyjaśnia praw matematycznych. Skąd się bierze działanie :2+2 nie da się wyjaśnić w odwołaniu do natury sprawczej. Platon odrzuca więc peryphiseos historija i przyjmuje drugą teorię umysłu Anaksagorasa, (świat jest zbudowany hierarchicznie, wszystko jest uporządkowane poprzez umysł najwyższy, który wszystkim rządzi i każda rzecz we wszechświecie właściwe dla siebie miejsce najlepsze). Zadając więc pytanie: dlaczego pytamy: dlaczego to jest dobre, by dana rzecz była tka a nie inna? Kiedy więc pytamy o kształt Ziemi, dopowiadamy: Ziemia jest kulista; następnie wypowiadamy pewien sąd kosmologiczny na temat kulistości, a także odwołujemy się do dobra - jest dobre dla ziemi by była kulista, ponieważ wpisuje się to w porządek świata, który zmierza do dobra najwyższego i najwyższego celu. (Anaksagoras zepsuł jednak - wg Platona - swoją teorię, teorią materii).

Drugie żeglowanie: wobec czego udałem się na druga wyprawę - drugą podróż morską - δέτερος πλύς /deuteros plus/ - mówi Platon. δέτερος πλύς /deuteros plus jest wyrażeniem idiomatycznym, pierwsze zastosowanie tej frazy było użyte do sytuacji na morze, gdy nie ma wiatru, żagle są bezużyteczne i trzeba wiosłować. W sensie metaforycznym oznacza rozwiązanie nie najlepsze, ale drugie w kolejności, trudniejsze, bardziej pracochłonne, nie takie proste. Po odrzuceniu przyrodniczego podejścia do problemu i po tym jak teoria Anaksagorasa okazała się zmarnowaną, przyjmuje Platon rozwiązanie najlepsze w konkretnej sytuacji - w tym sensie udaje się w druga podróż morską. W takim razie owa druga podróż, drugi sposób poznania, to jest sposób poznania en logois, w słowach. Rzeczy poznajemy w logosach, teoriach, słowach, twierdzeniach. Rzeczy poznajemy nie takimi, jak się nam jawią, nie en ergois - w działaniach, ale tak jak one odzwierciedlają się w logosach/twierdzeniach /teoriach/związkach logicznych między zdaniami.

Jest to pierwsza formuła platońskiej koncepcji wiedzy. Po raz pierwszy Platon formuje coś, co w literaturze przedmiotu nazywa się:

Platońską koncepcją hipotez

Jeśli mamy do rozważenia problem, pierwszą rzeczą jaką musimy zrobić to postawić hipotezę, która stanowi najmocniejszy logos (najmocniejszy - w wyniku racjonalnej refleksji najlepiej tłumaczy zjawisko do jakiego dochodzimy). Wszystko, co zgadza się z hipotezą, uznajemy za prawdziwe, zaprzeczenia za fałszywe. Musi, zatem istnieć jakaś logiczna reakcja miedzy hipoteza a konsekwencjami (implikacja).

Jak uzasadnić hipotezę? Sprawdzamy czy implikacje wychodzące z hipotezy nie są sprzeczne. Jeżeli nie są, to dobrze. Jednak jedynym sposobem na uzasadnienie pierwszej hipotezy jest postawienie kolejnej, której konsekwencją logiczną jest pierwsza hipoteza. Sprawdzamy konsekwencje czy nie są sprzeczne itd.

Aż dojdziemy do hipotezy ostatecznej - najlepszej z ogólniejszych, podstawowej - najtrudniejszej do obalenia. Dla Platona wiedza to logicznie uporządkowany system hipotez, nie ma wiedzy empirycznej. Jedne teorie prowadzą do drugich teorii. Nie uzasadniamy przez doświadczenie a przez teorie (koherencyjność)

Nie jest jasne, co dla Platona było protos plus (pierwsz podróż)? Badanie przyrody czy teoria Anaksagorasa, czyli co było najlepsze. To jest Platon wczesny, częściowo średni.

Teoria idei

Czym jest owe An która warunkuje wszelką wiedzę jest wg Platona Teoria Idei. Z Teorią Idei mamy same kłopoty, ponieważ nie ma żadnego dialogu, który w całości byłby jej poświęcony. Co więcej, Platon zmieniał poglądy na jej temat i sam miał wobec niej pewne zastrzeżenia.

Co głowi teoria idei (Fedon - wczesny Platon)?

Są dwie możliwości, dwa różne ujęcia przyczyny, wyjaśniająca przyczyny w dwóch sensach:

wersja teorii idei nr. 1

Platon nazywa ją: nędzna, nieuczona i bezpieczna (analityczna).

Tak, jak jest to sformułowane w Fedonie składa się ona z dwóch części:

1. Istnieje cos takiego jak piękno w sobie i dobro, i wielkość, i tak dalej najbardziej zagadkowej jest to i tak dalej, ponieważ niejasna jest klasa bytu, do którego to się ma odnosić.   Zwykle Platon odwołując się do teorii idei wymienia dwie grupy;

1. grupy etyczne - dobro, piękno, sprawiedliwość..

2. odnoszące się do logiki i matematyki - równość, jedność, wielkość..

Również słowo istnieje jest mylące. Należałoby raczej powiedzieć jest coś takiego - czyli mówimy o czymś takim, odwołujemy się do czegoś takiego. Są to dwie klasy, które obejmują wyrażenie i tak dalej: etyczna i ??-matematyczna. Nie jest jasny status liczb dla oraz pewne idealne odpowiedniki ludzkich wytworów, np. czy państwo jest ideą?

2. Drugie zdanie: Jeżeli jest piękno w sobie i jeśli istnieją przedmioty piękne, to te rzeczy tylko są piękne z powodu piękna samego (przez uczestnictwo/wspólnotę/obecność w pięknie samym).

Interpretacja przyczyn:

1. Przyczyny sprawcze, swoistego rodzaju dziwna metafizyka (najbardziej rozpowszechniony i uproszczony obraz platonizmu: Platon myślał, że istnieją dwa światy: jeden to świat idei i drugi świat ludzi - te idee robią coś takiego, że te rzeczy, w tym drugim świecie są takie np.: jak siedzę i palę papierosa na kanapie, to tam siedzi idea człowieka na idei kanapy i pali idee papierosa <- potoczny ogląd platonizmu).

Można o tej interpretacji myśleć tak: są byty fizyczne i metafizyczne (wpływają w sposób sprawczy). Istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy tymi dwoma. Jeśli są rzeczy piękne, to za sprawą piękna samego. (Arystoteles podał taką interpretację a potem na nią kręcił nosem - idea choroby jest przyczyną tego, że Kowalski jest chory ). Ale jest jakiś bardzo nieczytelny związek przyczynowo skutkowy między sferą fizyczną a metafizyczną. Jakaś forma dualizmu, gdzie jedna rzeczywistość wpływa na drugą.

2. Druga interpretacja (prostsza): przyczyna polega na tym, ze idee są rozumiane jako funkcje logiczne. Pytanie o przyczynę nie polega na: co sprawia, że rzecz jest jaka jest?, nie ma kauzalności a chodzi o treść logiczna definicji pewnej kategorii, zgodność cech przedmiotu z logiczna treścią pojęcia ogólnego. Rzecz jest piękna, bo podpada pod kategorie piękna. Chodzi o znaczeniowo logiczny związek między cechą a pojęciem ogólnym który tę cechę opisuje (czyli definicję cechy). Tego typu zdania (rzecz jest piękna, bo podpada pod kategorię piękna) są zdaniami analitycznymi, czyli nie rozszerzającymi naszej wiedzy. Dlatego Platon nazywa te koncepcje przyczyny nieciekawymi .

W świetle tej wersji I chodzi o to, chodzi o pierwotne uporządkowanie pojęciowe, musi być korelacja między cechą rzeczywistą a korelacja między cechą rzeczywistą a logiczną pojęcia, to jest warunek poznania. Inaczej logosy będą zupełnie pozbawione sensu, czy siły wyjaśniającej. To jest pośrednio polemika z sofistami, którzy podważali taką relację: między cecha a pojęciem.

Platon przechodzi do idei przyczyny w wersji II

Wersja teorii ideii 2,

Platon nazywa ją bardziej wyszukaną, i w inny sposób bezpieczną (wersja 1 była bezpieczna, bo analityczna, banalna).

Platon podaje przykład:

Wersja pierwsza: Ciało jest ciepłe, bo uczestniczy w idei Ciepła samego

Wersja druga: Ciało jest ciepłe, bo uczestniczy w idei ciepła za sprawa ognia..

3. 
   interpretacja logiczna; według tej interpretacji ciepło i ogień to idee, czyli pojęcia ogólne.

1. W wersji naiwnej, jeżeli ciało X jest ciepłe to słowo ciepłe ma dla nas sens/jest czytelne, dlatego, że rozumiemy sens słowa dlatego, że my rozumiemy sens tego słowa. Znamy jego definicję (to chyba ciągle odniesienie do poprzedniej wersji?)

2. W wersji wyszukanej, dodajmy jeszcze, że istnieją związki logiczne między ideami, pojęciami. Jeśli jesteśmy w stanie przypisać rzeczy konkretnej jakąś cechę, to idea tej cechy/to pojęcie pozostaje w koniecznych związkach logicznych z innymi pojęciami. Czyli określenie jakiegoś przedmiotu wprowadza nas w zależności logiczne miedzy pojęciami i możemy przedmiot opisać przy pomocy tych zależności. Porządek i związek rzeczy, jest taki sam jak porządek idei. Jeżeli ciało ma cechę A, a idea A pozostaje w koniecznym związku z idea B, ideą C itd., to wtedy ciało posiadając cechę A posiada także cechę B i C. ujmując rzecz inaczej: teoria ta głosiłaby, że świat jest opisywany przy pomocy języka logicznego, logicznych relacji pomiędzy pojęciami - jest to pierwsze i podstawowe założenie dotyczące uporządkowania świata. Dlatego możliwe jest poznanie en logos (poprzez teorie, dedukcyjne).

4. Posługując się przykładem mamy: przedmiot konkretny, który posiada pewną cechę; mamy ideę ciepła, którą znamy z wersji pierwszej i mamy ów nieszczęsny ogień. Przy czym ogień, to nie jest żadna idea. Nie ma już założenia o logicznym uporządkowaniu przedmiotów. Jeżeli wskazujemy na jakąś cechę, to nie prowadzi nas już ona do innej.

Czym jest ogień? Ogień jest ogniem konkretnym, ale dość szczególnie ujętym. Niektórzy traktują go jako idee immanentną. Ogień ujęty jest tu w swojej istocie, czyli tak samo jak mówi się o ideach. O ideach mówi się, ze nie znoszą swojego przeciwieństwa. Rzeczy konkretne mogą być częściowo ciepłe, częściowo zimne. Idea ciepła jest w absolutnej opozycji do wszystkiego, co ciepłe nie jest. Zawiera tylko te konotacje, które z ciepłem się wiążą. Platon mówi (ustami prof. Legutki ): można mówić o konkretnych rzeczach w ten sposób, ze docieramy do ich cech istotnych i te rzeczy istotne zachowują taki sam stopień ścisłości i umożłiwiają taką samą ścisłość logiczną, jak owe wyabstrahowane idee wobec czego zdanie:

1. ciało X jest ciepłe za sprawą ciepłe za sprawą ciepła jest zdaniem analitycznym,

2. natomiast zdanie ciało X jest ciepłe za sprawą ognia, nie jest zdaniem analitycznym tylko takim, które niby odwołuje się do rzeczywistości, ale odwołuje się do rzeczywistości fizycznej już oczyszczonej, wyabstrahowanej, wydestylowanej. Odwołuje się do pewnych istotności, które można znaleźć w rzeczywistości. To nie jest zdanie analityczne, ani zwykłe zdanie syntetyczne (obserwacyjne - jak: oto wkładamy przedmiot do ognia i widzimy, jak staje się ciepły). Mówimy tu o bycie konkretnym, ale o jego istocie. Tu po raz pierwszy pojawia się koncepcja zdań syntetycznych a'priori(Kant), zdania poszerzające wiedze a jednocześnie są bezpieczne, nie zależą od doświadczenia i obserwacji. Na tym miałaby polegać druga interpretacja nowej wersji przyczyna byłaby nie jednie logiczna, a sprawcza, jednak nie na poziomie samej rzeczywistości, ale istotności, istoty rzeczy, które można wyłowić/wydestylować, ze świata zewnętrznego.

Zagadnienie duszy

Lektura Fedona ukazuje jednak, że ta teoria nie wyczerpuje obrazu świata (czegoś tu brakuje) interpretacje 2 z Fedona jest używana przez Platona do sformułowania argumentu na nieśmiertelność duszy. Argument brzmi:

1. ciało jest żywe za sprawą duszy

2. życie jest cechą istotną duszy

3. zaprzeczeniem życia jest śmierć

wniosek: dusza nie może przyjąć śmierci, więc jest nieśmiertelna

Wypowiadają ten dowód (cokolwiek złego możemy o nim powiedzieć ) nie mamy na myśli związku między pojęciami. Platon mówi _przedmioty mają pewne cechy istotne, które zachowują się jak idee. Więc jeżeli istotą duszy jest życie, to dusza nie może przyjąć śmierci. Nie może przyjąć innej cechy istotnej, która byłaby zaprzeczeniem. Ten dowód, który ukazuje platoński sposób rozumowania, samemu Platonowi nie wydaje się do końca przekonywujący. Pod sam koniec swoich wywodów nagle wprowadza jeszcze inne elementy do swojego obrazu świata, które w tej pierwotnej teorii nie występowały - mówi o duszach, mówi o bogach (Bogu) oraz idei życia, jako czymś zupełnie odrębnym.

Reasumując

Czyli teoria idei Platona przede wszystkim jest teorią mającą wyjaśnić proces poznania. To teoria pierwsza, najbardziej ogólna, która umożliwia, według Platona, dalsze poznanie. Umożliwia koncepcję poznania/wiedzy jako uporządkowanego systemu hipotez. Ale ta teoria czyni pewne założenia, bardzo niejasne, co do stanu rzeczywistości. Dla niektórych te założenia są bardzo proste - polegają na dualizmie: są rzeczy i są idee. Platon nie był wolny od takich pokus, by domniemywać, ze jest jakiś świat idei. Ale kiedy Platon rysuje swój obraz rzeczywistości to pojawiają się elementy, które w samej teorii idei się nie mieszczą: życie, bogowie, dusze (które przecież nie są ideami). Obraz świata rzeczywistego jest o wiele bogatszy niż obraz świata idei. Dlatego Platon nigdy nie był do końca zadowolony.

Ta teoria jest pierwsza w porządku poznawczym, ale nie jest pierwsza i najważniejsza w porządku ontologicznym, czy metafizycznym. To jest coś, co będzie Platona męczyło i dręczyło. Wiele razy będzie wypowiadał sądy krytyczne, oraz wskazywał na jej niewystarczalność.

Funkcje teorii idei: do uzupełnienia

(poniżej do uzupełnienia)

Dlaczego teoria idei jest pierwsza? Ponieważ jest najogólniejsza i spełnia bardzo różne funkcje:

1. funkcja epistemologiczna: pokazuje, że poznanie empiryczne jest niemożliwe (????????????????).(?? Przedmioty empiryczne nie mogą być przedmiotami poznania. O przedmiotach nie możemy wypowiadać sądów sprzecznych wyodrębniamy kategorie (jednoznaczne i spójne) usuwamy to, co sprzeczne)

2. funkcja etyczna: poznanie to nie tylko proces intelektualny, ale także ma związek z rozwojem moralnym. Dotyczy duszy. Moralność nie ma charakteru indukcyjnego (gdyby kategorie etyczne wynikały z uogólnienia zachowań ludzkich, to nie bylibyśmy w stanie żadnej normy etycznej uzasadnić. brzmiałyby wtedy np.: najczęściej nie należy kraść). Kategorie etyczne nie mają źródła empirycznego, są absolutne i niezależne od doświadczenia.

3. funkcja ontologiczna: pytanie: czy piękno samo i dobro samo, to coś, co jakoś i gdzieś istnieje? Platon nie do końca odrzuca i nie do końca przyjmuje tą teorię.

1. Niezastąpiony VLASTOS: (spiera się z prymitywnym, dualistycznym rozumieniem platońskiej teorii idei). Uważa, że kiedy Platon mówi o rzeczywistym dobru (dobru samym w sobie), to nie ma na myśli czegoś, co moglibyśmy nazwać: istniejące w pełni, ale autentyczny, prawdziwy. My wszyscy jesteśmy dobrzy, ale w różnym stopniu. Różne stopnie dobra odwołują się do standardu, do dobra najwyższego

Neokantysta, Paul Nolov??? Powołując się na to, co Platon pisze w Fedonie uznał, ze pisząc o kategoriach/ideach miał na myśli formy poznawcze w naszym umyśle, a nie coś wobec nas zewnętrznego, co poza nami istnieje.

Teoria idei jest teorią pierwszą, ponieważ spełnia zasady ekonomii filozoficznego myślenia. Jest najprostsza i wyjaśniająca najwięcej. Nie powstała żadna inna teoria filozoficzna, która mogłaby wyjaśnić tak wiele.

Wymaga uzupełnienia o funkcje teorii idei

VI

Procedura:

choroba

ogień

ciepło

---