Katarzyna Rzeszótko
Spec. nauczycielska
Rok IV, gr.2
Scenariusz lekcji języka polskiego dla I klasy liceum. (1godz.)
Temat lekcji: Dusiołek Bolesława Leśmiana.
Cele ogólne:
Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem tekstu lirycznego.
Rozwijanie twórczego myślenia.
Cele operacyjne:
Uczeń:
formułuje wnioski na podstawie zebranych informacji;
potrafi wyciągać logiczne wnioski na podstawie wyodrębnionych z tekstu informacji;
zna ważniejsze informacje o Bolesławie Leśmianie;
sprawnie dokonuje analizy i interpretacji utworu;
potrafi odnajdywać w tekście środki stylistyczne i określa ich funkcje.
Metody: praca z tekstem literackim,
Formy pracy: indywidualna, zbiorowa.
Środki dydaktyczne: Wiersz B. Leśmiana, Dusiołek, karty pracy.
PRZEBIEG LEKCJI
Wprowadzenie:
Czynności organizacyjne.
Sprawdzenie zadania z poprzedniej lekcji.
Omówienie celów lekcji.
Zapisanie tematu lekcji na tablicy.
Przypomnienie sobie przez uczniów, co oznacza termin ballada.
Ballada- wierszowana opowieść, łącząca w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), której tematem są niezwykłe wydarzenia. Jej forma romantyczna wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych.
Rozwinięcie
Głośne odczytanie wiersza przez nauczyciela.
Bolesław Leśmian
Dusiołek
Szedł po świecie Bajdała,
Co go wiosna zagrzała-
Oprócz siebie- wiódł szkapę, oprócz szkapy- wołu,
Tyleż tędy, co wszędy szedł z nimi pospołu.
Zachciało się Bajdale
Przespać upał w upale,
Wypatrzył zezem ściółkę ze mchu pod lasem,
Czy dogodna dla karku- spróbował obcasem.
Poległ cielska tobołem
Między szkapą a wołem,
Skrzywił gębę na bakier i jęzorem mlasnął
I ziewnął wniebogłosy i splunął i zasnął.
Nie wiadomo dziś wcale,
Co się śniło Bajdale?
Lecz wiadomo, że szpecąc przystojność przestworza,
Wylazł z dołu Dusiołek, jak półbabek z łoża.
Pysk miał z żabia ślimaczy-
(Że też taki żyć raczy!)-
A zad tyli, co kwoka, kiedy znosi jajo.
Milcz, gębo nieposłuszna, bo dziewki wyłają!
Ogon miał ci z rzemyka,
Podogonie zaś z łyka.
Siadł Bajdale na piersi, jak ten kruk na snopie-
Póty dusił i dusił, aż coś Warko w chłopie!
Warkło, trzasło, spotniało!
Coć się stało, Bajdało?
Dmucha w wąsy ze zgrozy, jękiem złemu przeczy-
Słuchajta, wszystkie wierzby, jak chłop przez sen beczy!
Sterał we śnie Bajdała
Pół duszy i pół ciała,
Lecz po prawdzie niedługo ze zmorą marudził-
Wyparskał ją nozdrzami, zmarszczył się i zbudził.
Rzekł Bajdała do szkapy:
Czemu zwieszasz swe chrapy?
Trzebać było kopytem Dusiołka przetrącić,
Zanim zdążył mój spokój w całym polu zmącić!
Rzekł Bajdała do wołu:
Czemuś skąpił mozołu?
Trzebać było rogami Dusiołka postroić,
Gdy chciał na mnie paskudę swej duszy wyłonić!
Rzekł Bajdała do Boga:
O, rety- olaboga!
Nie dość ci, żeś potworzył mnie, szkapę i wołka
Jeszcze musiał takiego zmajstrować Dusiołka?
Wyjaśnienie tytułu.
Dusiołek- neologizm artystyczny, imię znaczące:
dusi(ć) - dusi + ołek = Dusiołek, ten, który dusi.
Postać niedookreślona, zmora była brzydka, odrażająca i napędziła chłopu strachu. Dusiołek jest w wierszu symbolem zła, z którym człowiek się styka, jest ono zaraźliwe, udziela się, mąci spokój sumienia. Ze złem trzeba radzić sobie samemu i przy pomocy bliskich.
Uczniowie starają się określić bohatera i narratora ballady.
Bohater- Bajdała, prosty chłop, który wędruje po świecie wraz ze szkapą i wołem. Objaśnienie słowa bajda w słowniku języka polskiego:
bajd(a) - bajda + ała = Bajdała, czyli ten, kto opowiada bajdy, bajki, gawędziarz.
Narrator- człowiek o dużym poczuciu humoru, dowcipny, dosadny w wypowiedziach, czasami wręcz nieprzyzwoity. Biorąc pod uwagę język, którym się posługuje to wiejski bajarz, gawędziarz, zapewne opowiada historię Bajdały w towarzystwie, być może są tam również kobiety, dlatego musi uważać na słowa, by opowieść nie była gorsząca.
Jaki jest język utworu? Dlaczego trudno się go czyta?
Stylizacja- ukształtowanie przez autora swojej wypowiedzi, np. tekstu literackiego, w taki sposób, aby przypominała ona styl różny od tego, którym posługuje się jej twórca. Inaczej: naśladowanie cech innego autora, epoki, środowiska, w celu wprowadzenia w inną atmosferę. Najczęściej stosowaną stylizacją jest archaizacja języka. Archaizmy, wyr. gwarowe: pospołu, tobołem, dziewki, wyłają, warkło, sterał, słuchajta, olaboga.
Uczniowie objaśniają sens przenośny następujących elementów wiersza:
BAJDAŁA- każdy człowiek.
DUSIOŁEK- symbol zła, fatum, przeciwności losu, kłopotów, problemów.
WĘDRÓWKA BAJDAŁY- życie ludzkie.
WALKA Z DUSIOŁKIEM- walka każdego człowieka ze złem, z przeciwnościami losu.
Zakończenie
Podsumowanie lekcji.
Nauczyciel dyktuje uczniom notatkę do zeszytu:
Utwór ukazał się w 1920 roku, w zbiorze ,,Łąka". Stanowi mistrzowskie nawiązanie do tradycji ludowej. Bolesław Leśmian, podobnie jak kiedyś Adam Mickiewicz i inni romantycy, skorzystał z gminnych podań i legend. Bohaterem swojego wiersza uczynił postać, która według prostych ludzi, często dręczyła osoby pogrążone we śnie. Dusiołek pojawiał się niewiadomo skąd, siadał na piersiach swojej ofiary i przyduszał ją. Wyglądał przy tym, jak na nocna zmorę przystało, wyjątkowo paskudnie. Wieśniacy bali się jego odwiedzin, ponieważ wierzyli, że może on nawet doprowadzić do śmierci zaatakowanej przez niego osoby. Wiersz Leśmiana to jakby krótka opowieść o napaści Dusołka. Można ją streścić w kilku zdaniach. Otóż wędrowny Bajdała chciał chwile odpocząć. Ułożył się do snu i nagle zaatakował go Dusiołek. Zgodnie z wierzeniami ludowymi, przekazywanymi z pokolenia na pokolenie, Dusiołek zaczął męczyć biednego Bajdałę. Poeta, w tak niecodziennej formie zadaje bowiem pytanie o pochodzenie i istotę zła obecnego w świecie. Zauważa, że Bóg oprócz dobrych, pożytecznych rzeczy, stworzył też demony i wszelkie zmory dręczące ludzi. Zastanawia się nad sensem takiego postępowania Stwórcy.
ZAŁĄCZNIKI
Załącznik 1
Objaśnij sens przenośny następujących elementów wiersza:
BAJDAŁA-………………………………………….…………………………………………
DUSIOŁEK-…………………………….……………………………………………………..
WĘDRÓWKA BAJDAŁY-…………………………………………………………………...
WALKA Z DUSIOŁKIEM-…………………………………………………………………..
BIBLIOGRAFIA
B. Leśmian, Dusiołek, [w:] Poezje, Wyd. Lubelskie, Lublin 1982.
J. Kwiatkowski, Dwudziestolecie międzywojenne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002.
S. Bortnowski, Przewodnik po sztuce uczenia literatury, Wyd. STENTOR, Warszawa.
Definicja ballady,18.05.2010r., godz. 22.05, http://pl.wikipedia.org/wiki/Ballada
Szkolne spotkania z literaturą, pod red. A. Janusz- Sitarz, Wyd. Uniwersitas, Kraków 2007.
4