Hydrosfera- powłoka wodna obejmuje wody powierzchniowe, atmosferyczne i podziemne w formie gazowej, ciekłej i stałej.

Elementy obiegu wody w przyrodzie:

- parowanie z pow. wodnych

- parowanie z gruntu

- transpiracja- parowanie z org. żywych

- kondensacja(skraplanie)

- resublimacja(przechodzenie w postać śniegu lub lodu)

- sublimacja( parowanie z pow. lodu)

- opady atmosferyczne

- osady atm.

- infiltracja( wsiąkanie)

- przepływ podziemny

- spływ powierzchniowy

Bilans wodny- ilość wody w obiegu, zestawienie przychodu w postaci opadów i rozchodu w postaci parowania.

Wody podziemne- pod pow. ziemi w warstwach skał wodonośnych. Podział:

- wody zaskórne- zanieczyszczone, podlegają zmianie temp.

- gruntowe- stała temp., mniej zanieczyszczona, zasilane przez infiltrację.

- głębinowe- stała temp., oddzielone warstwą nieprzepuszczalną

- wody artezyjskie- występują na obszarach gdzie na przemian wys. warstwy przepuszczalne i nieprzepuszczalne. Wielki Basen Artezyjski, Basen Paryski, Londyński, Niż. Mazowiecka.

- wody subartezyjskie- podniesienie poziomu wody ponad poziom warstwy wodonośnej, nie dochodzi do samoczynnego wypływu.

Czynniki wyst. wód podziemnych:

- budowa geologiczna: rodzaj skał i układ warstw

a. piaski i żwiry przepuszczają wodę tworzą warstwę przepuszczalną, wodonośną.

b. gliny i iły nasiąkają wodą, ale jej nie przepuszczają tworzą warstwę nieprzepuszczalną

c. skały zbite(magmowe, metamorficzne) zawierają wodę tylko w szczelinach

- rzeźba terenu

- klimat

Wody juwenilne- powstają na obszarach wulkanicznych jako efekt krzepnięcia magmy.

Źródło- naturalny, punktowy wypływ wody podziemnej na pow. terenu.

- szczelinowe: zstępujące, wstępujące

- warstwowe

- dolinne

- uskokowe

- krasowe- wywierzysko

Woda mineralna- zawiera rozpuszczone sole min. w ilości nie mnj. niż 1g w 1l.

Cieplice- śr. Temp. Wody jest wyższa niż śr. temp. Powietrza na danym terenie.

Wody gorące(termalne)- temp. przekracza 36,6^oC.

a. szczawy- kwaśne zaw. gł. CO₂

b. solanki- zaw. NaCl

c. siarczanowe- zaw. siarczany sodu i wapnia

d. fluorkowa

e. radoczynna- pierwiastki promieniotwórcze

Zlewisko- obszar, z którego wody spływaja do jednego morza lub oceanu.

Dorzecze- obszar, z którego wszystkie wody spływają do określonej rzeki.

Wododział- granica między dorzeczami i zlewiskiem.

Bifurkacja- rzeka rozdziela się na 2 ramiona i jej wody płyną do różnych dorzeczy.

Czynniki rozkład:

- klimat

- budowa geologiczna(przepuszczalność podłoża)

- rzeźba terenu

Zasilanie rzek podziemne(źródła, wysięki), powierzchniowe(bagna, jeziora, lodowce, opady atm., spływ pow,)

Rzeki stałe(permanentne)- płyną przez cały rok

Okresowe(periodyczne)- wyst. w porze deszczowej, wysychają w porze suchej

Chwilowe(epizodyczne)- płyną przeważnie na obszarach pustynnych po gwałtownych, obfitych opadach deszczu.

Jezioro- woda wypełniająca naturalne obniżenie terenu, nie podlega wymianie z morzem.

Podział jezior sposób wymiany wody:

- odpływowe- Tana

- bezodpływowe- M. Kaspijskie, J. Aralskie

- przepływowe- Bajkał

Etapy rozwoju jezior:

- oligotroficzne(młodociane)- woda przezroczysta, niebieska barwa, dno kamieniste, żwirowe, ubogie w subst. odżywcze. Jez. Tatrzańskie, karkonoskie

- eutroficzne(dojrzałe)- odczyn zasadowy, zielonkawe zabarwianie wody, dużo tlenu, bujne życie org. Jez. Na pojezierzach

- dystroficzne(starcze)- odczyn kwaśny, brunatny kolor wody, ubogie życie org. płn Europa, Ameryka

Tereny podmokłe- obszary lądowe o nadmiernym uwilgoceniu(mokradła).

Torfowisko- teren podmokły, wypełniony martwą substancja org.:

1. wysokie

2. niskie

3. przejściowe

Powstanie lodowców:

- temp. pon. 0^oC

- opady śniegu

- zagłębienie terenu

Lodowiec- duża poruszająca się masa lodu, powstająca w wyniku nagromadzenia go w lód na skutek ciśnienia warstw nadległych, powstaje powyżej granicy wiecznego śniegu- wysokość powyżej której więcej śniegu pada niż topnieje.

Pole firnowe- miejsce pow. granicy wiecznego śniegu, w którym śnieg gromadzi się i przekształca w lód lodowcowy.

Ablacja- topnienie

Transgresja- przyrastanie lodu jest szybsze niż topnienie.

Regresja- topnienie przewyższa wielkość przyrastania lodu.

Typy lodowców górskich:

a. alpejski- długie dobrze wykształcone jęzory z pól firnowych

b. norweski(filedowy)- z jednego wielkiego pola firnowego spływa kilka krótkich jęzorów

c. piedmontowy- liczne jęzory łączą się ze sobą na przedpolu gór.

d. himalajski- z dolin wypływają jęzory i łączą się w jeden długi jęzor.

Lądolód- rozległa pokrywa lodowa, zajmująca cały kontynent lub jego część.

Rodzaje mórz:

a. otwarte- szerokie połączenie z oceanem. Północne, Arabskie

b. Przybrzeżne- oddzielone od oceanu przez archipelag wysp lub półwysep. Ochockie, karaibskie, Japońskie, Beringa

c. śródziemne- połączone z oceanem przez cieśniny. Śródziemne, Czarne, Bałtyckie

d. międzywyspowe- pomiędzy wyspami. Irlandzkie, Celebes.

Właściwości wody morskiej:

A. Zasolenie czynniki:

a. duże: duże parowanie, mały dopływ wód słodkich, mała wymiana wód z oceanem. Czerwone, Śródziemne, Z. Perska

b. małe: małe parowanie, duzy dopływ wód słodkich, mała wymiana wód z oceanem, topnienie lodów. Bałtyckie, Karskie, Beuforta Z. Hudsona

B. Temperatura

Najcieplejsze okołorównikowe i Z. Perska, Czerwone

Najzimniejsze Antarktyda, Arktyczne

Czynniki wpływajace:

• szer. geogr.

• Prady morskie

• Głębokośc morza

Ruchy wody morskiej:

A. Falowanie- ruch wzbudzony poziomym ruchem powietrza.

B. Prądy- strumieniowy ruch wody morskiej wywołany przez stale wiejący wiatr.

C. Upwelling- ruchy pionowe wody ku górze

Downwelling- pionowe ruchy w dół.

Przyczyny: wywoływane prądami wiatrowymi.

D. Pływy- pionowe ruchy wody morskiej będące wynikiem oddziaływania grawitacyjnego Księżyca i Słońca.

Najwyższe przyciąganie cząsteczek wody przez Księżyc to przypływ, a najmniejszy odpływ.

Pływy syzygijne- są równe podczas nowiu i pełni są to największe amplitudy pływów.

Pływy kwadrowe- wyst. kiedy oddziaływania grawitacyjne Księżyca i Słońca wzajemnie się znoszą, czyli w trakcie pierwszej i ostatniej kwadry, pływy są najmniejsze.

E. Tsunami- ogromna fala powstała w skutek podwodnego trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów.

Reżim	Charakterystyka	Przykłady
Lodowcowy	Największy stan wody latem podczas topnienia lodowców	Syr-Daria, Amu-Daria, górne odcinki Rodanu, Renu
Śnieżny	wiosną(roztopy)	Wołga, Lena, Jukon, Mc Kenzie
Deszczowy:
śródziemnomorski	zimą	Tag, Tyber, Sacramento, Duero
oceaniczny	Um.szer.geogr. duże wyrównane w ciągu roku	Tamiza, Św. Wawrzyńca, Loara
monsunowy	Latem w czasie monsunu, obfite opady	Ganges, Brahmaputra, Mekong, Jangcy, Huang-He, Amur
tropikalny	Pora deszczowa	Parana, Orinoko, Niger, Nil
równikowy	Wysokie wyrównane w ciągu roku	Amazonka, Kongo
złożony deszczowo-śniegowy	Wiosną- roztopy, latem- opady	Wisła, Dunaj, Missisipi

Typ genetyczny	Charakterystyka	Przykłady
Tektoniczne	Woda wypełnia dna rowów tektonicznych	Bajkał, Titicaca, Bałchasz, Turkana, Wiktorii, Edwarda, Tnganika, Kiwu, Malawi, Alberta, Issyk-kul
Reliktowe	Pozostałość dawnego morza	M. Kaspijskie, Aralskie
Wulkaniczne	Woda wypełnia kratery, kaldery wulkaniczne	Crater lake, J. Toba
Polodowcowo- tektoniczne	Woda wypełnia dna starych rowów tektonicznych pogłębione przez lądolód	Ładoga, Onega, Wenne, Wetter, Górne, Huron, Michigan, Eire, Ontario, Wlk.Niedźwiedzie, Wlk.Niewolnicze, Atgabasca, Winnipeg
Polodowcowe: 1. morenowe	Powstają w zagłębieniach pow. morenowych lub w wyniku zatamowania odpływu przez morenę czołową lub boczną	Garda, Como, Maggiore, Genewskie, Bodeńskie, Śniardwy, Mamry
2. rynnowe	Erozja lodowcowa	Wigry, Raduńskie, Tałty, Gopło, Charzykowskie
3. cyrkowe	Powstają w wyniku erozji wód polodowcowych(zajmują miejsca dawnych pól firnowych)	Czarny Staw,
Pochodzenia morskiego: 1. przybrzeżne	Oddzielenie od morza płytkiej zatoki mierzeją	Łebsko, Gardno, Jamno
2. lagunowe	Oddzielenie od morza płytkiej zatoki mierzeją w tropikach	Maracaibo, Mirim, Patos
3. deltowe	Powstałe w delcie rzeki, płytkie obniżenie między odnogami rzek	Pontchratrain, Drużno, Dąbie
Kosmiczne	Woda wypełnia zagłębienia po uderzeniu meteorytów	Clearwater
Krasowe	Powstają w wyniku zjawisk krasowych, wypełniają zapadliska lub leje krasowe	Plitvickie jezera, poj. Włodawsko- Łęczyńskie
Pochodzenia rzecznego	Odcięte zakola rzeczne	Horeshoe
Eoliczne	Woda wypełnia zagłębienia międzywydmowe	Czad
Antropogeniczne	Stworzone przez człowieka	Wołga

---