Egzystencjalizm
Martin Heidegger (1889-1976) - filozof, teolog, profesor akademicki, rektor, członek partii hitlerowskiej (epizod).
Główne poglądy Heideggera:
Bycie i byt - pytanie o fundament ontologiczny jest dla Heideggera najistotniejszym problemem filozoficznym. Poszukiwanie sensu bycia to jednocześnie poszukiwanie prawdy. Punktem wyjścia jest zarysowanie różnicy ontologicznej, czyli różni pomiędzy byciem (egzystencją) a bytem (istotą rzeczy). Byciem, które ma świadomość owej różni, posiadające zdolność refleksyjnego myślenia, poczucia odrębności wobec innych bytów, jest człowiek, określony przez Heideggera jako Dasein.
Specyfika Dasein leży […] w tym, że jest on odniesiony do bycia, że rozumie bycie, że chodzi mu o nie. […] Problem bycia jest najgłębiej własną sprawą Dasein, jest „jego”, bowiem to odniesienie do bycia czyni właśnie Dasein nim samym, konstytuuje go. (K. Michalski, Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978, s. 35)
Autentyczna egzystencja - człowiek, który zapomina o swej egzystencji, a także o swym bycie (jądrze osobowości), pozwala światu na pochłonięcie go, uprzedmiotowieniu, żyje egzystencją nieautentyczną. Zapominanie swego indywidualizmu jest niebezpieczne, acz możliwe do przezwyciężenia. Życie autentyczne rodzi się wraz z troską o własne bycie w świecie oraz z troską o inne napotkane byty.
W zatroskaniu bowiem wychodzi Dasein naprzeciw bytom znalezionym w świecie, wychodzi poza siebie, a ściślej: przed siebie. Wyprzedza również swoje własne bycie, dostrzegając perspektywę ostateczną, jaką jest śmierć. Heidegger nazywa to byciem-ku-śmierci (Sein-zum-Tode). Egzystencja ludzka prowadzi do zrozumienia jego bycia-ku-zakończeniu, które ujawnia się w stanie zatroskania. (J. Mizera, Ontologia fundamentalna Martina Heideggera, w: Filozofia współczesna, Warszawa 1983, s. 217)
Z życia autentycznego wyłania się trwoga, która nie jest zwykłym lękiem przed czymś konkretnym, a raczej lękiem przed życiem w ogóle, przed śmiercią, przed nicością.
Jean-Paul Sarte (1905-1980) - pisarz, dramaturg, publicysta, jeniec w obozie hitlerowskim. Laureat literackiej nagrody Nobla, której nie przyjął.
Główne poglądy Sarte'a:
Byt w sobie i byt da siebie - byt w sobie jest to świat bytujących rzeczy, pozbawionych autorefleksji; byt dla siebie - jest to świadome istnienie ludzkie, projekcja i cele życia. Byt dla siebie to forma subiektywna, która nie posiada żadnej niezmiennej istoty, jest tym, czym staje się poprzez swoją zmienność. W tym kontekście Sartre definiuje człowieka jako istnienie (egzystencję), które poprzedza jego istotę (esencję).
Wolność - jest człowiekowi dana, a wręcz zadana. Człowiek jest skazany na wolność, wszelkie decyzje musi podejmować sam, gdyż jest pozbawiony jakichkolwiek determinacji zewnętrznych. Wolności nie może porzucić ani jej przekazać; człowiek jest istotą wolną od chwili narodzin do momentu odejścia. W swych nieustannych wyborach może liczyć jedynie na siebie, jest odpowiedzialny za każdy ruch, nie może przerzucić owej odpowiedzialności ani na historię, ani na społeczeństwo. Każda próba zrzucenia odpowiedzialności na kogoś innego to ucieczka od życia autentycznego.
Inni - są skazani na nasze wybory. Obdarzając kogoś uczuciem, zabieramy mu autentyczność, czynimy niewolnikiem, uprzedmiotowiamy go. Nie istnieje autentyczna miłość, przyjaźń, relacje polegają na uległości jednych i dominacji drugich. Życie autentyczne jest zatem egzystencją samotniczą. Człowiek, pozbawiony punktów oparcia, całkowicie zagubiony w świecie bez kodeksu moralnego, odkrywa, że jego egzystencja jest absurdem.
Karl Jaspers (1883-1969) - niemiecki prawnik, lekarz, filozof, psychopatolog, prześladowany przez hitlerowców z powodu żydowskiego pochodzenia żony. Po wojnie walczy o duchowe odrodzenie Niemiec. Rozczarowany brakiem rozrachunku narodu niemieckiego ze swą przyszłością, wyjeżdża do Szwajcarii, przyjmując obywatelstwo tego kraju. Jednym z kluczowych problemów, którymi zajmował się Jaspers, jest wolność. Zaczyna się ona od przekroczenia konwencji i dokonania wyboru egzystencjalnego - odnalezienia siebie, bycia sobą. Wolność wskazuje drogę komunikacji z drugim, a także drogę ku transcendencji. Swoją istotę człowiek ujawnia w sytuacjach granicznych, jakimi są: cierpienie, śmierć, walka.
Gabriel Marcel (1889-1973) - filozof, dramatopisarz, reprezentant chrześcijańskiego nurtu filozofii egzystencjalnej. Według Marcela do idei istnienia przechodzimy od posiadania, gdyż wszystko opiera się na różnicy pomiędzy autentycznym życiem a tym, co się ma. Rzeczy panują nad nami, to nie one są naszą własnością, to my jesteśmy ich niewolnikami. Jeśli doprowadzimy do całkowitego poddania się światu rzeczy, wówczas nastąpi nasza degradacja. Zaprzedając duszę posiadaniu, człowiek staje się coraz bardziej samotny, nieszczęśliwy, odczuwa wewnętrzną pustkę. Ucieczką od tego stanu jest miłość i twórczość, a także nadzieja.
Albert Camus (1913-1960) - pisarz, filozof, laureat literackiej nagrody Nobla. W jego refleksji dominuje tematyka dotycząca sensu, wolności istnienia, zagubienia człowieka w świecie, skończoności istnienia wobec nieskończoności świata, a także absurdu istnienia. Przytłoczeni codziennością zdarzeń (metafora mitu Syzyfa), nie dostrzegamy absurdalności naszego jestestwa. Tego, że jesteśmy jedynie epizodem w świecie, który nic nie wie o naszym istnieniu i trwa niezależnie od naszego bycia bądź odejścia. Jedynym czynem, który nie jest absurdalny, jest czyn buntu. Nie zmieni on co prawda naszej beznadziejnej egzystencji, ale poprzez niego wyrazi się nasze człowieczeństwo. Ów wysiłek powinniśmy podejmować ciągle, bez względu na to, czy świat uzna go za sensowny.