/Marcela; na podstawie Łoś i wcześniejszych notatek z Szackiej na wds :)/

34. WYJAŚNIJ, CO ROZUMIEMY PRZEZ ROLĘ SPOŁECZNĄ. OD CZEGO ZALEŻY PEŁNIENIE ROLI?

• ROLA SPOŁECZNA: zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją społeczną; schemat zachowania zawiązanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny -->rola to wyznacznik sposobu zachowania się osoby zajmującej daną pozycję

• konstrukcja roli: zachowania nakazane + zachowania zakazane + margines swobody

• poszczególne role różnią się marginesem swobody

• KONFLIKT RÓL - role pełnione jednocześnie przez jednostkę wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań

• konflikt ról może być minimalizowany przez odpowiedni DOBÓR RÓL (odpowiednie dobieranie pozycji osiąganych)

• rola społeczna określa nie tylko zachowanie jednostki spełniającej rolę, ale również innych jednostek wchodzących z nią w interakcje

• dana rola może przedstawiać się bardzo różnie w zależności od tego, kto ją określa (uczeń - określany przez nauczyciela, system szkolny lub wagarujących kolegów)

• z rolą można się identyfikować całkowicie, zachowywać wobec niej rezerwę, można zinternalizować albo odrzucić

DWA KIERUNKI ZAINTERESOWNIA ROLĄ SPOŁECZNĄ

• PODEJŚCIE FUNKCJONALNO-STRUKTURALNE: role jako czynniki porządkujące rzeczywistość społeczną i jako składniki struktury społecznej

• określenie jak powinna zach. się osoba zajmująca daną pozycję

• orientacja, czego można oczekiwać w danej sytuacji

• porządkowanie społ. -->stabilizacja społeczeństwa

• role przeciwdziałają zmianie w społ., chociaż jej nie wykluczają - element dynamiczny to margines swobody

• role jako stwarzane przez społ. „gorsety” -->zbiorowość to układ ról, a nie osób

• Merton -->z każdą pozycją jest związany zespół ról

• zainteresowanie nakazanymi i zakazanymi elementami roli

• PODEJŚCIE INTERAKCYJNE: role społ. powstają w procesach międzyosobniczych reakcji

• ważne, jak role są odgrywane - przez poszczególnych aktorów / wobec różnych osób, partnerów

• zespół ról - jedna i ta sama rola odgrywana w różnych okolicznościach i wobec różnych partnerów

• ważne jest całe zachowanie aktorów (również zach. niewerbalne - gesty, miny itd.)

• zainteresowanie marginesem swobody odgrywanej roli

• otoczenie narzuca lub przypisuje jednostce pewne role nieformalne (rola opiekuna, intryganta itd.); mają one ogromny wpływ na kształtowanie się obrazu samego siebie, a w związku z tym na wybór i interpretację innych ról (również tych bardziej sformalizowanych)

• związki ról nieformalnych z makrostrukturą społeczną:

• role odzwierciedlają stosunki społeczne

• role - źródło wiedzy o społeczeństwie i jego systemie kontroli

OD CZEGO ZALEŻY PEŁNIENIE ROLI?

• wymagania związane z rolą stają się samodzielnymi czynnikami motywującymi, gdy: /Reykowski/

• nastąpi powiązanie wymagań roli z poczuciem własnej wartości (przykład pijaka, którego znajomi podziewają za „mocną głowę” - dla niego ilość wypitego alkoholu stanie się miarą własnej wartości - jednostka wcieli się w rolę pijaka)

• działanie wykonywane w sposób systematyczny przez wiele lat i przynoszące nagrody (pozycja społeczna, zarobek itd.) ulegnie stopniowemu doskonaleniu (pojawiają się też standardy dotyczące dobrego wykonania)

35. WYJAŚNIJ, DO CZEGO ODNOSI SIĘ POJĘCIE „TWORZENIE ROLI”

TWORZENIE ROLI

• TWORZENIE ROLI (Turner): role społeczne nie są przyjmowane w gotowej formie, ale są TWORZONE I MODYFIKOWANE w procesach interakcji z innymi (którzy także występują w zmieniających się rolach)

• w zmieniającym się społeczeństwie role przybierają wciąż nowe postacie w związku z:

• mobilnością społeczną

• zmieniającym się stylem interakcji

• przemianami kulturowymi

• przemianami technologicznymi itd.

• stała konfrontacja jednostki z przeobrażanymi rolami innych osób u danej jednostki stanowi bodziec w kierunku ponownego przystosowania się

• w życiu społecznym aktorzy WZAJEMNIE programują i modyfikują woje role - jest to proces w dużej mierze spontaniczny

KONCEPCJA WAŻNYCH INNYCH MEADA

• w zależności od tego, jakie role stają się w danej sytuacji ważne dla jednostki, będzie ona posługiwała się rozmaitymi wizjami „ważnych innych”

• nie ma zatem sensu pytanie o ogólny obraz „ważnych innych” u danej jednostki

• [to już gdzieś było, a w tekście Łosia był tylko jeden akapit na ten temat]

NADAWCA ROLI

• „NADAWCA” roli znacząco wpływa na subiektywną treść roli, a w konsekwencji na współtworzone przez nią postawy i zachowania

• na przykład: rola ucznia może być kształtowana pod wpływem rodziców (prymus) lub wagarujących kolegów ;-) [w obu wypadkach jest to rola ucznia, ale wypełniona inną treścią, która zależy od nadawcy roli]

• „nadawca” roli nie musi mieć charakteru jednorodnego - rozszczepienie może polegać na postrzeganiu przez wykonawcę roli odrębnych układów odniesienia porównawczego, normatywnego, oceniającego

• ta sama rola może występować w różnych kontekstach sytuacyjnych, nadających jej różny charakter:

• formalny lub nieformalny

• konkretny lub symboliczny

• ekspresyjny lub instrumentalny

• autentyczny lub fasadowy

FUNKCJA KONTROLNA RÓL SPOŁECZNYCH

• role społeczne pełnią funkcję kontroli społecznej na dwa sposoby:

• przyjęte role modyfikują znacznie zachowania ludzi, sposób ich myślenia, samoocenę itd. - stanowiąc „kanał” przekazywania jednostce kulturowych norm i wartości

• przyjęcie danej roli modyfikuje postrzeganie danej osoby przez innych (a zatem ich reakcje na nią itd.), co ma wpływ na zachowania tej jednostki, jej autopercepcję itd. [w dużej mierze jest to wynik działania stereotypów]

• eksperyment Zimbardo: eksperymentalnie wywołana identyfikacja z rolą powodowała u przypadkowych osób autentyczne przemiany osobowości

• eksperyment Rosenthala (zdrowi ochotnicy przejmowali role chorych psychicznie i zgłaszali się do szpitali psychiatrycznych): wszelkie zachowania „pacjentów” wykraczające poza ramy oczekiwań związanych z rolą chorego psychicznie były przez personel ignorowane lub reinterpretowane w ramach tej roli

• !!! przy zmianie postawy bardziej od ustnej perswazji skuteczna jest manipulacja rolami: działając w roli pierwotnie odrzucanej, jednostka staje wobec konieczności zredukowania dysonansu, co osiąga przez zmianę poglądów na bliższe owej roli [mechanizm wykorzystywany np.: w psychodramie]

• w tradycyjnych społeczeństwach role określane są zwykle jednoznacznie i są wzajemnie zsynchronizowane i zintegrowane

• w złożonych, otwartych społeczeństwach jedna rola staje się rolą kluczową, narzucającą sposób postrzegania jednostki przez innych (niewidomy, student, narkoman itd.) i przez jej pryzmat postrzega się inne role pełnione przez daną osobę

36. SCHARAKTERYZUJ PRZYSTOSOWANIE DO ROLI

• człowiek buduje swój obraz na podstawie sygnałów wysyłanych mu przez innych (jaźń odzwierciedlona)

• ludzie reagują jednak nie tyle na unikalne cechy danego człowieka, co na pełnione przez niego role (w szczególności na rolę kluczową)

• takie reakcje, podkreślające związek danej osoby z pełnioną rolą, wzmacniają identyfikację tej osoby z rolą - reakcje ludzi utwierdzają jednostkę w przekonaniu, że to właśnie ta rola charakteryzuje jej pozycję i osobowość społeczną

ETAPY PRZYSTOSOWANIA DO ROLI

I IDENTYFIKACJA ROLI: może być przypadkowa i krótkotrwała, w skrajnych przypadkach może nastąpić odrzucenie roli lub jej częściowa modyfikacja

• identyfikacja zależy od tego, czy dana osoba ma kompetencje do pełnienia roli, czy pełnienie roli wpływa dodatnio na samoocenę i przyczynia się do wzmacniania pozycji jednostki w grupie

• wczuwanie się w rolę

• uświadamianie sobie jej subiektywnie przetworzonej treści

• przejęcie roli (dobrowolnie lub pod presją otoczenia) jako rodzaju drogowskazu (?)

• identyfikacja „nadawcy” roli, wybór innych, których oczekiwania kształtują subiektywne postrzeganie danej roli przez jednostkę i których oczami ocenia ona swoje zachowania związane z rola

II WDRUKOWANIE ROLI:

• etap wstępny - identyfikacja roli - może być utrwalony przez sam fakt dostrzeżenia roli przez otoczenie (czy też ważnych innych)

• TEORIA NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO: „naznaczenie” kogoś określoną etykietą:

• narusza jego relacje z otoczeniem

• uniemożliwia normalne pełnienie dotychczasowych ról

• oddziałuje na samoocenę jednostki (przez jaźń odzwierciedloną)

• prowadzi do stopniowego przejmowania danej roli i postrzegania jej jako kluczowej

• DEWIACJA - może być pozytywna i negatywna

• metody pozytywnego naznaczenia (patrz: badania Rosenthala - pozytywne uprzedzenie nauczycieli do losowo wybranych uczniów skutkowało lepszym stosunkiem nauczycieli do niech i lepszymi wynikami w nauce)

• naznaczenie negatywne: osobie raz wpisanej w rolę dewiacyjną trudno jest pozbyć się jej, nawet przy całkowitej zmianie zachowania (eks-więzień, eks-alkoholik, eks-zwycięzca sportowy)

• WSTECZNE WDRUKOWANIE ROLI (mechanizm retrospektywnej interpretacji): reinterpretacja wcześniejszych zachowań czy faktów z biografii danej jednostki w świetle stereotypów związanych z jej nową rolą

• gromadzenie i interpretacja danych wedle pewnego klucza - rejestracja przede wszystkim faktów zgodnych z diagnozą (np.: recydywa oskarżonego ma silniejszą moc obciążającą niż fakty świadczące o altruizmie, bohaterstwie itd.)

• mechanizm retrospektywnej interpretacji - szczególnie groźny, gdy ulega rutynizacji i instytucjonalizacji

III WRASTANIE W ROLĘ: etap niekonieczny

• zorganizowane wokół spełniania danej roli kontakty społeczne, materialne zabezpieczenia, symbole, racjonalizacja, rutynowe zachowania, tworzą NATURALNY ŚWIAT danej jednostki; są one postrzegane jako oczywiste i konieczne (nawet jeśli nieprzyjemne) elementy rzeczywistości, które trzeba brać pod uwagę w swych zachowaniach

• [np. przejście na emeryturę osoby aktywnie zaangażowanej zawodowo skutkuje czasem załamaniem się subiektywnego porządku świata nadającego sens działaniu tej osoby]

• w przypadku ról dewiacyjnych wrastanie w rolę może stać się psychiczną koniecznością: przypisywanie danej jednostce roli dewianta nie może pozostać bez wpływu na jej jaźń odzwierciedloną -->rozpoczęcie kariery dewiacyjnej

• wrastanie w rolę związane jest z procesem uczenia się technik neutralizacji, które opierają się na rozszerzeniach reguł wykluczających lub łagodzących odpowiedzialność za łamanie określonych norm (pozwala to na pełnienie moralnie nieakceptowanych ról bez utraty szacunku dla samego siebie)

• mechanizmy neutralizacji:

• negacja odpowiedzialności (np.: zrzucenie winy za czyny na rudne dzieciństwo)

• negacja krzywdy (np.: zaprzeczanie związku między czynem a jego konsekwencjami)

• negacja ofiary (np.: przekonanie, że ofiary prowokują zachowania agresywne)

• potępienie potępiających (np.: przekonanie, że policja jest przekupna, a sądy skorumpowane)

• odwoływanie się do wyższych lojalności (np.: uzasadnienie spełnienia wymogów roli ze względu na przyjaźń, lojalność wobec grupy, misję pokolenia itd.)

• * mechanizmy neutralizacji mogą pojawić się również w związku z pełnieniem ról formalnie neidewiacyjnych

IV FETYSZYZACJA (AUTONOMIZACJA) ROLI: celebrowanie roli dla niej samej, poddanie się jej tyranii

• rola obrasta rytuałem, który paraliżuje działania ukierunkowane na cele czy wartości znajdujące się poza rolą

• superkonformizm w stosunku do oczekiwań związanych z rolą

• szczególnie łatwo fetyszyzacji ulegają role służbowe w sformalizowanych strukturach biurokratycznych (np. funkcjonariusze hitlerowscy)

---