KOŚCIELSKA M.: „Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny” roz. IV

4.Opisowa charakterystyka stopnia samodzielności badanych Dzci.
Dzieci uczęszczające do szkoły specjalnej i wychowywane w domu.
Charakterystykę utrudnia zróżnicowanie wiekowe (7-12lat). Stopień samodzielności (poziom funkcjonowania) bardzo koreluje z wiekiem- zależność tą pokazuje skala Hutrig-Zazzo. Poziom samodzielności na poziomie tych samych grup wiekowych był jednak bardzo zróżnicowany i występują znaczne różnice indywidualne. Charakterystykę przeprowadzono w rozbiciu na grupy:
7-8 lat, 9-10 lat, 11-12 lat. Charakterystyka ta jest tylko orientacyjna, wskazująca podstawowy zakres umiejętności i różnice indywidualne między dziećmi.
a. Sprawność Dzci w wieku 7-8lat:
-duży rozsiew pomiarów (4 os. w normie, 1 ponad nią i 1 poniżej): Dzci często nie wykonywały prób na swoim poziomie lub poniżej niego, a wykonywały zadania trudniejsze=>wynik „+”
-JEDZENIE: wszystkie Dzci jadły same, ale posiłek całkowicie przygotowany, podany i pokrojony przez dorosłego; czasami nabierały same z półmisków; posługiwanie się sztućcami, nożem tylko w ograniczonym zakresie; na ogół nie brudziły, chyba że wyst. Trudności manualne
-TOALETA:samodzielne mycie rąk i twarzy na polecenie; niektóre Dzci samodzielna kąpiel, ale pod nadzorem rodzica; w ubikacji radziły sobie w pełnym zakresie
-SEN: same układały się do snu, ale rodzice pomagali przygotować łóżko i sprawdzali ułożenie DZ
-UBIERANIE: rozbieranie samodzielne- wszyscy, przy ubieraniu niektórzy wymagali pomocy przy trudniejszych częściach garderoby; ubrania przygotowywali rodzice, tylko Dzci zaniedbywane same to robiły i decydowały o zmianie ubioru (wysoko punktowane)
-CZYNNOŚCI GOSPODARSKIE: charakter półzabawowy, nie były odpowiedzialne za porządki a jedynie pomagały w sprzątaniu, czyściły sobie obuwie, prały skarpetki
-LEKCJE: samodzielnie, ale z polecenia i pod kontrolą rodziców (pytania, sprawdzanie zeszytów); DZ zaniedbane skazane na samodzielność; zostawanie samemu w domu- ponad połowa zostawała na parę godzin, niektórzy na cały dzień (norma wg skali pozostawania w domu: 10-12 lat)- wiąże się to z trudnymi warunkami życia rodzin
-AUTNOMIA POZA DOMEM:tylko część dzieci wychodziła poza dom i to w najbliższe otocznie (podwórko, kiosk- drobne sprawunki, bez umiejętności liczenia, nie potrafiły zaplanować zakupu)

Umiejętności, których Dzci nie posiadały, a wg skali powinny: znajomość własnego adresu, umiejętność odczytywania zegara, pisanie listów i elementarne rachunki. -->są to czynności typowo intelektualne, które wchodzą w skład rozwoju umysłowego

b. Sprawność Dzci w wieku 9-10 lat:
11os. Powyżej normy, 3 w normie, 2 poniżej: większa odpowiedniość, tj. Dzci wykonywały przede wszystkim zadania przewidziane na ich poziome, ale też trudniejsze. Korzystne zmiany we wszystkich zakresach w porównaniu do grupy 7-8lat.
-JEDZENIE: tylko Dzci z b.dużymi defektami wymagały pomocy w pokrojeniu i przygotowaniu potraw, na ogół Dzci są samodzielne w obsłudze, potrafią przygotwać sobie proste posiłki: kanapkę, nalać mleka, ugotować ziemniaki lub zrobić jajecznicę jeśli potrafią zapalić gaz- b.cenna umiejętność, posiadało ją mało Dzci (bo: nie dopuszczano, nie wszyscy mieli kuchenki gazowe)
-TOALETA: większość myła ręce i twarz bez przypominania, część sama kąpała się, myła włosy i czyściła paznokcie; większość wymagała jednak nadzoru
-UBIERANIE: ubieranie samodzielne, połowa sama decydowała o stroju uwzględniając pogodę; niektórzy drobne przepierki i reperacje wykonywali
-SEN: większość chodziła spać o nieregularnej porze (może być odczytywane jako wysoki poziom samodzielności, ale wiąże się głównie z warunkami lokalowymi i niezdyscyplinowaniem- do późna ogląda się TV); tylko w 5 rodzinach regularne pory snu
-ZOSTAWANIE W DOMU: wszyscy bez problemu, chyba że mają nadopiekuńczych rodziców lub dziadków; część dodatkowo opiekowała się młodszym rodzeństwem
-CZYNNOŚCI GOSPODARSKIE: wysoce zróżnicowane, tzn. jedni całkowicie „ciepłe gniazdko” (wszystko wykonywali opiekunowie), inni zdani na siebie i mają dużo obowiązków; podobnie z odrabianiem lekcji
-AUTNOMIA POZA DOMEM: niemal wszyscy sami chodzili do szkoły, ponad połowa korzystała ze środków komunikacji miejskiej; spacery i wyjścia do kina z kolegami, wizyty towarzyskie w domu; potrafili wykonać drobne zakupy dysponując jakąś kwotą potrafili ją policzyć i rozdysponować; sporadycznie Dzci nie znały adresu i nie bywały poza domem bez rodziców
Sporadycznie: umiejętność funkcjonowania w instytucjach (poczta); ponad połowa nadal nie znała się na zegarku

c. Sprawność Dzci 11-12 lat:
5 powyżej normy, 3 w normie, 0 poniżej; funkcjonowanie zbliżone do najbardziej samodzielnych z w/w grupy; zmniejszona kontrola rodziców nad sposobem spędzania czasu przez Dzci (wychodzenie bez opowiadania się, poruszanie się po całym mieście z przesiadkami, znajomości z osobami nieznanymi rodzicom); są też przypadki nadmiernej kontroli rodziców
-współodpowiedzialni za prowadzenie gospodarstwa domowego, w trakcie nieobecności/choroby rodzica zakupy, gotowanie, opieka nad rodzeństwem; część zmuszona do samodzielności wskutek niedostatecznej opieki- nie spełniało zadań powyżej poziomu rewelacyjnie, ale potrafiła sobie poradzić; część Dzci miało unormowaną sytuację, ich obowiązki to „prace zlecone” przez rodziców, którzy kontrolowali też lekcje, ubiór, formy spędzania czasu wolnego
-rażące! Połowa nadal nie potrafi odczytywać zegara! Ogólny ogląd, ale problemy z dokładnym odczytaniem godziny; znaczący wielkość tarczy i cyfr
-wyróżniające! Większość potrafiła dzwonić telefonicznie (telefony nierozpowszechnione jeszcze w domu, umiejętność jest więc tym bardziej doceniana)

5. Ogólna ocena stopnia samodzielności badanych.
*Postęp w rozwoju charakterystyczny dla typowego rozwoju!
*O wiele lepsze wyniki DZ polskich od Dzci z paryskich szkół podstawowych (bo: inne warunki życia, zaniedbania zmuszają do samodzielności, braki w budowie skali). Ogólnie wyniki adekwatne, ale ich wartość należy nieco osłabić.
*Ocena funkcjonowania wobec tradycyjnych oczekiwań w naszym społeczeństwie: w tym kryterium należy stwierdzić, że Dzci funkcjonują w granicach szeroko pojętej normy. Poziom Dzci zupełnie zadowalający poza pewnymi indywidualnymi przypadkami.
*Jakość opanowanych sprawności odpowiadała wyraźnie warunkom ich życia. Większość pochodzi z rodzin robotniczych, co zmusiło ich niejako to wyuczenia się umiejętności, które są podstawą niezależnego życia- nie można więc nazwać tych Dzci ciężarem dla społeczeństwa!
*Instrumentalny postęp ich umiejętności „życiowych” wskazuje, że w szkole łatwo zdobędą umiejętności zawodowe. Brak takiej pewności co do umiejętności decyzyjnych, zdolności optymalnego sterowania swoim postępowaniem (mogą rozwinąć się w odpowiednich warunkach).

6. Niektóre indywidualne przyczyny różnic w poziomie samodzielności Dzci.
Różnice poziomu samodzielności pozwalają na podział Dzci na grupy:
-Dzci najmniej samodzielne (wynik poniżej normy): 3 przypadki
-Dzci przeciętnie samodzielne (wyniki w normie): 12 przypadków
-Dzci najbardziej samodzielne (wyniki powyżej normy): 15 przypadków
Analiza materiału utrudniona ze względu na nierównomierny rozkład wyników. Odwołanie gł. do metod wnioskowania klinicznego, ale też testów statycznych i danych ilościowych.
a. Poziom samodzielności a poziom umysłowy:
Różnice w poziomie samodzielności okazały się częściowo zbieżne z różnicami w poziomie ich rozwoju. Współczynnik korelacji wskazuje na wyraźny związek dodatni między tymi zmiennymi.
Poziom umysłowy a poziom rozwoju- tabela str. 222.
-Z 15 Dzci najbardziej samodzielnych 13 uzyskało wysokie wyniki w skali inteligencji, 3 w normie umysłowej, a 10 na pograniczu upośledzenia. Dwoje spośród najmniej samodzielnych na pograniczu umiarkowanego UU.
Z klinicznego punktu widzenia zależności między ilorazem inteligencji a samodzielnością nie były tak jednoznaczne- zauważono też jaskrawe przypadki odmienności między inteligencją a samodzielnością.
Dzci o podobnym poziomie rozwoju uzyskiwały różne wyniki w skali samodzielności.
Próba wyjaśnienia takich rozbieżności:
*brak zbieżności w testach Bineta-Termana (inteligencja) i Hurtig-Zazzo (samodzielność) pokazują, że testy są zgodne z ich przeznaczeniem, tj. służą do badania innych obszarów.
*W zależności od sposobu zdefiniowania inteligencji i samodzielności (narzędzi użytych do ich pomiaru) relacje tych pojęć mogą się zmieniać. np. w szeroki pojęciu inteligencji, której miarą jest efektywne radzenie sobie w różnych sytuacjach życiowych, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie się przy życiu w zmiennych warunkach środowiskowych, pojęcie inteligencji jest bliskie samodzielności. Samodzielność jest tu atrybutem aktywności, która umożliwia przeżycie: jest wyrazem i najważniejszym wskaźnikiem inteligencji.
*Związek między poszczególnymi sprawnościami umysłowymi czy cechami aktywności intelektualnej a samodzielnością- niejednakowe znaczenie poszczególnych sprawności dla nabywania samodzielności.
INTELIGENCJA PRAKTYCZNA (tzw. umiejętność dokonywania poprawnych operacji na materiale konkretnym) jest najcenniejsza w potocznym znaczeniu, a INTELIGENCJA TEORETYCZNA (pojęcia abstrakcyjne) stawiania wręcz w antagonizmie z samodzielnością.
*Samodzielność, podobnie jak inteligencja, nie stanowi w sensie psychologicznym jednorodnego zjawiska- może oznaczać umiejętność działania w najrozmaitszych sytuacjach życiowych. Wymaga uruchomienia różnych mechanizmów i schematów radzenia sobie zależnie od sytuacji.
Na poziomie ogólnym nie sposób określić, które właściwości inteligencji są najważniejsze dla samodzielnego działania!
PONADTO: poza intelektualną sprawnością o przebiegu działania decydują jeszcze inne czynniki, np. sprawność motoryczna, motywacja, stopień wyćwiczenia umiejętności, stan zdrowia..
*Badani, którzy przy wysokim I.I. wykazali małą samodzielność, ujawnili duże DYSHARMONIE ROZWOJOWE i w poszczególnych przypadkach można było wskazać związek między szczegółowymi właściwościami ich funkcjonowania intelektualnego a sposobem radzenia sobie (doskonale radziły sobie z znanych sytuacjach, a trudności z sytuacjami nowymi).
*Zdolność dokonywania operacji na materiale abstrakcyjnym i poziom samodzielnego funkcjonowania w tej kwestii zmieniał się w zależności od możliwości rozwiązania problemu w płaszczyźnie konkretnej (w bezpośrednim działaniu- samodzielność, w planowaniu- brak).
*Inna dysharmonia: doskonała orientacja osobowa (do kogo po co się zwrócić) a zaburzona orientacja przestrzenna.
*Istnienie dysharmonii u Dzci UU jest zjawiskiem powszechnym. Ogólnie dysharmonijność funkcjonalna jest zjawiskiem normalnym, z tym że w przypadkach organicznego uszkodzenia mózgu prawdopodobieństwo osiągnięcia bardzo nierównomiernego stopnia sprawności poszczególnych struktur mózgowych, a co za tym idzie i sprawności funkcjonowania w różnych zakresach, jest wysokie.
*Nierównomierności rozwoju i związane z tym procesy kompensacyjne tłumaczą wiele rozbieżności między wynikami w obu skalach.

b. Zaburzenia ruchowe a poziom samodzielności.
33%badanych Dzci miało zaburzenia rozwoju ruchowego.
*Prawidłowa sprawność fizyczna sprzyja rozwojowi samodzielności, ale nie determinuje ostatecznie jej poziomu.
*Zależność między inteligencją-samodzielnością-sprawnością ruchową: zazwyczaj gdy Dzci o niskim poziomie inteligencji ujawniały wysoki poziom samodzielności, wówczas ich sprawność ruchowa była bardzo dobra. Kiedy zaś ujawniały się znaczne defekty ruchowe i mimo to samodzielność była znaczna- DZ wyróżniało się wysokim I.I. WIĘC:
W przedziale wieku badanych rozwój samodzielności może opierać się w sposób dominujący bądź na sprawnościach intelektualnych, bądź ruchowych i że sprawności te mogą pełnić względem siebie funkcje kompensacyjne. Prawdopodobnie jest to możliwe tylko w pewnych granicach i muszą zaistnieć pewne warunki.

c. Poziom samodzielności a motywacja do samodzielnego działania.
*Hipoteza: czynnikiem, który może modyfikować relacje między poziomami sprawności instrumentalnych (umysłowych i ruchowych) a poziomem samodzielności jest motywacja do samodzielnego wykonywania różnych czynności.

*MOTYWACJA tu rozumiana jako mechanizm stymulujący aktywność, którego istotą jest chęć osiągnięcia wartości tkwiącej w samodzielnym działaniu.
*Badanie poziomu motywacji Dzci (pytanie ich samych i ich rodziców)--> 3poziomy motywacji:
-zestawienie wyników w skali samodzielności i motywacji do samodzielnego działania przy wysokiej samodzielności wykazano niską motywację. Częściowo wynika to z faktu, że rodzice mieli wysokie wymagania wobec samodzielności ich DZ.
-duży stopień zbieżności między wysoką motywacją do samodzielności u DZ a wynikami w skali Hurtig-Zazzo powyżej normy. Samodzielność niektórych DZ wynikała z chęci uniezależnienia się od władzy rodziców.
*Trudności w zakwalifikowaniu niektórych ocen,bo: dla niektórych DZ samodzielność w wielu zakresach była nawykiem.
*Wcześnie usamodzielnione Dzci wykazywały stosunkowo małe napięcie motywacyjne do samodzielnego wykonywania zadań, w przeciwieństwie do Dzci chronionych przez rodziców, które prawo do samodzielności musiały wywalczyć.
*Wpływ czynnika motywacyjnego bliżej nieokreślony: może być pozytywny, może być negatywny, a może nie odgrywać większej roli.

d. Napęd psychoruchowy a poziom samodzielności.
Rozpatrując sprawę motywacji zwrócono uwagę na ewentualny związek różnic w poziomie tej zmiennej z ogólnym napędem psychoruchowy.
NAPĘD rozumiany tu jako aspekt energetyczny działania (witalność).
Wyróżniono grupy DZCI:
1. DZ o podwyższonym napędzie psychoruchowym, wykazujące ogromną potrzebę aktywności, przede wszystkim ruchowej, działają szybko i niemęczliwe. Oczekiwano, że tendencja do samodzielnego działania będzie szczególnie silnie zaakceptowana i że będą one miały wysokie wyniki w skali samodzielności.
2. DZ o przeciętnym napędzie psychoruchowym, wyróżniające się na tle grupy stopniem aktywności. Oczekiwano, że przeciętny poziom napędu będzie czynnikiem stosunkowo słabo wpływającym na poziom samodzielności, w tym jedynie sensie, że jest on łatwą do modyfikowania przez inne czynniki podstawą rozwoju aktywności i dlatego w tej grupie może wystąpić największe zróżnicowane samodzielności.
3. DZ o napędzie obniżonym, wykazujące mała w stosunku do wieku potrzebą aktywności, nieruchliwie, powolne. Oczekiwano, że mała ruchliwości będzie powodem bierności, a ta może opóźniać proces usamodzielniania.

Od strony statystycznej związku między tymi zmiennymi nie stwierdzono. Najwięcej DZ wysoko usamodzielnionych wykazuje się popędem przeciętnym, co sugeruje, że normalny poziom witalności jest dla rozwoju własnej aktywności szczególnie korzystny, ale nie stanowi oczywiście bezwzględnej dominanty. Wszystkie Dzci z podwyższonym napędem miały bardzo dobre lub dobre wyniki samodzielności.
Nadpobudliwość może sprzyjać rozwojowi samodzielności tylko w pewnych granicach- stanowi bowiem równocześnie zaburzenie dezorganizujące działanie, a więc ogranicza samodzielne działanie DZ i zmusza rodziców do większej kontroli jego zachowania. Duża witalność bez cech dezorganizacji wydaje się czynnikiem wszechstronnie korzystnym.
Patologia typowa dla zespołu spowolnienia psychoruchowego wydaje się bardzo utrudniać przebieg procesu usamodzielniania.
Wolne tempo działania (bez cech patologii) nie zagraża usamodzielnianiu.

e. Stan zdrowia a poziom samodzielności.
Okazało się, że czynnik zdrowotny, przynajmniej w takim stopniu nasileniu zaburzeń jak w badaniu (uszkodzenia wzroku, choroby wew., ..), sam przez się nie wpływa na poziom samodzielności. Decyduje tu głównie stosunek rodziców do aktywności DZ.

---