WYKŁAD 4
OPERACJONALIZACJA TERMINÓW TEORETYCZNYCH
Czy dobrze rozumiemy następujące stwierdzenia?
• Jan jest bardziej kreatywny niż Piotr
• Jan myśli nieszablonowo
• ludzie niezadowoleni ze swej pracy są często sfrustrowani
• właściwa motywacja jest kluczem do sukcesu
• to skojarzenie jest bardzo odległe, ale wyraźne
• oszczędności wynikające z reorganizacji firmy są pozorne
• u Piotra ostrożność dominuje nad chęcią zysku
• społeczeństwo jest bierne
• ...
→ Są tu użyte terminy, które opisują ważne aspekty życia (zjawisk społecznych, psychologicznych, ekonomicznych),
→ rozumiemy je intuicyjnie, dostatecznie dobrze na potrzeby pogawędki
→ jednak ich intuicyjne rozumienie nie jest wystarczające dla użycia ich jako „legalnych” terminów naukowych.
→ muszą one zostać najpierw doprecyzowane.
Na jakiej podstawie wygłaszamy następujące tezy:
• ten pies jest smutny, bo czuje się samotny
• ten kot jest bardzo zły, bo uciekła mu mysz
• ten królik nie jest tu szczęśliwy...
• ten kanarek czuje się niedoceniony...
• w głębi duszy Jan tego wcale nie chce...
Terminy TEORETYCZNE ≠ OBSERWACYJNE
Potrzebne nam są KRYTERIA UŻYCIA tych terminów.
Np.:Interesuje nas zależność między:
(a) inteligencją a sukcesem szkolnym;
(b) inteligencją emocjonalną a sukcesem zawodowym;
(c) inteligencją społeczną a pozycją w danej społeczności;
(d) umiejętnością wizualizacji pola świadomości a aktywnością czakramów mocy
• jakie są KRYTERIA UŻYCIA tych terminów.
→ zazwyczaj poprzez opisanie stosownego wskaźnika empirycznego
→ w uproszczeniu: chodzi o sposób pomiaru danej zmiennej
O czym trzeba pamiętać przy takim zabiegu?
(1) Aby podane kryterium było precyzyjne.
(2) Aby podane kryterium było zgodne z naszym intuicyjnym rozumieniem terminu.
OPERACJONALIZACJA TERMINÓW TEORETYCZNYCH
Aby usunąć niejasności, często stosuje się procedurę operacjonalizacji.
• Niejasne pojęcie utożsamia się z zespołem stosownych wskaźników empirycznych
→ one stanowią (już dobrze określone) kryteria zastosowania danego terminu.
• Operacjonalizacja danego terminu = podanie odpowiedniej definicji projektującej regulującej.
• Liczy się z istniejącym (niejasnym, niedookreślonym) sensem terminu, ale go modyfikuje.
Np.:
(1) INTELIGENTNY utożsamia się z „uzyskuje w testach IQ wskaźnik co najmniej N”
(2) DOBRY_STUDENT utożsamia się z „uzyskał średnią ocen powyżej 4.0”
(3) AGRESYWNY ....
(4) PODATNY_NA_MANIPULACJĘ....
(5) PROSPOŁECZNY...
Definicja OPERACYJNA: sens pojęcia określa się poprzez podanie czynności (operacji)
→ chodzi o podanie empirycznego wskaźnika
• Wykonanie tych operacji dostarcza kryterium zastosowania terminu
• Operacjonalizacja terminu musi być zgodna z intuicyjnym sensem terminu poddawanego operacjonalizacji.
IDEA: chodzi o to, aby podać jasne i jednoznaczne reguły stwierdzania, czy dana cecha przysługuje danemu obiektowi, czy nie (ew. - w jakim stopniu).
→ w uproszczeniu - chodzi o podanie reguł pomiaru danej zmiennej
DWA KRYTERIA PRAWIDŁOWEJ OPERACJONALIZACJI
(a) FORMALNA POPRAWNOŚĆ.
(b) MERYTORYCZNA TRAFNOŚĆ
• UWAGA: drugi warunek nie jest w pełni jednoznaczny!
• UWAGA: sens definiowanego terminu jest sprowadzony do zespołu czynności,
różne zespoły czynności definiują różne terminy.
Np.: zdefiniowane tak np. pojęcie "inteligencji" będzie przypisane do konkretnego testu na inteligencję.
Np.: operacjonalizacje terminu „dobry student”
(a) Dobry student to student, który czasem przychodzi na zajęcia
→ nie jest formalnie poprawna (co to znaczy „czasem”?)
→ nie jest merytorycznie trafna
(b) Dobry student to student, który otrzymuje dobre oceny.
→ wydaje się być merytorycznie trafna
→ ale na pewno nie jest formalnie poprawna (jakie oceny są dobre?)
(c) Dobry student to student, który ma średnią ocen powyżej 2.65.
→ jest formalnie poprawna
→ nie jest merytorycznie trafna
(d) Dobry student to student, który ma średnią ocen powyżej 4.25.
→ formalnie poprawna
→ merytorycznie trafna ? (zgodna np. z kryteriami przyznawania stypendiów naukowych).
• Operacjonalizacja zmiennych teoretycznych - jeden z podstawowych zabiegów w naukach empirycznych (psychologia, ekonomia, socjologia, etc.)
Np.: Jaka jest zależność między poziomem agresji u dzieci a czasem oglądania brutalnych filmów w telewizji?
• trzeba zoperacjonalizować dwie zmienne:
1. POZIOM_AGRESJI
Operacjonalizacja zależy (m.in.). od
→ przyjętej metody badawczej
→ dostępnych danych empirycznych
→ żądanego poziomu szczegółowości
→...
2. CZAS_OGLĄDANIA_BRUTALNYCH_FILMÓW
Jak to zrobić?
→ ilość bójek? strzelanin? wulgaryzmów?
→ czy sceny są realistyczne?
→...
Np.: w ekonomii:
→ to, ile ogólnie się w danym kraju wytwarza → PKB
→ to, jak pieniądze tracą na wartości → INFLACJA
Np.: Szukamy wad formalnych poniższych operacjonalizacji:
(a) Udana promocja to taka promocja, po której sprzedaż wzrosła o co najmniej 12%.
(b) Wybitny chirurg, to chirurg, którego 99% operacji kończy się przeżyciem pacjenta.
(c) Państwo rozwijające się to takie, którego PKB wzrósł o ponad 10%.