CESARE BECCARIA
„O PRZESTĘPSTWACH I KARACH”
Przedmiotem rozważań dzieła Beccarii jest prawo dotyczące systemu prawa karnego będącego spuścizną najbardziej barbarzyńskich wieków. Autor ukazuje w nim braki ówczesnych systemów prawnych mając przez to na celu wzmocnienie legalnej władzy w państwie.
Beccaria zaczyna od wywodu, że ludzie zabierają się do usunięcia uciskających ich ustrojów dopiero po przebrnięciu przez tysiące błędów i wtedy zaczynają pojmować najoczywistsze prawdy. Prawa, które powinny być umowami wolnych ludzi zazwyczaj służą jako narzędzie do zaspokajania potrzeb mniejszości. Tylko nieliczni dążą do usunięcia błędów - niewłaściwego postępowania karnego, czy okrucieństwa kar. Życie ludzi wyznaczone jest przez ustawy - warunki, pod którymi złączyli się oni w społeczność, poświęcając przy tym część swojej wolności dla ogólnego spokoju i bezpieczeństwa. Wolności tych należy jednak bronić przed zamachami i dlatego ustanowiono kary przeciwko tym, którzy ustawy te naruszają. Jednak kara, która nie jest bezwzględnie konieczna staje się tyrańska. Niesprawiedliwe są także kary, które nie dążą do utrzymania interesów prywatnych we wspólnocie.
Z powyższych zasad wynikają pewne konsekwencje. Po pierwsze, kary za przestępstwa mogą być tylko ustanawiane przez prawa, a władza ich stanowienia należy do prawodawcy. Niesprawiedliwa byłaby kara przekraczająca granice prawa (inna niż przypisana prawem). Po drugie, społeczeństwo jest związane z każdym ze swych członków umową nakładającą na obie jej strony obowiązki i tym samym wymaga dotrzymywania układów korzystnych dla wszystkich. Ponadto surowość kar jest sprzeczna ze sprawiedliwością i istotą umowy społecznej. Po czwarte, praw wykładni ustaw karnych nie może przysługiwać sędziom kryminalnym, dlatego iż nie są oni prawodawcami. Ten sam sąd może za te same przestępstwa w różnym czasie wyznacza różne kary - zamiast kierować się ściśle literą prawa, w błąd wprowadza chwiejność jego wykładni. Ścisłe stosowanie prawa zapewni obywatelom bezpieczeństwo osobiste. Jednak stosowanie wykładni praw jest konsekwencją ich niejasności. Im więcej będzie ludzi korzystających ze spisanych w sposób zrozumiały praw, tym mniej będzie przestępstw.
Dla interesu ogólnego ważne jest, aby przestępstwa nie były popełniane oraz aby coraz rzadsze były te, które są najbardziej szkodliwe dla społeczeństwa. Wynika z tego, że musi istnieć współmierność między przestępstwami i karami. Istnieje pewne hierarchia przestępstw: na pierwszym stopniu znajdują się te, które burzą wspólnotę, a na ostatnim znajdują się najmniejsze uchybienia. W hierarchii tej mieszczą się wszystkie czyny sprzeczne z dobrem publicznym - przestępstwa. Czyny nie włączone do niej, nie stanowią przestępstwa i nie można za nie karać jak za przestępstwa. Miarą wagi przestępstw jest szkoda wyrządzona narodowi. Istnieje jednak różnica między sposobami karania za różne przestępstwa. Zamachy na bezpieczeństwo i wolność obywateli należą do przestępstw najważniejszych (zabójstwa, kradzieże).
Konieczność posiadania szacunku w oczach innych zrodziła pojedynki prywatne. Środkiem zapobieżenia temu przestępstwu jest ukaranie napastnika dającego podwód do pojedynku oraz uznanie za niewinnego tego, kto był zmuszony bronić tego, czego prawa nie zabezpieczają (szacunku ludzi). Jednak aby uchronić społeczeństwo przed wykroczeniami przeciwko spokojowi publicznemu i osobistemu potrzebny jest nadzór policji, jednak władza ta nie może działać samowolnie lecz powinna działać zgodnie z prawem.
Celem kary jest przeszkodzenie winnemu w wyrządzaniu nowych szkód współobywatelom oraz powstrzymanie innych od wyrządzania szkód tego samego rodzaju. Dlatego należy stosować tylko takie kary i metody, które byłyby najskuteczniejsze i najtrwalsze. Jednak niezwykle ważne dla dobrego ustawodawstwa jest również określenie stopnie wiarygodności świadków i dowodów. Istnieje również ogólna zasada dla określenia wiarygodności jakiegokolwiek zdarzenia - jeśli dowody tego zdarzenia są od siebie zależne nawzajem, to mniejsze jest prawdopodobieństwo tego zdarzenia, ponieważ obalając jeden dowód tracą na znaczeniu również pozostałe.
Beccaria krytykuje stosowanie tortur względem oskarżonego w czasie postępowania sądowego, w celu przyznania się do winy, sprzeczności jego zeznań oraz w celu ujawnienia wspólników lub innych popełnionych przestępstw. Nikogo jednak niemożna nazwać przestępcą, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina i nie zapadnie skazujący wyrok. Jeżeli przestępstwo zostało udowodnione należy wymierzyć jedynie taką karę, jaka jest przewidziana za popełnione przestępstwo, więc stosowanie tortur jest zbyteczne. Krytyce poddaje również proces oskarżycielski. Uważa, że prawidłowe postępowanie śledcze powinno być bezstronnym zbadaniem zdarzenia.
Ważna jest szybkość wymierzenia kary, ponieważ im bliższa będzie ona chwili popełnienia przestępstwa, tym będzie ona bardziej sprawiedliwa i użyteczna. Ponadto trwalsze będzie w umyśle ludzkim skojarzenie dwóch pojęć: przestępstwa (przyczyny) i kary (konsekwencji). Kara musi być zgodna z istotą danego przestępstwa, bo tylko wtedy będzie spełniać funkcję odstraszającą od popełniania przestępstwa. Ważna jest również równość w stosowaniu kar - ta sama kara powinna być przewidziana wszystkich obywateli, bez względu na stan z jakiego pochodzą.
Obrazy osobiste powinny być karane niesławą, która stanowi oznakę nagany publicznej pozbawiającej winnego publicznego szacunku, zaufania ze strony ojczyzny oraz braterskiego stosunku, który tworzy więź społeczną. Nie należy jednak tej kary stosować zbyt często i wobec wielu osób jednocześnie.
Ten, które podporządkowuje się prawom i zakłóca spokój publiczny powinien być wyłączony ze społeczeństwa, czyli powinien być wygnany. Banicja powinna być stosowana w stosunku do osób oskarżonych o najcięższe przestępstwa, jednak potrzebna jest ustawa, która wyłączałaby dowolność stosowania tej kary. Jednak karą cięższą niż banicja jest kara utraty majątku, ponieważ zmusza ona biednych do odpowiadania własną głową i może doprowadzić ich do popełnienia przestępstwa.
Beccaria uważa, że okrucieństwo kar nie jest najistotniejszym środkiem powstrzymywania od popełnienia przestępstwa. Rolę taką jednak spełnia nieuchronność tych kar, czujność władz. Do osiągnięcia celu kary wystarczy, aby pociągała za sobą dolegliwości wyższe niż korzyści osiągnięte przez popełnienie przestępstwa. Kara śmierci nie powinna w ogóle występować w prawie. Nie surowość kar, ale ich długotrwałość wywiera największe wrażenie na człowieka. Kara śmierci powinna być zastąpiona karą dożywotniego pozbawienia wolności, ponieważ ta pierwsza daj ludziom przykład okrucieństwa. Miejscem kary powinno być tylko miejsce popełnienia przestępstwa, ponieważ tylko tam muszą ludzie czynić zło poszczególnemu sprawcy, aby zapobiec krzywdzie publicznej. Kary publiczne za popełnienie lżejszych przestępstw, do których ludzie są bardziej skłonni, powstrzyma ich od ich popełniania i tym samym powstrzyma od popełniania przestępstwa cięższych.
Kiedy zebrano już dowody i stwierdzono fakt popełnienia przestępstwa, należy oskarżonemu udzielić terminu i umożliwić mu zebranie środków do wykazania swojej niewinności. Termin ten nie może być za długi, ponieważ przeszkodziłby w szybkim ukaraniu Terminy te powinny być określone przez obowiązujące prawo. Dla przestępstw cięższych należy skrócić wydłużyć terminy dochodzenia, a termin przedawnienia należy wydłużyć. W przypadku lżejszych przestępstw powinno być zaś odwrotnie.
Istnieją jednak przestępstwa, które są trudne do udowodnienia. Ich trudność udowodnienia jest równoznaczna z prawdopodobieństwem niewinności. Kara za przestępstwo nie może być uznana za ściśle sprawiedliwą, dopóki prawa nie zastosowały możliwie najlepszego środka dostępnego narodowi, aby zapobiec popełnianiu przestępstw.
Samobójstwa jest przestępstwem, do którego nie można stosować kary w ścisłym tego słowa znaczeniu. Ten kto pozbawia się życia wyrządza społeczeństwu mniejszą szkodę, niż ten kto opuszcza na zawsze granice swojego kraju, ponieważ samobójca przynajmniej pozostawia narodowi swój majątek.
Prawodawca zmuszony jest zagwarantować wierzycielom prawo do dysponowania wolnością dłużników. Istotne jest tu rozróżnienia dłużnika upadłego podstępnie os upadłego niewinnie (pozbawionego mienia wskutek podstępnych działań). Powinno sie odróżniać winę umyślną, nieumyślną ciężką i lekką oraz całkowitą niewinność. Dobrze również byłoby wprowadzić publiczny rejestr wszystkich umów i umożliwić wszystkim obywatelom swobodny wgląd do dokumentów oraz powołać do życia bank społeczny.
Beccaria zastanawiał się także nad słusznością udzielania schronienia ściganym przestępcom oraz nad pożytecznością umów między narodami o wydawaniu sobie przestępców. Azyle stawały się kolebkom wielkich przewrotów państwowych i przewrotów w poglądach ludzkich. Od bezkarności prawo azylu niewiele się różni.
Prawa nie karzą za sam zamiar. Rzeczą ważną jest, aby zapobiegać usiłowaniu. Jednakże między usiłowaniem a popełnieniem przestępstwa może upłynąć pewne im czas, dlatego okoliczność surowszej kary może wzbudzić u sprawcy czynny żal. Niektóre sądy gwarantują bezkarność w zamian za ujawnienie wspólników. Bardziej pożądane byłoby jednak wydanie ogólnej zasady bezkarności dla sprawcy wyjawiającego nazwiska wspólników, niż ogłaszanie specjalnej obietnicy w poszczególnych wypadkach. Taka zasada zapobiegłaby łączeniu się przestępców.
Prawo zabrania zadawania w trakcie postępowania pytań naprowadzających. Pytania te dotyczą poszczególnych okoliczności, są związane bezpośrednio z przestępstwem i naprowadzają oskarżonego na udzielenie bezpośredniej odpowiedzi na pytanie. Jednak ten, kto na pytania unika odpowiedzi, powinien ponieść karę przewidzianą przez prawo. Kara ta powinna być surowa, aby ludzie dawali publicznie doby przykład ogółowi.
Główny cel każdego dobrego prawodawstwa - sztuki prowadzenie ludzi do możliwie największego szczęścia lub najmniejszego nieszczęścia - polega na tym, że lepiej jest zapobiegać przestępstwom, niż za nie karać. Lecz używano zazwyczaj środków nieodpowiednich do osiągnięcia tego celu. Aby dojść do tego celu należy stworzyć prawa jasne i proste, niefaworyzujące jednego ze stanów, ale traktujące wszystkich równo, ludzie powinni się bać jedynie samych praw, a nie władzy. Duży wpływ na prawo ma również oświata. Inny środek zapobiegania przestępstwom polega na tym, aby kolegium wykonujące prawa było bardziej zainteresowane przestrzeganiem praw niż ich nadużywaniem, przy czym im większa liczba członków kolegium, tym mniejsze prawdopodobieństwo nadużywania praw. Ważne jest również wynagradzanie cnoty oraz udoskonalanie wychowania, nauczanie dokładnie wybranych przedmiotów, a także stosowanie ułaskawienia.
Beccaria w swoim dziele ukazuje, że najważniejszą rzeczą jest, aby kara była publiczna, szybka, nieuchronna, najmniejsza pośród wszystkich możliwych w danych okolicznościach, proporcjonalna do przestępstwa i przypisana prawem.
Strona | 6