Wykład Struktury języka w działalności myślowej.

Struktury języka jako narzędzia w komunikacji (stosunki paradygmatyczne i syntagmatyczne).

Różne stopnie abstrakcyjności. Różne cele posługiwania się językiem jako narzędziem (nazywanie, komunikowanie sie, poznanie, dezinformacja).

Pozytywne i niegatywne możliwości języka jako narzędzia (perswazja, popełnienie błędu, niepoprawne rozumienie, manipulacja).

Paradygmatyka.

Grzegorczykowa s.123 „…umiejętność mówienia to dysponowanie słownictwem, które odnosi się do zjawisk świata (a ściślej klas zjawisk świata, wyróżnionych dzięki poznawczym, uogólniającym zdolnościom człowieka), zjawisk rzeczywistych lub tylko pomyślanych (a wiec tych, które człowiek zdołał myślowo i nazwowo ująć), oraz dysponowanie zasadami łączenia jednostek słownikowych w konstrukcje będące wypowiedziami lub częściami wypowiedzi”.

brzmienie/pisanie
Forma	Strona znacząca
znaczenie	Strona znaczona
Pojęcie
wartości/intencje

Grzegorczykowa s.133 „Systemowość leksyki polega nie tylko na właściwościach gramatycznych leksemów, ich predyspozycji do pełnienia określonych funkcji w wypowiedzi, ale także, a może przede wszystkim, na tym, że leksemy ze względu na zawartość treściową tworzą system wzajemnie powiązanych i warunkujących się elementów.

Jest to system pojęć… Pojęcia te wchodzą we wzajemne relacje bliskości, przeciwieństwa, nadrzędności i podrzędności, co w specjalistycznej terminologii lingwistycznej okreslane jest jako synonimia, antonimia, hiperonimia, hiponimia i in. Dzięki tym relacjom pojęcia bardziej szczegółowe wchodzą w szersze struktury semantyczne, wewnętrznie shierarchizowane, tzw. pola semantyczne, tzn. grupy wyrazów powiązanych jakimś wspólnym elementem treściowym, np. pole semantyczne `przemieszczania (samoistnego i wymuszonego)', w którym na „wierzchołku” znajdują się wyrażenia odnoszące się do najogólniejszego pojęcia `przemieszczać się' i `powodować przemieszczenie', a hiponimami (wyrażeniami podrzędnymi) są nazwy różnych typów przemieszczania się, uwzględniające sposób ruchu (np. biec, pełzać, iść, jechać, toczyć się i in.), ośrodek ruchu (np. lecieć, płynąć), a także inne właściwości.

Podobnie kategoryzowane są i hierarchizowane pojęcia ujmujące zjawiska świata przyrody (np. nazwy zjawisk atmosferycznych, typu deszcz, ulewa, burza, śnieg, śnieżyca, zamieć, zawieja itp., nazwy zwierząt, roślin), a także nazwy wytworów człowieka (artefaktów). W sumie sieć pojęć wyrażanych leksykalnie w danym języku stanowi formę i materiał procesów mentalnych, dokonywanych przez człowieka. W strukturze semantycznej słownictwa odzwierciedla się nie tylko swoista kategoryzacja świata, ale także subiektywna interpretacja wyróżnionych zjawisk…”.

s.135 „choć rzeczywistość przyrodnicza jest obiektywna, niezależna od człowieka, jednak jest subiektywnie kategoryzowana i interpretowana, różnie w różnych językach. Wystarczy przywołać tu np. podział części ciała człowieka, por. ręka, dłoń, palce u rąk, palce u nóg (nazywane w języku angielskim odrębnymi nazwami), wreszcie subiektywna interpretacja ręki (dłoni) jako pięści lub garści…”.

Bobran s.190 „Podsystem semantyczny języka należy rozpatrywać na poziomie asocjacji oraz na poziomie tekstu. Semantyczna asocjacja to związek znaków językowych z pojęciowym zasobem całej danej społeczności językowej i każdej jednostki tej społeczności z osobna. Ten rodzaj asocjacji nazywamy także funkcją semantyczną znaków słownych. Podstawowym warunkiem dobrej analizy podsystemu semantycznego jest ustalenie istoty związku określonych znaków słownych z poszczególnymi zjawiskami otaczającej nas rzeczywistości”.

s.191-192 „Wszystkie zjawiska świata, dostępne naszym zmysłom oraz naszym możliwościom intelektualnym, na podstawie określonych właściwych im cech wyróżniających poddają się typologicznemu podziałowi na odpowiednie klasy. Wynika to z samego sposobu funkcjonowania świata. Każdej klasie znaczeniowej tych zjawisk w języku odpowiada stosowna klasa znaczeniowych form wyrazowych. Asocjacja tych form z odpowiednimi formami funkcjonowania świata kształtuje znaczenia wyrazów. Tak więc we wszystkich wyrazach dowolnego języka wyróżniamy oznaczaną treść i oznaczającą formę. Cały zbiór takich znaków, wzajemnie ograniczający swój zakres znaczeniowy, nazywamy podsystemem znaków wyrazowych. Ogólny plan struktury takiego podsystemu we wszystkich językach jest taki samy, a jego struktura ma układ poziomy i pionowy [jak niżej]. Podsystem znaków słownych języka rejestruje to wszystkiego z otaczającej nas rzeczywistości, co może być ogarnięte przez naszą świadomość”.

			układ	poziomy
	meble	naczynia	zwierzęta	rośliny	Miasta
układ pionowy	stół krzesło szafa tapczan	szklanka garnek łyżka widelec talerz	kot pies koń zając	brzoza kwiat ogórek grzyb	Warszawa Kraków Bielsko-Biała Paryż

Bobran tabela s.197

semantyczne znaki języka
słowa nazywające				słowa wskazujące	słowa porządkujące
1	2	3	4	5	6
przedmioty i znaczenia w szerokim znaczeniu tych terminow	cechy i właściwości przedmiotów i pojęć	czynności, stany, procesy i cechy predykatywne	cechy i właściwości czynności, stanów, procesów i cech predykatywnych, a także cechy cech	na przedmioty, cechy i ilości	w układzie ilościowym i porządkowym

Akt komunikacji

Rzeczywistość (materialna lub psychiczna)

Mówienie

System języka

System pojęć

Psychofizjologiczne intencje

komunikacja aktualna

struktura komunikacji

system języka

myślenie/mówienie

system pojęć

system wartości/przedtswienia/wyobrażenia

działania/emocje

Referenty

3. Pozytywne i niegatywne możliwości języka jako narzędzia (perswazja, popełnienie błędu, niepoprawne rozumienie, manipulacja).

Wykład Semantyka i pragmatyka dyskursu politycznego.

Językowe modele przeniesienia według podobieństwa/styczności.

Struktura dyskursu politycznego.

Uogólniając, można powiedzieć, że istnieją dwie typowe możliwości tworzenia aktualnej informacji semiotycznej - w granicach znaku językowego i poza granicami znaku językowego. Pierwszy typ aktualizacji w tradycyjnym językoznawstwie nazywa się właśnie uzualną aktualizacją znaku językowego. W filozofii i logice dany typ jest nazywany jako analityczny sposób predykacji i myślenia. W kognitywnej teorii R.Langakera on jest określany jako kategoryzacja przez schemat (Langacker, 1995: 15). Drugi typ tworzenia aktualnej informacji w tradycyjnym językoznawstwie jest określany jako różnego rodzaju semantyczne przenośnie (głównie dwa rodzaje: według podobieństwa i styczności - jako metafora i metonimia). W filozofii i logice ten drugi typ jest określany jako syntetyczny sposób predykacji i myślenia. W kognitywnej teorii R.Langackera on jest nazywany jako kategoryzacja przez prototyp (tam że).

Na przykład, jeśli pojęcie «pies» określamy przy pomocy znaków nominatywnych «żywa istota», «ssak», «zwierzę domowe» lub przy pomocy predykatów «szczeka», «służy», «broni», «pilnuje» itp., to jest to rodzaj uzualnej aktualizacji znaku językowego. Jednak, jeśli pojecie «pies» określimy poprzez znaki nominatywne «przyjaciel», «członek rodziny» lub poprzez predykaty «myśli», «rozumie» itp., to w danym przypadku są to przeniesienia semantyczne w postaci wytartych lub żywych metafor. W przypadkach, podobnych do wyżej przytoczonych, następują interesujące procesy kognitywne w aspekcie organizacji semowych komponentów pojęcia, znaków i sądów w całości.

Oprócz funkcji komunikatywnej język spełnia jeszcze np. funkcję kształtowania informacji i jej zachowania, funkcję zmiany informacji i zamierzonego lub niezamierzonego manipulowania informacją, funkcję rozwijania (dogmatycznego lub twórczego) intelektu subiektu, funkcję poznawania przez subiekt swoich zdolności i otaczającego świata itp. Dane funkcji i zdolności języka badane były wcześniej nierównomiernie. Ignorancja ontologii języka doprowadziła do tego, że język zaczął często panować nad subiektem, tłumiąc socjalnymi dogmatami jego wolę, nezależność, a także zdolność i prawo do wolnego myślenia i twórczości. Tymczasem subiekt sam jest w stanie uświadomić sobie konwertywną funkcję języka (funkcję kształtowania informacji) i ograniczać w miarę możliwości panowanie języka nad wolą subiektu. Dlatego też trzeba znać istotę i strukturę stosunków języka z drugimi zdolnościami subiektu.

Podobnie wygląda w teorii R.Langackera uzualny typ aktualizacji, który nazywa się kategoryzacją przez schemat: «W przypadku kategoryzacji przez schemat powiemy, że struktura A jest schematyczna dla struktury B lub że struktura B konkretyzuje strukturę A. B jest tu zgodne z charakterystyką A, lecz cechuje się większym uszczegółowieniem. Na przykład [DOG] jest strukturą bardziej schematyczną niż [POODLE]» (Langacker, 1995: 15). Uzualny typ aktualizacji przebiega zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami myślenia i postępowania. Całkowicie inny charakter posiada okazjonalny typ aktualizacji informacji - kategoryzacja przez prototyp: «Innym rodzajem kategoryzacji jest kategoryzacja przez prototyp - A jest prototypem, B zaś rozszerzeniem tego prototypu… [istnieje] pewien konflikt między charakterystykami A i B - B nie uszczegóławia tu A, lecz odbiega od charakterystyki A» (tam że: 15). Jako przykłady kategoryzacji przez prototyp u R.Langackera przytaczane są metafory typu «ring», «neck» i in.

Dyskurs polityczny jest wielokrotnie upośrednionym sposobem semiotycznego wyrażania referencji i intencji. Aktualny dyskurs polityczny jest to realizowany kłębek możliwych modeli z różnie ukierunkowanymi wartościami (widocznymi i ukrytymi, uświadomionymi i nieuświadomionymi przez podmiot dyskursu). W idealnej sytuacji złożoność dyskursu politycznego powinna stanowić odzwierciedlenie złożoności stosunków społeczno-ekonomicznych. Tak samo w sytuacji idealnej wyborca powinien być przynajmniej równy politykowi we wszystkich parametrach dyskursu, a nie tylko w jednym parametrze, jak to często bywa.

Praktyka wykazuje, że strategia polityka sprowadza się do manipulacji świadomością, często z przekroczeniem granic przyzwoitości. Dlatego też strategia wyborcy powinna być nie tylko pasywną krytyką lub brakiem zainteresowania, ale, wręcz przeciwnie, aktywnym zdemaskowaniem manipulacyjnych strategii polityka.

Funkcja słowa, tekstu (i, szerzej, języka, a w danym wypadku, dyskursu politycznego) polega na tym, że jest ona jednocześnie związana z racjonalnością i zmysłowością i jednocześnie niezależna od nich, co potwierdza zarówno psychologia, jak i językoznawstwo. A takie odniesienie może być tylko w tym wypadku, gdy słowo i pojęcie realizują funkcję stosunku między zdolnościami racjonalną i zmysłową podmiotu. Racjonalność i zmysłowość można właśnie tylko zestawić, skorelować, ale nie połączyć, jak tego może chcielibyśmy lub jak to sobie wyobrażamy dysponując przeciętną świadomością.

W działalności semiotycznej abstrakcyjne, kategorialne, z jednej strony, i zmysłowe, denotatywne, z drugiej strony, składniki działalności myślowej korelują poprzez semy desygnatywne i denotatywne znaczeń znaków językowych. Mówiąc prościej, osobowościowe psychiczne składniki myślenia w procesie mowy korelują z socjalnymi jednostkami semiotycznymi. Im większa jest abstrakcyjność mowy, im większe upośrednienie znaków według związków kategorialnych od referencji mowy - a jest to charakterystyczne w odróżnieniu od stylu potocznego dla stylu, na przykład, naukowego, publicystycznego i artystycznego, - tym trudniej się zorientować, gdzie są semy kategorialne, a gdzie referencyjne i jaka jest pragmatyka znaczeń dyskursu. Tym bardziej, że politycy, biznesmeni, lobbiści często celowo zaciemniają pragmatykę dyskursów, w związku z czym staje się ona wielowarstwowa i trudno się w niej zorientować. Lecz równie często trudno zorientować się z powodu rzeczywistej niejednoznaczności kategorii i referencji dyskursu politycznego. W tym aspekcie dyskurs polityczny mało się różni od dyskursu poetyckiego.

Słowo w procesie mówienia świadczy o tym, jaki jest wzajemny stosunek przedstawień i wyobrażeń sensorycznych, zmysłowych, emocjonalnych, racjonalnych, moralnych i in., a konsekwencje tych korelacji są nieograniczone. Na odwrót, możliwości sposobów nominacji są dość ograniczone - jest to tożsamość nominacji i przeniesienie znaczeń w racjonalnym lub w obrazowym typie myślenia. Znaczenia dyskursów, jak i przeniesienia znaczeń, mogą być dwóch typów - uzualne i okazjonalne, na przykład, ogólnie znane są znaczenia szklanka - talerz. Tak samo ogólnie znane są użycia ich w przeniesieniu, konkretnie w wyrażeniach metonimicznych - zjadłem talerz, wypiłem dwie szklanki. Są to uzualne znaczenia wyrazów o charakterze reproduktywnym.

Chwyt semantyczny przeniesienia znaczenia (coś kategorialnie albo referencyjnie styczne czy podobne, ale nie to samo) może posiadać różnorodne cele. W stylu artystycznym jest to, oczywiście, poetycka funkcja języka. W innych stylach języka te same operacje semantyczne kombinacji semów mają inne cele, na przykład, manipulowanie świadomością. Częściowo za zmiany semantyczne odpowiada sam język, na przykład, jego klisze językowe, stereotypowe chwyty i sposoby semantyzacji. «Ameryka zbombardowała Bagdad» - oczywiście, nie cała Ameryka zbombardowała i nie cały Bagdad. Jednak sam język czy dyskurs nie niesie znaczenia, a tym bardziej pragmatyki - niesie je coś innego, na przykład, intencja. Tak więc, manipulacja świadomością dokonuje się świadomie i nieświadomie, to jest z umysłem i bez umysłu.

W stylu poetyckim również czsto mówią i politycy, przy czym ich mowa bez względu na krytykę społeczną jest znacznie bardziej akceptowana. Oczywiście, to dla tego, że «naga prawda słabo się sprzedaje». Nieprzypadkowo występuje model porozumiewania się w polityce, który można wyrazić za pomocą typowych formuł: «fakty, które można zagadać», «fakty, które da się zagadać». Więc, tożsamość nominacji, przeniesienia znaczeń według styczności i podobieństwa przy wielopoziomowym upośrednieniu kategoryzacji i referencji - wszystko to są ogólne i typowe cechy zarówno dla dyskursu poetyckiego, jak i dla dyskursu politycznego.

Słowo (dyskurs-tekst) nie wyraża czegoś jednolitego, całościowego, lecz na zasadzie kompromisu zestawia określone różnorodne skrajności (na przykład, fizjologię, działalność praktyczną, wyobrażenie, ekonomikę, semantykę, racjonalność, moralność i in.). Upośrednienie i oderwanie referencji dyskursu tworzy nieograniczone pole działalności dla manipulacji świadomością, dokonywanej przez różnego rodzaju podmioty - liderów: na przykład, filozofów, uczonych, pisarzy, publicystów, polityków i in.

Wartość każdego dyskursu politycznego powinna określać się nie według jakiejś jednej odrębnej wartości dyskursu (których jest wiele), a według wielowektorowej sumy wszystkich wartości dyskursu. Wartości nie są skierowane niestety w jedną stronę. Najczęściej one przeczą sobie, niekiedy w sposób kompromisowy uzupełniają, niekiedy wykluczają się. Dlatego oprócz różnorodności kategorialnej i denotatywnej organizacji pojęć i znaczeń kognitywnego obrazu świata jeszcze jedne zagadnienie działalności myślowej człowieka stanowi różnorodność wartości dyskursu politycznego i korelacja tych wartości.

---