Aronia czarna, a. czarnoowocowa (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott) - gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim.
Pokrój--Krzew osiągający wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m.
Liście-Naprzemianległe, ciemnozielone, długości do 6 cm. Jesienią pomarańczowe, do czerwonych
Kwiaty--Zebrane w baldachogrona.
Owoce--Jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu. Owoce o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.
Roślina wieloletnia. Kwitnie w maju na biało.
Roślina lecznicza:
Surowiec zielarski - surowcem są świeże lub suszone owoce. Zawierają one dużą ilość antocyjanów, fenolokwasy, garbniki, pektyny, witaminy (sporo witaminy C i P) oraz sole mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden.
Skład chemiczny: w świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 procent wody i 17-26 procent suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 procent świeżej masy owoców, natomiast kwasy 0,7-1,3 procent w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych jak rad, molibden, żelazo i jod.
Działanie: owoce aronii czarnej, a także sok z nich można polecać w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia krwi, arteriosklerozie, katarze żołądka oraz żylaków odbytu.
Zbiór i suszenie: suszenie owoców przeprowadza się zaraz po zbiorze rozkładając cienką warstwą w cienistym i przewiewnym miejscu, najlepiej jeżeli jest możliwość rozłożenia owoców na sicie.
Sztuka kulinarna: z owoców aronii można przygotować soki, dżemy, powidła, galaretki, marmolady. Sok z aronii może być używany do barwienia innych soków. Bardzo cennym surowcem jest susz z owoców. Po zalaniu wrzątkiem daje napar o pięknym rubinowym kolorze, co świadczy o zachowaniu aktywnej witaminy P. Dzięki dużej zawartości antocyjanów sok z aronii może zastąpić w przemyśle spożywczym barwniki sztuczne. Rozcieńczony 100 razy ma jeszcze intensywnie różową barwę. Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak wynikający z zawartości garbników
W kosmetyce stosuje się sok z aronii w dużych rozcieńczeniach. Jest pomocny przy oparzeniach słonecznych. Przeciwwskazania: nadkwaśność i wrzody żołądka.
Owoce aronii zasobne są w pektyny (0,6-0,75%), cukry (do 10,8%), kwasy organiczne (0,7-1,3%). Popiołu około 1,5%. Jak podają szwajcarskie prace, 100 ml soku aroniowego zawiera 12 mg żelaza i 0,0064 mg jodu. Na uwagę zasługuje zawartość manganu, molibdenu i miedzi. Bioflawonoidy o działaniu przeciwwysiękowym i ochronnym na witaminę C noszą nazwę witaminy P (nie mylić z witaminą PP!). Owoce aronii mają właściwości ochronne na trzustkę, wątrobę i nerki, wykazują wpływ antybakteryjny i żółciopędny. Hamują rozwój bakterii nawet opornych na antybiotyki (bacytracynę, neomycynę i polimiksynę) . Wzmagają regenerację komórek wątroby. Antocyjany i flawonoidy aroniowe poprawiają krążenie krwi w mózgu, krążenie oczne, wieńcowe i w kończynach. Działają antyagregacyjnie. Wzmacniają i uszczelniają nabłonki, w tym również śródbłonki naczyń krwionośnych. Łagodzą objawy alergii i wielu innych chorób autoimmunologicznych. Pektyny mają właściwości prebiotyczne i ochronne na nabłonek jelitowy oraz żołądkowy. Miejscowo zastosowane, szczególnie w obecności garbników działają przeciwwysiękowo i hamują drobne krwawienia. Pektyny, antocyjany i flawonoidy oraz fenolokwasy zawarte w aronii obniżają ciśnienie tętnicze krwi (przez spazmolityczny wpływ na mięśnie gładkie i wzmaganie diurezy), wpływają przeciwmiażdżycowo i moczopędnie. Odtruwają organizm. Obniżają stężenie lipidów i cholesterolu we krwi. Sok aroniowy pobudza procesy krwiotwórcze.
Antocyjany aroniowe stanowią pełnowartościową alternatywę dla antocyjanów owoców borówki, mające zastosowanie w okulistyce, w leczeniu i zapobieganiu angiopatii (np. wywołanych nadciśnieniem), zapalenia naczyniówki, tęczówki i siatkówki oraz przy poprawianiu krążenia ocznego (profilaktyka zakrzepów). Owoce aronii stosowano w medycynie ludowej w leczeniu oparzeń i trudno gojących sie ran.
Sok aroniowy, owoce aronii korzystnie działają przy zespole jelita drażliwego, łagodząc wysięk i stan zapalny. Łagodzą objawy nieżytu przewodu pokarmowego, mogą przyspieszać gojenie owrzodzeń i nadżerek błon śluzowych.
Kocimiętka właściwa (Nepeta cataria L. ) - gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w Ameryce, Azji i Europie. W Polsce gatunek niezbyt pospolity.
Roślina zielna o przyjemnej, cytrynowej woni, osiąga wysokość od 45 do 120 cm.
Łodyga--Rozgałęziona, miękko owłosiona.
Liście--Naprzeciwległe, krótkoogonkowe, dolne trójkątne, górne podługowate, na obrzeżach ząbkowane, u nasady w kształcie serca, z wierzchu omszone w kolorze zielonym, od spodu gładkie koloru szarego.
Kwiaty--W postaci kielichów, od spodu zakończone okółkami. Kwitnie biało lub różowo. Dolna warga korony nakrapiana purpurowo. Okres kwitnienia przypada od czerwca do sierpnia.
Owoc--Poczwórna rozłupnia, gładka i naga.
Rośnie na glebach mineralnych, na stanowiskach osłonecznionych i lekko zacienionych. Można ją spotkać na poboczach dróg, w ruinach, w zaroślach, przy zabudowaniach i płotach oraz na polach uprawnych (chwast).
Roślina lecznicza
surowiec zielarski : ziele (Herba Nepetea catariae),sam liść kocimiętki - Herba, Folium Nepetae catariae,. Ziele zbierane przed lub w czasie kwitnienia zawiera olejek eteryczny (do 0,7%), gorycze i garbniki.
Działanie: moczopędne, żółciopędne, uspokajające, przyspiesza proces trawienia. Stosuje się głównie do leczenia zaburzeń układu nerwowego i chorób układu trawienia.
Zbiór i suszenie: zbiera się w czasie kwitnienia rośliny, podczas suchej i słonecznej pogody. Suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych lub w suszarni w temperaturze do 35 stopni. Surowiec przechowuje się w zamkniętych pojemnikach
Roślina miododajna.
Liście wydzielają miętowo-cytrynowy zapach, który przyciąga koty .
Niektórzy pszczelarze obsadzają kocimiętką ule, gdyż przyciąga nie tylko pszczoły ale i inne owady. Roślina występuje też pod nazwą nepeta.
Z surowca pozyskiwany jest olejek eteryczny - Oleum Nepetae. Ze świeżego ziela można sporządzić intrakt i napar. Z suchego surowca od dawna sporządzano napar lub nalewkę. Napar - Infusum (1-2 łyżki surowca na 1 szklankę wrzącej wody lub mleka) przyjmować 1-3 razy dziennie po 200 ml. Jako środek uspokajający i poprawiający sen - 1 szklanka naparu wodnego lub mlecznego 1-2 razy dziennie. Można podawać dzieciom. Warto dodać miodu. Nalewka i intrakt (100 g surowca na 300 g alkoholu) - 5 ml 1-2 razy dziennie w mleku lub wodzie z miodem.
W dawnej fitoterapii kocimiętka miała zastosowanie jako środek uspokajający, lekko nasenny, rozkurczowy, przeciwwzdęciowy, wiatropędny, regulujący miesiączkowanie, napotny, rozgrzewający i przeciwbiegunkowy w nieżytach przewodu pokarmowego. Kocimiętka to roślina przyprawowa (sosy, zupy, mięso). Odpędza owady i roztocze. Może posłużyć do wyrobu naturalnego insektycydu.
Surowiec zawiera około 1% olejku eterycznego, irydoidy, garbniki i pochodne kwasu dezoksyloganowego (deoxyloganic acid, np. 7-deoxyloganic acid, epideoxyloganic acid). Do składników czynnych kocimiętki należą: beta-kariofilen (ok. 14% w olejku), kwas nepetalowy (w olejku ok. 10%), nepetalaktony (alfa- i beta-nepetalakton, epinepetalakton, 5,9-dehydronepetalakton, dihydronepetalakton, neonepetalakton, izodihydronepetalakton), karwakrol, citronelal, nerol, geraniol, pulegon, tymol. Nepetalakton należy do lotnych irydoidów. Nepetalaktony oddziałują na zachowanie wielu zwierząt. Pobudza koty psychicznie i seksualnie (aktywność feromonów). Wyciągi z kocimiętki mają właściwości przeciwzapalne i antyseptyczne, odkażające, przeciwgnilne i żółciopędne. Silny napar ze świeżego ziela kocimiętki zażyty na czczo zwalcza pasożytnicze pierwotniaki przewodu pokarmowego. Olejek i nalewka (intrakt) z kocimiętki zwalcza owady i roztocze pasożytnicze (wcieranie w skórę, włosy, spryskiwanie).
U ludzi stosuje się wewnętrznie w leczeniu bezsenności, zaburzeń trawiennych, przeziębienia, grypy, reumatyzmu, zapalenia oskrzeli.