MARIA SIWAK
GR. A4
KOMUNIKACJA SPOŁECZNA
„Czy kłamstwo ma krótkie nogi - znaczenie kłamstwa w komunikacji społecznej.”
Kłamstwo jest nieodłacznym elementem życia społecznego każdego człowieka. Kłamią wszyscy. Dzieci, młodzież, ludzie w średnim i starszym życiu. Nie kłamią jedynie noworodki i niemowlęta. Bo nie umieją mówić. Komu z nas, choćby nawet w najdrobniejszej sprawie nie zdażyło się skłamać? Wiemy kiedy kłamiemy, robimy to świadomie. Niemniej jednak, czy jestesteśmy w stanie dowiedzieć się, kiedy okłamują nas inni? „Kłamstwo ma krótkie nogi.” Nie ma chyba człowieka, który nie znałby tego powiedzenia i który choć raz nie przekonał się, że w tym przysłowiu tkwi ziarenko prawdy. Właściwie nie zastanawiamy się na co dzień, spotykając z innymi ludźmi ile razy my kogoś okłamaliśmy tego dnia i ile razy nas okłamano. Nasunęła mi się pewna myśl. Czy świat bez kłamstw byłby szczęślwszy? I czy gdybyśmy wiedzieli ile osób i w jakiej sprawie nas okłamało naprawde poczulibyśmy się lepiej? Dlatego też zastanawia mnie, czy kontakty międzyludzkie bez przeinaczania bądź zatajania prawdy byłyby w ogóle możliwe. Chyba nie chciałabym poznać prawdziwych myśli, zamiarów i faktów z życia innych ludzi. Bo co, jeśli okazałoby się, że na przykład mój chłopak nie tworzy ze mną związku z czystej miłości, lecz ze strachu przed samotnością? Choć czasem każdego z nas ogarnia taka myśl: „jak dobrze byłoby poznać szczerą prawde”. Nie raz spotykamy sie ze zdaniem, że wolimy najgorszą prawdę, niż najlepsze kłamstwo. Na szczęscie bądź też nie, istnieją pewne sposoby rozpoznawania kiedy nasz rozmówca kłamie lub ukrywa coś przed nami.
W rozpoznaniu czy nasz rozmówca mówi prawdę, czy też kłamie mogą nam pomóc fałszywe i prawdziwe ekspresje emocjonalne pojawiające się w trakcie mówienia na jego twarzy. Podczas mówienia nieprawdy na twarzy pojawiają sie różne gesty mimiczne. Przekazują one dwa komunikaty: fałszywy i prawdziwy. Jedne z nich są odzwiercidleniem tego, co chcemy przekazać, a drugie tego, co czujemy naprawdę i staramy się ukryć wewnątrz nas samych. Emocje te mogą pojawiać się na zmianę lub występować na twarzy rozmówcy jednocześnie w różnych jej częściach. Prawdziwe ekspresje emocjonalne , które przekazywane są układem dróg piramidowych, na naszej twarzy pojawiają się mimowolnie, bez udziału świadomości, ponieważ nie potrafimy w pełni ich kontrolować. Uruchamiane są bardzo często bez myślenia i intencji. Natomiast gesty mimiczne o fałszywym źródle, przekazywane układem dróg pozapiramidowych, pojawiają się podczas pełnej świadomej kontroli. Oprócz dwóch wyżej wymienionych mimicznych gestów na twarzy występują również wyrazy znajdujące się pomiędzy nimi, które zostały wyuczone, są wykonywane automatycznie, bez udziału i nawet wbrew naszej woli i są zazwyczaj zupełnie nieświadome.
Źródłami przecieków mimicznych, które mogą zdradzić na naszej lub rozmówcy twarzy, że skrywane są w nas lub w drugiej osobie emocje mogą być mikroekspresje, ekspresje stłumione, ruchy mięśni „wiarygodnych”, oczy, zarumienienie, zblednięcie i pocenie się. Mikroekspresje należą do najbardziej łudzących źródeł przecieków mimicznych. Zdradzają pełny obraz skrywanej emocji i trwają bardzo krótko - mniej niż 25 setnych sekundy. Obejmują całą twarz i najczęściej nie zostają spostrzeżone. Są „wplecione” nieświadomie pomiędzy gesty kontrolowane, które wyrażają fałszywe emocje, które dają sztuczne i łudzące potwierdzenie słów. Na obejrzanym przeze mnie pierwszym odcinku serialu „Lie to me”, głowny bohater, profesor Lightman, przedstawiał w wielkiej sali słuchaczom przykłady właśnie takich mikroekspresji na twarzy zamachowcy do którego mówił podczas przedłuchania oraz na twarzach aktorów, polityków i podejrzanego o stosunki z prostytutką kongresmana. Rzeczywiście, w realnym tempie bardzo ciężko dostrzec jest taką mikroekspresję. Uwidacznia się ona wyraźnie po zwolnieniu tempa na przykład na nagraniu. Niemniej jednak, jestem przekonana, że zapoznając się z przykładami takich mikroekspresji uważny obserwator potrafiłby je wychwytywać na twarzach rozmowców nawet w realnym tempie. Ekspresje stłumione występują kiedy na twarzy kłamcy pojawiają się gesty ukazujące jego prawdziwe odczucia. Uświadamia on sobie wówczas ich występowanie i stara się je ukryć za pomocą maski. Najczęściej jest to uśmiech. Jeśli ekspresja prawdziwych odczuć zostanie szybko stłumiona i nie jesteśmy w stanie jej dostrzec, samo stłumienie, niejednokrotnie zbyt mocno wyeksponowane staje się zauważalną wskazówka dającą nam sygnał, że dana osoba kłamie. Na podstawie filmu przykładem ekspresji stłumionych był uśmiech na twarzy uczennicy w ciąży w trakcie rozmowy z głównym bohaterem. Starała się ona ukryć swoje podenerwowanie uśmiechając się w trakcie opowiadania o chłopaku skarżonym za morderstwo nauczycielki. Ruchy mięśni wiarygodnych są ruchami, na które nie mamy wpływu. Gdy kłamiemy mięśnie te, znajdujące się w wiekszości na czole poruszają się w sposób ujawniający nasze prawdziwe odczucia i emocje. Ciężko je ukryć lub stłumić. Potrafi to jedynie niewielka liczba ludzi na świecie. Nie wiemy, jak je uruchomić aby utworzyć fałszywy wyraz na twarzy. Nawet maskowanie za pomocą uśmiechu nie jest w stanie tego przykryć. Jedynym sposobem jest skurczenie mięśni antagonistycznych, jednak wtedy uzyskujemy nienaturalność, sztywnośc i wyraz kontroli. Przykładem takiej ekspresji stłumionej na filmie mogło być zachowanie mężczyzny, który zaparkował na miejscu, na które czekał profesor Lightman. Kiedy mówił, że nie widział oczekującego pokręcił głową w zaprzeczeniu, po czym usilnie zaczął nią potakiwać. Powiedzenie, że „oczy są zwierciadłem duszy” ma w sobie ziarenko prawdy. Oczy mogą być zarówno źródłem prawdy jak i kłamstwa. W ich obrębie możemy wyróżnić pięć elementów dostarczających informacji o stanie emocjonalnym rozmówcy. Są to ruchy mięśni otaczających gałki oczne, które modyfikują kształt powiek, uwidaczniają białkówkę oraz tęczówkę i wywołują ogólne wrażenia odnoszone przez obserwatora; kierunek patrzenia - zmieniany podczas doświadczania emocji - jednak nie dają jednoznacznych sygnałów i mogą być łatwo fałszowane, chyba że są elementami mikroekspresji i ekspresji stłumionych; mruganie i rozszerzanie źrenic, wzmagane podczas doświadczania silnych emocji oraz łzy mogą być znacznie wiarygodniejszymi przesłankami kłamstwa. Mogę się posłużyc tu przykładem rozmowy w celi z chłopakiem oskarżonym o morderstwo. Zapytany o wyścig, odwrócił na chwilę wzrok w celu przypomnienia. Natomiast w trakcie próby ukrycia swojej obecności pod domem nauczycielki w dniu jej zamordowania utrzymywał prosto wzrok nie odrywając go od swojego rozmówcy. Drugim takim przykładem było poszerzenie jego źrenic w trakcie rozmowy na temat nauczycielki. Pomimo, że nie chciał okazać swojego zainteresowania nauczycielką, rozszerzone źrenice to uwidaczniły. Zarumienienie, zblednięcie i pocenie się nie mogą być zaliczone do gestów. Generowane zostają przez autonomiczny układ nerwowy i ciężko je ukryć. Rumieniec może ujawniać, że kłamca jest zawstydzony lub zakłopotany, zblednięcie prawdopodobnie może wyrażać strach przed ujawnieniem prawdy a pocenie się może być oznaką stresu doświadczanego w trakcie mówienia nieprawdy. Przykładem takiego zachowania w serialu było zblednięcie oraz zimne ręce dyrektora zapytanego o samochód na zdjęciu. Zaprzeczył on o jego znajomości, natomiast reakcja organizmu uwidaczniła jego strach przed rozpoznaniem, że należy on do uczennicy, która była z nim w ciąży.
Drugą grupą umożliwiającą wykrycie kłamstwa są fałszywe wyrazy mimiczne, do których zaliczamy ekspresje asymetryczną, przebieg ekspresji w czasie oraz osadzenie ekspresji w toku konwersacji. Ekspresja asymetryczna polega na tym, że te same ruchy pojawiają sie po obu stronach twarzy, lecz są silniejsze po jednej z nich. Są bardzo subtelne. U osób, u których dominuje prawa półkula (czyli leworęcznych) silniejsze emocje pojawiają się po lewej stronie twarzy, natomiast u wiekszości ludzi, u których dominuje lewa półkula, pojawiają sie po stronie prawej. Takie krzywe ekspresje, w których ruchy mięśni są silniejsze z jednej strony twarzy niż z drugiej są oznaką kłamstwa, a wyraz twarzy nie jest prawdziwy. Asymetria nie jest przeciekiem skrywanych emocji tylko wskazówką zdradzającą fałsz. Przebieg eksprecji w czasie to pojęcie obejmujące całkowity czas trwania ekspresji na twarzy oraz czas jaki upływa w trakcie jej pojawiania się i znikania. Oznaką kłastwa są ekspresje długotrwałe: pięciosekundowe, dziesięciosekundowe lub dłuższe. Prawdziwe trwają krótko. Czas pojawiania się i znikania ekpresji może świadczyć o autentyczności zaskoczenia rozmówcy. Krótki czas charakterystyczny jest dla emocji prawdziwych, natomiast jego przedłużenie daje nam informacje o fałszu. Osadzenie ekspresji w toku konwersacji jest wskazówką, która w dość konretny sposób daje nam infromacje o autentyczności słów naszego rozmówcy. Jeśli gest mimiczny wyrażający odczucia pojawia się przed wypowiedzianą kwestią świadczy to o autentyczności słów. Natomiast jeśli pojawi się w trakcie lub po ich wypowiedzeniu - informuje nas o kłamstwie. O wszystkich tych trzech elementach głowny bohater filmu wspomniał swoim słuchaczom i pokazał im, na czym one polegają. Rzucił z nienacka kubkiem w ściane, a na twarzach słuchających go osób pojawiło się zaskoczenie, zdziwienie oraz przestraszenie. W ten sposób pokazał, że ich gesty były autentyczne. Pojawiły się na krótko, w momencie w którym rzucił kubkiem oraz były symetryczne po obu stronach twarzy. O kłamstwie świadczy przeciwieństwo tych trzech elementów.
W temacie związanym z kłamstwem warto również wspomnieć o uśmiechu. Jest on unikalnym wyrazem mimicznym, jednym z najbardziej niedocenianych, bardzo złożonych i łatwo dostrzegalnych. Istnieje wiele jego rodzajów, a każdy wyraża co innego. Może być szczery, fałszywy lub poprostu źle interpretowany. Zawsze posiada jednak jeden wspólny element: zmianę wyglądu twarzy powodowaną przez skurcz mięsnia jarzmowego większego: podciągnięcie kącików ust ukośnie i policzków do góry, wybrzuszenie skóry poniżej oczu i powodowanie zmarszczek (kurzych łapek). Mięśnie współdziałające z mięśniem jarzmowym większym biorą udział w precesie tworzenia różnych rodzajów uśmiechu. Szczery uśmiech powstaje poprzez pojedynczy skurcz mięśnia jarzmowego większego - świadczy o doświadczeniach prawdziwych, niekontrolowanych i pozytywnych emocjach. W jego kształtowaniu nie biorą udziału żadne inne mięśnie dolnej części twarzy. Jedynym dodatkowym ruchem jest napięcie mięśni okrężnych oczu. Długość jego trwania zależy od rodzaju doświadczanej emocji i jej intensywności. Przykładem szczerego uśmiechu był uśmiech prostytutki w barze rozmawiającej z jedną z pracownic profesora Lightmana. Miała ona „kurze łapki” w okół oczu, jej twarz wydawała się rozpromieniona i szczęśliwa. Dodatkowo autentyczność potwierdzały jej oczy, które jak gdyby sie rozpromieniły. Niestety muszę przyznać, że ja osobiście rzadko spotykam się z takim szczerym uśmiechem. Najczęściej mogę go zaobserwować u małych, bawiących się dzeci. Bardzo często uśmiechy, którymi jestem „obdarowywana” wyglądają na sztuczne i wymuszone. Czasem lepiej, żeby dana osoba nie uśmiechała się wymuszenie w geście uprzejmości, ponieważ ja sama czuję się z tym niekomfortowo i wyczuwam fałsz. W przypadku uśmiechu łatwo jest nawet osobie nie znającej oznak kłamstwa rozpoznać, który jest szczery i prawdziwy, a który tylko maską.
„Czy kłamstwo ma krótkie nogi - znaczenie kłamstwa w komunikacji społecznej.” - tak brzmi temat tej pracy. Podsumowywując, uważam, że kłamstwo ma krótkie nogi. Ale nie dlatego, że jesteśmy świetnymi obserwatorami i potrafimy stwierdzić, czy ktoś mówi prawdę czy też nie. Moim zdaniem większość kłamst ujawnia się dlatego, że ludzie uwielbiają plotkować. Powtarzają zasłyszaną rzecz jeden drugiemu, po czym znajduje się ktoś, kto na przykład był świadkiem danego zdarzenia albo też dane kłamstwo dotyczy jego samego. Właściwie nie boję się stwierdzić, że nie ma człowieka, który nie skłamałby choć raz i nie był sam okłamanym. Na własnej skórze wiem jak boli, gdy ktoś nas okłamuje, a prawda wyjdzie na jaw. Czasem lepiej jednak nie znać bardzo bolesnej prawdy. Kłamstwo może być dopuszczone w komunikacji społecznej, ale tylko wówczas, jeśli może służyć czyjemuś dobru. Na co dzień pełni ogromną rolę i jest nieodzownym jej elementem, bo tacy już jesteśmy. Fałsz sam w sobie jest zły. Tylko czy ludzie potrafią mówić wyłącznie prawdę? Szczerze powiem, że bardzo w to wątpię.
Literatura:
-Paul Ekman, “Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie”
-„Lie to me”, sezon 1 odcinek 1