CYWILIZACJE PREKOLUMBIJSKIE
Przed dotarciem Krzysztofa Kolumba do Ameryki i podbojem tego kontynentu ziemia ta zamieszkana była przez ludy, które wytworzyły własne cywilizacje. Przyjmuje się, że pierwsi ludzie na tereny Ameryki przybyli z Azji, przez Cieśninę Beringa, około 25-30 ( w zależności od źródła od 11 do 40) tysięcy lat temu. Wiedza o początkach i źródłach rozwoju cywilizacji jest niewielka. Pewnym jest, że zapoczątkowała ją chwila przejścia z koczowniczego trybu życia na osiadły, podjęcie uprawy kukurydzy oraz ziemniaka (Peru). Najstarsze cywilizacje obszaru Ameryki związane są z rytmem uprawy kukurydzy ( od etapów wzrostu tej rośliny zależał np. kalendarz świąt czy składanie ofiar Bogom)
Dla opisania i uporządkowania kultur obszar przedkolumbijskiej Ameryki został podzielony przez naukowców na trzy regiony:
północny, obejmujący Meksyk, Gwatemalę, Salwador i część Hondurasu, nazwany Mezoameryką
Warunki środowiska naturalnego, a szczególnie jego zdolność żywicielska sprawiły ,że na obszarze Ameryki N wykształciły się liczne grupy ludności odpowiednio przystosowane do odmiennych warunków panujących w różnych częściach kontynentu. Wyróżniono :
Indianie - tym terminem my, Europejczycy, określamy tubylcze narody (pochodzenia mongoloidalnego) zamieszkujące Amerykę Północną, Południową i Środkową. Jednak sami Indianie (np. w Ameryce Płn.) mówią o sobie jako o Pierwszych Narodach, Rdzennych Amerykanach oraz identyfikują się ze swoim narodem, plemieniem etc.
Nazwa “Indianie” została nadana przez Krzysztofa Kolumba w XV wieku i powstała przez pomyłkę. Kolumb, dotarłszy do wybrzeży Ameryki był przekonany, że znalazł się... w Indiach! Stąd też powstała hiszpańska nazwa “los indianos”.
Jest wiele hipotez mówiących o pojawieniu się Indian w Ameryce. Najprawdopodobniej pierwsi mieszkańcy przybyli z Syberii przez Cieśninę Beringa do Ameryki Północnej, nie wcześniej niż 14.000 lat temu. Szacuje się, że w chwili przybycia Kolumba do Ameryki zamieszkiwało ją około 500 narodów, różniących się stylem życia, religią, kulturą - w sumie ok. 5 mln. ludzi.
W zależności od regionu, w którym żyli, trudnili się myślistwem i zbieractwem, rolnictwem lub rybołówstwem. Indianie, którzy wzbudzają szczególne zainteresowanie, to myśliwi z Wielkich Równin. Region ten leży w samym środku Ameryki Północnej. To lekko pofalowany, trawiasty, ubogi w drzewa obszar, poprzecinany nitkami rzek i strumieni.
Tereny te zamieszkiwały między innymi następujące plemiona: Sarcee, Cree, Black Foot, Gros Ventre, Sioux, Crow, Pawnee, Arapaho, Komanche, Arikara, Cheyenne, Kiowa.
Koczowali oni w pobliżu rzek. Polowali na bizony, antylopy, jelenie wapiti. Ze skór tych zwierząt szyli swoje namioty (tipi), stroje i akcesoria wojenne.
Rozpoczęty odkryciem Ameryki proces kolonizacji ziem indiańskich stał się przyczyną upadku kultury Indian. Początkowo między plemionami zamieszkującymi Równiny a białymi nie było wrogości. Kwitł handel wymienny. Indianie dostarczali skór bizonów i bobrów, wymieniając je na tkaniny, koce, koraliki, kociołki, noże, metalowe tomahawki itp. Jednak zgodne współżycie z najeźdźcami z Nowego Świata trwało krótko - już w XVII wieku doszło do pierwszych walk. Indianie północnoamerykańscy aż do XVIII wieku przeciwstawiali się ekspansji kolonizatorów, którzy w tamtym okresie toczyli głównie walki między sobą o dominację w koloniach. Nierzadko Indianie stawali po którejś ze stron tych konfliktów. Powstanie Stanów Zjednoczonych zakończyło walki pomiędzy kolonizatorami i spowodowało nasilenie ekspansji terenów indiańskich. Indianie byli podstępem lub siłą zmuszani do odsprzedawania swych ziem i osadzani w rezerwatach. Już w latach trzydziestych XIX wieku prawie wszystkich Indian przeniesiono na zachód od Missisipi, na tereny Wielkich Równin. Tam też w roku 1830 decyzją Kongresu utworzono Terytorium Indiańskie.
Plemiona zbierackie:
Żyły na wybrzeżu i w kotlinach dzisiejszej Kalifornii oraz na wyżynach między Górami Nadbrzeżnymi a Skalistymi.( przedstawiciele to plemiona : POMO , JURAKOWIE) Plemiona te nie zakładały stałych osiedli wędrowali w poszukiwaniu pożywienia. Latem chronili się w szałasach , a zimą budowali prymitywne ziemianki. żywili się zebranymi roślinami i ziołami oraz jakąś drobną upolowaną zwierzyną np.: królik
Plemiona rybacko- myśliwskie
Wśród tych plemion wyróżnia się grupę północną to jest Eskimosów i Aleutów.( Eskimosi i Aleuci przywędrowali z Azji rozmieścili się od Alaski po Grenlandie). Plemiona te żyły z połowu ryb i polowań. Zwierzęta dostarczały nie tylk pożywienia ale także skóry na ubrania i namioty i kości z których wyrabiano przyrządy łowieckie, a także tłuszczu do oświetlania i ogrzewania pomieszczen mieszkalnych.
Grupę południową stanowili Indianie zamieszkujący zach wybrzeże od Alaski po pn kalifornie. Żyjący zarówno z połowu ryb , polowań jak i zbieractwa ( znali oni możliwości konserwowania żywności) Byli to indianie osiadli mieszkający w trwale zbudowanych wsiach , które stanowiły podstawowe jednostki plemienne. Przedstawiciele : NOOTKA
Plemiona myśliwskie
Indianie lasów północnych - ( strefa lasów borealnych na Pd od str arktycznej) . Uwazali się za najstarszych mieszkańców ameryki PN. Wystepowali od Labradoru do jez. Winnipeg.Żyli w obozach budując tzw wigwamy ( owalne pomieszczenia z żerdzi pokrytych korą brzozową)
Przedstawiciele :ODŻIBUEJE
Indianie prerii -tworzyli wielkie plemionanp: Dakota , Siuksowie, Czejenowie, Czarne Stopy.
Plemiona te żyły w obozach zajmowały się myślistwem a głównym zwierzeciem łownym był bizon.
Mieszkali oni w obozach składających się ze stożkowatych namiotów zwanych „tipi”
Plemiona myśliwsko- rolnicze
Występowały na Wielkich równinach wzdłuż rzeki Missouri gdzie oprócz łowów zajmowali się tez uprawa kukurydzy, dyni i słonecznika. Uprawa roli wiązała ich z ziemią więc zakładali trwałe osiedla.
Oraz na obszarze na wschód od Missisipi po rzekę św.Wawrzyńca na PN. Jest to obszar klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych ,a zróżnicowanie plemion polegało na różnym wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego. Przedstawiciele; INDIANIE MANDAN.
Plemiona rolnicze
Występowały w dolinie rzeki Rio Grande , w dolnym biegu rzeki Kolorado oraz zajmowały Meksyk obszar międzymorza ameryki środkowej. w PN części tego obszaru kiedyś panował klimat wilgotny ( dziś str. Półsucha) rozwijało się rolnictwo , a tereny te zamieszkiwane były przez Indian Pueblo.
Dalej na Pd ( na wyz meksykańskich , Jukatanie i na Międzyrzeczu Ameryki śr) mieszkały plemiona o wysoko rozwiniętej kulturze uprawy roli ale i o rozwiniętym rzemiośle. Szczytowym osiągnięciem tej cywilizacji było państwo Azteków.
Plemiona wyspiarskie rolniczo- rybackie
Zajmowali wyspy morza karaibskiego. Trudnili się uprawą tytoniu ,bawełny oraz połowem ryb. Poziom ich rozwoju ocenia się jako wysoki. Ludy te zostały wytępione podczas podbojów tego regionu. Przedstawiciele : Karibi i Arawakowie.
Pięć Cywilizowanych Narodów (lub Pięć Cywilizowanych Plemion, ang. Five Civilized Nations) - nazwa nadana przez białych pięciu plemionom północnoamerykańskich Indian z południowego wschodu Stanów Zjednoczonych, które na przełomie XVIII w. i XIX w. w największym stopniu upodobniły swe życie społeczne i gospodarcze do życia swych białych sąsiadów, zachowując zarazem znaczną odrębność kulturową i polityczną.
Pięć Cywilizowanych Narodów tworzyły plemiona:
Czikasawowie (Czikasaw, ang. Chickasaw)
Czoktawowie (Czoktaw, ang. Choctaw)
Czirokezi (Czerokezi, ang. Cherokee)
Krikowie (Krik, ang. Creek)
Seminole (ang. Seminole)
Plemiona nazwano „cywilizowanymi”, ponieważ - dążąc do pokojowej koegzystencji ze swoimi białymi sąsiadami z Południowego Wschodu - przejęły one wiele europejskich zwyczajów i norm, w tym sposoby gospodarowania (rolnictwo, hodowla, rzemiosło, handel), sprawowania rządów i sądów, szkoły i druk (w tym własne pismo, opracowane przez Sekwoję, religię i obyczaje). Adaptacja ta była tak skuteczna, iż gospodarka indiańskich sąsiadów stała się uciążliwą konkurencją dla rosnącej liczby białych mieszkańców południowego wschodu USA, coraz intensywniej poszukujących nowych terenów pod osadnictwo, rynków zbytu dla własnych produktów oraz sposobów ujścia swoich uprzedzeń etnicznych, kulturowych i rasowych.