ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM SZPITALNYM

mgr Katarzyna Salik

METODY DEKONTAMINACJI

• Dekontaminacja to proces prowadzący do usunięcia lub zabicia drobnoustrojów; używane obiekty stają się bezpieczne dla zdrowia.

• Pojęcie to obejmuje oczyszczanie, dezynfekcję i sterylizację.

• Oczyszczanie - metody doprowadzające do usunięcia obcych materiałów (zanieczyszczeń) z oczyszczanego obiektu.

• Wyróżniamy oczyszczanie:

• ręczne

• mechaniczne (myjki ultradzwiękowe, urządzenia myjąco - dezynfekujące).

• Dezynfekcja -proces zmniejszający liczbę patogennych drobnoustrojów, lecz nie zawsze przetrwalników bakteryjnych, znajdujących się na przedmiotach bądź skórze, do poziomu, który nie zagraża zdrowiu ludzi.

• Dezynfekcja wysokiego stopnia - proces doprowadzający do zabicia nie tylko wrażliwych form wegetatywnych bakterii, grzybów i wirusów, prątków gruźlicy i enterowirusów.

• Sterylizacja - proces, w wyniku którego całkowitemu zniszczeniu ulegają wszystkie drobnoustroje oraz ich formy przetrwalnikowe.

• Zastosowanie poziomu dekontaminacji zależy od stopnia zagrożenia zakażeniem podczas stosowania sprzętu po dekontaminacji.

• Wybór metody zależy od:

• rodzaju materiału

• liczby i rodzaju potencjalnie zakażających drobnoustrojów

• ryzyka przeniesienia zakażenia na chorych lub personel

KATEGORIE KLASYFIKACJI RYZYKA ZAKAŻRNIA ZE STRONY ŚRODOWISKA I SPRZĘTU

Kategoria wysokiego ryzyka

• przedmioty, których używanie jest związane z dużym ryzykiem, to takie, które wnikają do jałowych tkanek, jam ciała i naczyń krwionośnych;

• przedmioty należące do tej kategorii to: narzędzia chirurgiczne, ginekologiczne, igły, strzykawki, opatrunki, cewniki moczowe itp.

Kategoria wysokiego ryzyka

• wymagany poziom dekontaminacji: dokładne oczyszczenie, dezynfekcja i sterylizacja;

• preferowaną metodą sterylizacji jest metoda termiczna (autoklaw);

• dla sprzętu termolobilnego - sterylizacja niskotemperaturow;

• w niektórych przypadkach dopuszcza się stosowanie płynnych środków chemicznych o szerokim spektrum aktywności np. aldehydu glutarowego lub mrówkowego.

Kategoria średniego ryzyka

• przedmioty, których stosowanie jest związane ze średnim ryzykiem przeniesienia zakażenia, to takie, które mają bezpośredni kontakt z błonami śluzowymi;

• np.respiratory, gastroskopy,

• zalecany poziom dekontaminacji: dokładne oczyszczenie i dezynfekcja termiczna lub sterylizacja;

• przedmioty tej kategorii mogą stanowić duże ryzyko zakażenia, jeśli stosowane są u pacjentów z obniżona odpornością

• wskazana jest sterylizacja.

Kategoria małego ryzyka

• sprzęt środowiska szpitalnego mający kontakt ze zdrową nieuszkodzoną skórą

• są to np.stetoskopy, aparaty do mierzenia ciśnienia krwi, miednice;

• zalecany poziom dekontaminacji: zwykle mycie i suszenie jest wystarczające;

• jeśli przedmioty sklasyfikowane w tej grupie mają u pacjenta z obniżoną odpornością zalecana jest dezynfekcja.

Kategoria ryzyka minimalnego

• przedmioty, których stosowanie jest związane z małym ryzykiem przeniesienia zakażenia, to takie, które nie mają bezpośredniego kontaktu z chorym;

• do tej kategorii zalicz się: podłogi, ściany, sufity, toalety, umywalki, meble, ramy łóżek, szafki;

• zalecany poziom dekontaminacji - zwykle wystarczy oczyszczanie i wysuszenie.

DEZYNFEKCJA

• Dezynfekcja jest podstawowym elementem higieny szpitalnej.

• Dezynfekcji poddaje się, zanieczyszczone w czasie używania narzędzia, sprzęt medyczny, bieliznę, powierzchnie, przedmioty w otoczeniu zakaźnie chorego.

• Ma na celu ochronę personelu przed zakażeniami, a środowisko przed zanieczyszczeniem drobnoustrojami.

• Procesy dezynfekcji można przeprowadzić stosując metody:

• fizyczne- promieniowanie nadfioletowe, ultradźwięki i filtracja;

• termiczne - wysoka temperatura;

• chemiczne - aktywne środki dezynfekcji w postaci roztworów, proszków, granulatów, par, aerozoli;

• termiczno-chemiczna - preparaty chemiczne w roztworach wodnych o temp. 60⁰C.

• Dezynfekcja wysokiego stopnia nie może być określona jako sterylizacja, ponieważ nie spełnia wymagań monitorowania wskaźnikami chemicznymi i biologicznymi.

• Przedmiot po dezynfekcji chemicznej poddany płukaniu jest narażony na wtórne skażenie.

Wybór metody i techniki dezynfekcji

• Uzależniony jest:

• celu (jakie drogi szerzenia się drobnoustrojów mają ulec przerwaniu),

• zakresu działania (jakie drobnoustroje należy wyeliminować),

• miejsce (w jakim środowisku drobnoustroje mają ulec zniszczeniu).

DEZYNFEKCJA TERMICZNA

• Najbardziej polecana metoda niszczenia drobnoustrojów, uważana za skuteczniejszą od metod chemicznych, nietoksyczną,nie pozostawiającą zanieczyszczeń oraz łatwiejsza do kontroli.

• Metody termiczne dezynfekcji:

• pasteryzacja

• dekoktacja

• gotowane

• wyparzanie wodą

• urządzenia mechaniczne

• dezynfektory termiczne - do kuchni mlecznych

• laboratoryjne myjnie - dezynfektory

• myjnie basenów

• mechaniczne myjnie - dezynfektory do narzędzi chirurgicznych

DEZYNFEKCJA TERMICZNO - CHEMICZNA

• Metoda ma zastosowanie do dezynfekcji sprzętu termolabilnego jakim są np. endoskopy w automatycznych dezynfektorach termiczno - chemicznych w tem. 60 *C.

• W procesach dezynfekcji mają również zastosowanie myjnie ultradźwiękowe do narzędzi laparoskopowych.

• Komory dezynfekcyjne - urządzenia do dezynfekcji termiczno-chemicznej takich przedmiotów jak: materace, koce, poduszki, ubrania, sprzęt ortopedyczny, rehabilitacyjny, meble, łóżka.

DEZYNFEKCJA CHEMICZNA

Dezynfekcja chemiczna polega na zastosowaniu chemicznych substancji inaktywujących drobnoustroje.

• Dezynfekcję z użyciem środka chemicznego stosujemy wtedy, gdy zastosowanie innej metody nie jest możliwe.

• Należy stosować środki pozytywnie zaopiniowane przez PZH, umieszczone w wykazie „Preparaty dezynfekcyjne przeznaczone do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej, „zasady doboru preparatów dezynfekcyjnych” oraz „Zasady bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych”.

ZASADY DOBORU ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH

• Narzędzia lekarskie (chirurgiczne) „brudne„ zanieczyszczone krwią, należy po użyciu dezynfekować w roztworach preparatów o szerokim spektrum działania, obejmującym bakterie, wirusy, grzyby, łącznie z prątkami gruźlicy. Narzędzia i sprzęt należy po dezynfekcji umyć i poddać sterylizacji lub dezynfekcji wysokiego stopnia.

• Roztwory środków dezynfekcyjnych należy używać zgodnie z ich przeznaczeniem, uwzględniając wymagane w danych okolicznościach spektrum działania, w ściśle określonym czasie i odpowiednim stężeniu.

• Skuteczność działania preparatów dezynfekcyjnych zależy od wielu czynników należą do nich: czas działania, stężenie preparatu, temp. pH, twardość wody, ilość drobnoustrojów, zanieczyszczenie substancjami organicznymi oraz obecność związków powierzchniowo czynnych.

• Po zastosowaniu substancji chemicznych w postaci roztworów konieczne jest, po zakończeniu procesu, dokładne wypłukanie narzędzi wodą; w przypadku działania sporobójczego należy zastosować wodę sterylną.

• Do dezynfekcji powierzchni stosuje się roztwory preparatów działających skutecznie w czasie 15 min. Roztwory preparatów działające w czasie dłuższym niż 15 min stosuje się do dezynfekcji sprzętów i przedmiotów, które można znużyć lub wypełnić płynem.

• Powierzchnie zanieczyszczone substancjami organicznymi należy dezynfekować preparatami aktywnymi w obecności substancji organicznych, o zakresie odpowiednim do zagrożenia:

• np. powierzchnie zanieczyszczone krwią- preparatami B, V (wskazane działanie Tbc, F),

• zanieczyszczenia plwociną - preparaty o działaniu B łącznie z Tbc (wskazane działanie F, V).

• Zanieczyszcone miejsca trzeba zasypać preparatem lub przykryć ligniną i zalać roztworem preparatu o szerokim działaniu, po zaleconym czasie materiał usunąć (traktując go jako zakaźny), powierzchnię ponownie zdezynfekować i umyć.

• Warunkiem zdezynfekowania powierzchni, przedmiotów, narzędzi jest kontakt z roztworem preparatu: dokładne pokrycie powierzchni, zanurzenie w kąpieli dezynfekcyjnej, całkowite wypełnienie drenów, tub, węży, usunięcie pęcherzy powietrza z wewnętrznych i zewnętrznych powierzchni.

• Dezynfekcja powierzchni

• nie akceptuje się stosowania do dezynfekcji powierzchni preparatów zawierających formaldehyd,

• w przypadku preparatów zawierających aldehyd glutarowy stosuje się następujące ograniczenia:

• stężenie aldehydu glutarowego w użytkowym roztworze nie może przekraczać 0,2%,

• dezynfekcję można przeprowadzić wyłącznie w pomieszczeniach z prawidłową wentylacją,

• w miejscach stałego pobytu ludzi jednorazowo można dezynfekować małe powierzchnie (ok.2 m(2)); gdy dezynfekowane są większe powierzchnie, pomieszczenie może być udostępnione pracownikom lub pacjentom po dokładnym wywietrzeniu,

• preparaty w urządzeniach spryskujących mogą być stosowane tylko do dezynfekcji trudnodostępnych powierzchni.

• Nie akceptuje się stosowania preparatów zawierających formaldehyd do dezynfekcji sprzętu medycznego i elementów z gumy i tworzyw sztucznych, mających bezpośredni kontakt z tkankami np. endoskopy lub układ oddechowy np. anestezjologiczny, inkubatorów dla dzieci i powierzchni szpitalnych.

• Dezynfekcja nie może być stosowana jako metoda zastępcza, w sytuacji gdy wymagany jest poziom czystości mikrobiologicznej osiągalny wyłącznie w procesie sterylizacji.

ZASADY STOSOWANIA CHEMICZNYCH ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH

• Osoby przygotowujące roztwory użytkowe i przeprowadzające dezynfekcję obowiązane są do używania środków ochrony osobistej; takich jak rękawiczki gospodarcze, fartuchy foliowe i okulary.

• Nie należy zatrudniać do pracy z preparatem dezynfekcyjnymi osób z chorobami układu oddechowego, objawami uczuleniowymi.

• Stężone preparaty powinny być przechowywane w wydzielonym, tylko do tego celu przeznaczonym pomieszczeniu.

• Roztwór użytkowy środka dezynfekcyjnego należy przygotowywać w wyznaczonym do tego celu pomieszczeniu przy sprawnie działającej wentylacji.

• Procesy dezynfekcji chemicznej sprzętu i narzędzi powinny być przeprowadzane w wydzielonych do tego celu pomieszczeniach, dobrze wentylowanych.

• Roztwory użytkowe należy wymieniać codziennie; w przypadku intensywnego użytkowania częściej. Dezynfekcję należy przeprowadzać w pojemnikach pod przykryciem, wyłącznie w pomieszczeniach z prawidłową wentylacją.

• Pojemniki do dezynfekcji należy oznakować następująco:

• wpisać nazwę środka

• stężenie roztworu użytkowego

• godzinę przygotowania roztworu

• godzinę planowanego zakończenia dezynfekcji

• podpis przygotowującego

• Należy ściśle przestrzegać czasu dezynfekcji.

• Po zakończeniu dezynfekcji roztwór użytkowy należy wylać, pojemnik umyć, zdezynfekować i wysuszyć.

• Chemiczne środki dezynfekcyjne powinny być stosowane tylko tam gdzie nie można zastosować metody termicznej.

• Zastosowanie lamp bakteriobójczych

• lampy bakteriobójcze są stosowane do eliminacji drobnoustrojów przenoszonych droga powietrzną,

• promienie UV nie przenikają w głąb materiałów,

• płyny są półprzepuszczalne, natomiast ciała stałe wchłaniają energię promieniowania w warunkach powierzchownych.

CECHY IDEALNEGO PREPARATU DEZYNFEKCYJNEGO

• jest akceptowany ze względów ekonomicznych

• eliminuje niepożądane drobnoustroje

• utrzymuje aktywność w obecności innych substancji stanowiących zanieczyszczenie dezynfekowanych powierzchni (białko, ropa, krew), występujących jako czynniki towarzyszące dezynfekcji (mydło, detergent)

• jest skuteczny skuteczny w stężeniach, które są limitowane względami organizacyjnymi (czas działania) lub ekonomicznymi (stężenie)

• nie indukuje oporności

• posiada trwałość zarówno w postaci preparatu stężonego, jak i roztworu użytkowego

• dobrze rozpuszcza się w wodzie wodociągowej

• nie wywiera niszczącego działania na dezynfekowane powierzchnie

• nie wywiera szkodliwego działania na ludzi

• nie wywiera szkodliwego działania na środowisko

• nie posiada przykrego zapachu

BŁĘDY POPEŁNIANE PRZY DEZYNFEKCJI

• wydłużanie czasu dezynfekcji (sprzęt, narzędzia)

• skracanie czasu dezynfekcji (powierzchnie)

• nieprawidłowo przygotowywane roztwory - za wysokie lub za niskie stężenia roztworów roboczych

• niewłaściwy dobór środka

• mieszanie środków dezynfekcyjnych z preparatami myjącymi (na oko)

• niestosowanie środków ochrony osobistej

• braku właściwego opisu pojemnika

• brak dokumentacji

• niedokładne pokrycie preparatem dezynfekowanej powierzchni

• reakcje dezynfekujących substancji czynnych z innymi substancjami, którymi często są: brud, białko, mydło (wówczas działanie dezynfekujące będzie osłabione lub zniesione)
  

OPORNOŚCI DROBNOUSTROJÓW NA ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE

Zjawisko powstawania oporności drobnoustrojów na preparaty dezynfekcyjne i antybiotyki jest największym utrudnieniem w zwalczaniu tych mikroorganizmów i polega na wytwarzaniu przez nie własnych barier obronnych dzięki:

• powstawanie dodatkowych barier strukturalnych, które hamują przeniesienie preparatu do wnętrza komórki

• syntezie enzymów inaktywujących środek przeciwbakteryjny

• niekiedy środek dezynfekcyjny nie tylko nie działa bakteriobójczo, ale może być wykorzystywany jako źródło substancji pokarmowych

• długotrwałe stosowanie preparatu o wąskim zakresie działania ułatwia powstawanie szczepów opornych na preparaty dezynfekcyjnych

• Pośród powszechnie spotykanych postaci wegetatywnych bakterii gronkowce i paciorkowce są mniej oporne na działanie środków chemicznych niż pozostałe G (+) bakterie

• Liczne pałeczki gram ujemne G(-) z grupy Pseudomonas, Klebsiella, Enterobacter, Seratia i „bakterie jelitowe” wykazują większą oporność na działanie środków dezynfekcyjnych.

• Ta grupa drobnoustrojów należy do potencjalnych czynników w zakażeniach szpitalnych

Wytwarzanie oporności mikroorganizmów na środki dezynfekcyjne jest najczęściej wynikiem popełnianego przez personel błędu w prowadzonych procesach dezynfekcji chemicznej.

Metody zapobiegania temu zjawisku muszą być uwzględniane w stosowaniu środków chemicznych.

Wymaga to:

• stosowania środków dezynfekcyjnych z rozwagą i tylko tam, gdzie wymaga tego konieczność

• nieprzechowywania w roztworach dezynfekcyjnych żadnych przedmiotów np. narzędzi, szczotek do narzędzi, szczotek klozetowych, przyborów do golenia itp.

• doboru środka dezynfekcyjnego uwzględniającego specyfikę mikloflory oddziału

• przestrzeganie czasu działania odpowiedniego stężenia preparatu

• kontrolowania stężenia roztworu dezynfekcyjnego

• stosowanie preparatów o szerokim zakresie działania na bakterie G(+) iG(-)

• wstępnego mycia właściwymi preparatami myjąco -dezynfekującymi narzędzi zanieczyszczonych substancjami organicznymi

• okresowej zmiany preparatów dezynfekcyjnych

• mycia i dezynfekowania po procesie wszystkich pojemników używanych do dezynfekcji (należy je przechowywać czyste i suche)

• nie przechowywać roztworów roboczych po przeprowadzonym procesie dezynfekcji

CHEMICZNE ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE

PODZIAŁ ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH

Środki dezynfekcyjne dzielimy ze względu na:

1. Substancję aktywną

• związki fenolowe

• chlorowce i ich pochodne

• związki utleniające

• alkohole

• aldehydy

• związki powierzchniowo czynne

• czwartorzędowe związki amonioweinne

PODZIAŁ ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH

2. Właściwości powierzchniowe

• dezynfekujące

• dezynfekując -myjące

3. Czas działania

4. Powierzchnie przeznaczone do dezynfekcji

5. Zakres działania

• B - bakterie

• Tbc - prątkobójczy

• F - grzybobójczy

• V - wirusobójczy

• S - sporobójczy

ŚRODKI ZAWIERAJĄCE CHLOR

• Zastosowanie; Preparaty tej grupy są stosowane do uzdatniania wody, do dezynfekcji powierzchni twardych ( wanny, umywalki). Są środkami z wyboru do dezynfekcji otoczenia po rozpryśnięciu krwi lub płynów ustrojowych. Znajdują również zastosowanie do dezynfekcji bielizny szpitalnej i odpadów klinicznych.

• Dostępne są w postaci płynów podchloryny sodu ( Ace, Chlorosan, Clorox, Domestos, Javel in, HAZ TABS), oraz w postaci tabletek z NaDCC ( Bacta, Chlorizol, Maedicare, Presept).

Właściwości:

• wykazują szerokie działanie bakteriobójcze , wirusobójcze i grzybobójcze;

• są środkami z wyboru przeciwko wirusom (w tym, HIV, HBV);

• roztwory nie są stabilne w stężeniach

• użytkowych ( ich rozkład przyspiesza

• światło, ciepło i metale ciężkie);

• są łatwo inaktywowane przez substancje organiczne ( ropa, krew itd.) zwłaszcza w niskich stężeniach;

• działają antagonistycznie z kationowymi detergentami;

• działają niszcząco na tworzywa sztuczne, gumę;

• powodują korozję metali;

• odbarwiają tkaniny, dywany i obicia mebli;

• powodują podrażnienia skóry, oczu i płuc.

Środki ostrożności:

Podczas pracy ze środkami dezynfekcyjnymi zawierającymi chlor należy:

• dobrze wietrzyć pomieszczenia, w których stosowane są te preparaty,

• stosować odzież ochronną,

• nie stosować w obecności formaldehydu ( niektóre produkty reakcji tych związków są rakotwórcze)

• nie wolno mieszać podchlorynu sodu z kwasami ani kwaśnymi płynami ustrojowymi (np. moczem) ponieważ wytwarza się toksyczny chlor gazowy,

• stężone ciecze przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach, w których nie dochodzi do wzrostu ciśnienia.

ALDEHYDY

Są to jedyne z nielicznych środków dezynfekcyjnych o działaniu sporobójczym.

Właściwości:

-   szerokie spektrum działania: bakteriobójcze w tym prątkobójcze, wirusobójcze, sporobójcze,

grzybobójcze, środek silnie drażniący oczy i nos;

- wywołuje podrażnienia dróg oddechowych, i alergiczne zapalenie skóry, znajduje się w
wykazie substancji prawdopodobnie rakotwórczych.

• Przykładowe preparaty: Incidur, Melsept, Lizoformin.

Środki ostrożności:

Podczas pracy z preparatami zawierający aldehydy należy:

-   stosować odzież ochronną ( rękawice, fartuch plastikowy, okulary);

-   dezynfekcję sprzętu medycznego przeprowadzać w dobrze wentylowanych pomieszczeniach;

- dezynfekcję narzędzi przeprowadzać w szczelnie zamykanych pojemnikach;

-   przechowywać z dala od źródeł ciepła w szczelnie zamykanych pojemnikach.

ŚRODKI NA BAZIE AKTYWNEGO TLENU

• Właściwości:

• szerokie spektrum działania, szybkie działanie bakteriobójcze;

• bezwonny, ulegają dobremu rozkładowi biologicznemu.

• Przykładowe preparaty: Sekusept Pulver, Virkon, Oxapol, Septacid.

ALKOHOLE

• Alkohole nie penetrują dobrze w obecności substancji organicznych, zwłaszcza białkowych, dlatego powinny być stosowane na fizycznie czyste powierzchnie.

• Alkohole i mieszaniny alkoholi z innymi związkami chemicznymi znalazły zastosowanie w dezynfekcji twardych powierzchni oraz stosowane w aerozolu do dezynfekcji powierzchni trudno dostępnych

• Właściwości:

• -  szerokie spektrum działania;

• -  dezynfekowane powierzchnie szybko schną;

• -  łatwopalne;

• -  obecność substancji organicznych obniża ich aktywność;

• - opary alkoholu mogą spowodować podrażnienie oczu i skóry.

• Środki ostrożności:

• -  przechowywać w chłodnym miejscu;

• -  unikać kontaktu z gorącymi powierzchniami,

• ogniem i innymi źródłami zapłonu;

• - przechowywać w szczelnie zamkniętych
  pojemnikach;,

• -  podczas stosowania alkoholu na sali operacyjnej do odkażania skóry należy zachować ostrożność przy stosowaniu diatermii.

• Przykładowe preparaty to: Incidin Liguid Spray, San Clear med., Desprey, Septanol, Mikrozid

10

---