TEORIA SYSTEMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Z. J. Pietraś „Podstawy teorii SM”

ODDZIAŁYWANIA MN.

Oddziaływania społ. to wzajemnie sprzężone systemy działań co najmniej 2 grup społ., między którymi zachodzi zależność sprawcza: czyn grupy A modyfikujący zachowanie grupy B wywołuje czyn grupy B, który z kolei modyfikuje zachowania grupy A. W SM działają przede wszystkim klasy społ. i narody reprezentowane głównie przez państwa, które są podstawowymi uczestnikami tych stosunków. Istotą oddziaływań mn. jest dwustronne i symetryczne działanie na siebie różnych państw w celu wywarcia wpływu na swe przyszłe zachowania.

Analiza działań mn. zakłada, że państwo stanowi niezależną zmienną SM, a stosunki te są funkcją tych działań. Analiza oddziaływań mn. opiera się na założeniu, że działania państwa są zmienną zależną SM, że są one funkcją działań innych państw. Powyższe sprzężenia zwrotne mają charakter dwukierunkowy i państwo działa zarówno o wew., jak i zew. wyznaczniki polityki.

ANALIZA SYSTEMOWA

A. SZTOMPKA: proces konstruowania szczególnego modelu pojęciowego zjawisk polit., tzn. modelu systemowego, który dostarcza ramy odniesienia i język, w którym może być formułowana teoria.

W. SZCZEPAŃSKI: metoda i narzędzie badawcze, dąży do ukazania badanego obiektu jako systemu poprzez dialektyczne badania jego aspektu genetycznego, strukturalnego i funkcjonalnego.

C. J. DOUGHERTY & R. PFALTZGRAFF: celem jej jest budowa teorii SM, stworzenie za jej pośrednictwem zbioru tez na temat stosunków między zmiennymi niezależnymi i zmiennymi zależnymi, w sytuacji gdy zmiana już jednej zmiennej pociąga za sobą zmianę wszystkich innych zmiennych lub ich wzajemnych powiązań.

D.. KUKUŁKA: odnosi ona badane zjawiska i procesy do całości struktury, przedstawia badany obiekt jako złożony system i konkretyzuje jego obraz przez analizę wew. sprzężeń między elementami.

Podejście systemowe: jest uproszczonym zastosowanie reguł tej analizy i polega jedynie na badaniu danego zjawiska jako względnie jednolitej całości. Stosowanie dialektyki marksistowskiej stanowi istotę analizy systemowej. Zawiera 2 antynomie:

1. PARADOKS CAŁOŚCIOWOŚCI polega na niemożliwości sprowadzenia cech systemu do sumy cech elementów oraz niemożliwości wyprowadzenia cech całości z cech elementów.

2. PARADOKS HIERARCHICZNOŚCI: polega na tym, że kategorie system, podsystem i element są względne. Każdy element jest elementem jedynie w danym systemie. Może system potraktować jako element nadsystemu lub element potraktować jako system.

Zastosowanie analizy systemowej jest możliwe na 3 płaszczyznach:

1. jako makroanalizy odnoszącej się do systemu

2. jako analizy średniego rzędu odnoszącej się do podsystemu

3. jako mikroanalizy odnoszącej się do elementu systemu

SYSTEMY MN. 2 znaczenia:

1. system w sensie ontologicznym- to system mn., istniejący obiektywnie w świecie rzeczywistym

2. system w sensie metodologicznym- to narzędzia badawcze, model pojęciowy umożliwiający analizę i wyjaśnienie zjawisk oraz procesów mn.

KATEGORIA `SYSTEM MN.' rozumiana w sensie ontologicznym rozumiana jest jako:

1. zespół zintegrowanych elementów, między którymi występuje sprzężenie zwrotne

2. obiekt złożony z elementów powiązanych łańcuchem więzi przyczynowo-skutkowych

3. obiekt całościowy

4. zespół stosunków lub zachowań wobec rzeczywistości

5. kompleks elementów powiązanych ze sobą i tworzących jedność ze ŚM

P. SZTOMPKA: OGÓLNY MODEL SYSTEMU: na system składają się:

1. rozróżnialne elementy

2. struktura, czyli zespół zależności między elementami

3. granice, czyli linia wyróżniająca system od otoczenia

4. wejścia, przez które system działa na swoje środowisko

5. konwersja wewnątrzsystemowa, czyli proces modyfikowania bodźców pojawiających się na wejściach i przekształcania ich w reakcje pojawiające się na wyjściach systemu

6. sprzężenie zwrotne, czyli powiązania między działaniami systemu poprzez wyjścia oraz wejściami odzwierciedlającymi reakcje środowiska; konwersja łączy wejścia i wyjścia systemu, natomiast sprzężenie zwrotne to relacja między wyjściami i wejściami systemu

7. homeostaza, czyli zdolność systemu do utrzymywania dynamicznej równowagi ze swym środowiskiem

SYSTEM POLITYCZNY: i jego 8 elementów:

1. ELEMENTY SYSTEMU MN.: najmniejsze części składowe złożonej całości jaką jest system mn. wyróżnia się różne elementy:

1. systemy uczestników SM, składające się z uczestników- głównie państw, są to systemy ontologicznie pierwotne

2. systemy stosunków lub oddziaływań, których elementami są stosunki lub interakcje uczestników. Są to systemy ontologicznie wtórne i wymagające udziału percepcji uczestników wyobrażających sobie ten system

3. systemy ról uczestników SM, których elementami są role spełniane przez tych uczestników, takie jak rola mocarstwa, rola państwa eksportera surowców; systemy uzależnione od percepcji uczestników

4. systemy wyznaczników powodujących działania uczestników. Elementami takich systemów mn. są części składowe rzeczywistości wewnątrzpolitycznej i mn.

5. systemy zjawisk i procesów mn., których elementami są wszelkie zjawiska i procesy tworzące dane zjawisko lub proces. Pierwotne w sensie epistemologicznym.

6. Systemy właściwości zjawisk mn. składają się z cech lub właściwości zjawisk tworzących w swoim całokształcie nowe cechy lub właściwości.

2. STRULTURA SYSTEMU MN.: zespół sprzężeń występujących między elementami systemu. Istnienie oddziaływań między elementami jest warunkiem istnienia systemu mn. Struktura to także zespół sprzężeń między elementami a systemem jako całością.

1. model formalny: zakłada dynamikę struktury systemów; model oparto na założeniu, że struktury systemów mn. można klasyfikować przy pomocy 3 kryteriów: przedmiotowego, podmiotowego, terytorialnego zakresu systemu. [M. KOWALSKI] wyróżnił 264 rodzaje struktur systemów SM.

2. model zależności: 4 rodzaje oddziaływań i struktur systemów mn. [E. CZEMPIELA]

• struktura imperialna

• hegemoniczna

• hierarchiczna

• egalitarna

3. model kraty oddziaływań [j.w.]: opis struktury systemu mn. Może być trójwymiarowa, asymetryczna, złamana krata interakcji, w której skład wchodzą odizolowane części kraty. Punkty skrzyżowane na kracie symbolizują zachowania elementu systemy oraz fakt wzajemnej zależności różnych oddziaływań.

4. Model pajęczyny współzależności: [J. BURTON]: struktura systemów mn. jest „pajęczyną” współzależności oddziaływań różnych elementów i podsystemów. Analiza strukturalna nie obejmuje uczestników systemu, ale występujące między nimi współzależności.

5. Model dynamiczny: struktury systemów mn. [E. POZDNIAKOW]: dialektyka stałych i niestałych elementów struktury systemów mn. Struktura- inwariant charakteryzuje zachowanie tożsamości podstawowych cech systemy w procesie jego przekształceń; Struktura- wariant to `personifikacja struktury-inwariantu, czyli konkretny wyraz powszechnej formy systemu.' Między nimi zachodzi stosunek sprzecznej jedności, jedności między tym co ogólne i tym co specyficzne. Inwariant to ogólne prawo systemu, w wariant to prawo specyficzne, charakterystyczne dla określonego etapu hist.

3. GRANICA SYSTEMU MN.: oddziela system od otoczenia i ona ogół jest pojęciem analitycznym. System to obszar funkcji znajdujący się wewnątrz granicy. Otoczenie to wszystko to, co znajduje się na zew. granicy, a więc poza systemem. Środowisko jest częścią otoczenia systemu, stanowi taką jego część, która pozostaje w istotnych związkach przyczynowych z systemem mn.

4. WEJŚCIA SYSTEMU MN.: to `luki' w jego granicy, przez które system ulega wpływom środowiskowym. Typowe wejścia to żądania lub poparcia. Żądania symbolizują nacisk na system i mogą być funkcjonalne, gdy wzmacniają jego stabilność lub dysfunkcjonalne, gdy destabilizują system mn. Poparcia to opinie pozytywne.

5. WEJŚCIA SYSTEMU MN.: to `luki' w jego granicy, przez które system ten działa na swoje otoczenie. Wyjścia podzielić można:

1. ekstrakcyjne, czyli konkretne decyzje szczegółowe

2. regulacyjne, decyzje odnoszące się do norm postępowania, a więc między innymi do procedury podejmowania przyszłych decyzji

3. dystrybucyjne, dotyczące podziału wartości lub dóbr

4. symboliczne, dotyczące wartości.

1

---