63. SPECJALIZACJA JAKO PARAMETR STRUKTURY. KRYTERIA SPECJALIZACJI (GRUPOWANIA )
S p e c j a 1 i z a c j a w wymiarze poziomym, wyrażonym liczbą i różnicowaniem zadań wykonywanych przez pracownika (specjalizacja horyzontalna) oraz pionowym, charakteryzującym stopień, w jakim pracownik może kształtować treść i sposób pracy. Kształtując parametr specjalizacji poszczególnych stanowisk, musimy odpowiedzieć na pytania: jakie zadania przydzielić danemu stanowisku oraz jak wyspecjalizowana musi być realizacja tych zadań?
Wąska specjalizacja horyzontalna oznacza przydzielenie danemu stanowisku niewielu zadań, a w ekstremalnych przypadkach nawet pojedynczych czynności, np. na wydziale konfekcjonowania kremów w przedsiębiorstwie produkującym kosmetyki jeden z pracowników dostarcza plastykowe opakowania, drugi umieszcza je na taśmie, gdzie wypełniają je kremem automatyczne dozowniki, następni dwaj pracownicy zamykają wieczkami wypełnione opakowania i eliminują puste pudełka, a dwaj kolejni wycierają gotowe kremy i pakują w kartony, zamykają kartony taśmą klejącą, przyklejają kartkę informującą o nazwie wyrobów, ich liczbie i cenie, producencie i dacie produkcji. Wąska specjalizacja pozioma prowadzi zazwyczaj do ograniczenia swobody pracowników co do wyboru metod i treści pracy. Wymaga się dokładnej znajomości określonego i tylko tego zadania oraz wprawy w jego wykonaniu, bez zwiększania kwalifikacji ogólnych.
Szeroka specjalizacja horyzontalna oznacza przydzielenie stanowisku szerokiej gamy różnorodnych zadań, których realizacja wymaga wielu umiejętności na wysokim poziomie. Najlepszym przykładem są wysokie stanowiska kierownicze, w opisie których znajdujemy długą listę zadań lub - częściej - zarysowane jedynie ogólne obszary aktywności i odpowiedzialności. Zarówno treść działań zarządczych, jak i sposób działania, nie są narzucone, kształtuje je osoba zajmująca stanowisko w relacjach ze współpracownikami, podwładnymi, osobami z zewnątrz. Od kierowników wymaga się kwalifikacji technicznych, interpersonalnych i koncepcyjnych, których podstawą jest wysoki poziom formalnego wykształcenia, stałe dokształcanie (w tym samokształcenie) zawodowe i ogólne. Taka sama charakterystyka dotyczy szeregu innych stanowisk organizacyjnych o szerokiej specjalizacji: radcy prawnego, inżyniera-konstruktora w dziale badawczo-rozwojowym, lekarza ogólnego, konsultanta naukowego i in.
Kolejną istotną charakterystyką organizacyjną jest sposób grupowania stanowisk w komórki organizacyjne, a tych z kolei w większe jednostki organizacyjne. W teorii wymienia się następujące kryteria (zasady) grupowania:
wiedza i umiejętności, będące, na przykład, podstawą tworzenia oddziału anestezjologii, chirurgii, chorób wewnętrznych w szpitalu;
przebieg procesu pracy - przykładowo: podstawa wyodrębnienia w fabryce obuwia wydziału produkcji chemicznej (tłoczenie spodów), szwalni (krojenie skóry, szycie cholewek), wydziału opracowania i montażu (kompletowanie elementów, przyklejanie cholewki do spodu);
funkcje w systemie wykonawczym i zarządzaniu, będące zasadą grupowania stanowisk w działy: badawczo-rozwojowy, produkcji, sprzedaży, zaopatrzenia, planowania , finansowo-księgowy, kadr itd., w przedsiębiorstwie X;
czas pracy - podstawa łączenia zadań i ich wykonawców w zmiany: ranną popołudniową i nocną (w supermarkecie);
produkt, będący, na przykład, kryterium wyodrębnienia wydziału produkcji proszków, wydziału produkcji płynów i wydziału kosmetyki kolorowej w zakładach chemii gospodarczej i kosmetyków;
klient; ze względu na to kryterium utworzono w banku X wydział kredytów dla jednostek gospodarczych i wydział kredytów dla gospodarstw
rynek lub region działania; w jednym z przedsiębiorstw budowlanych podstawa wyodrębnienia pionu budów zagranicznych, a w nim oddziałów: Europy Południowo-Zachodniej, Dalekiego Wschodu, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz budów w ZSRR.
2
Katarzyna Borucka Strona z 2 01-01-28