Szczecińska Szkoła Wyższa Collegium Balticum
ZOK Nowogard
Anna Grzelak
Pedagogika
opiekuńczo-wychowawcza
Rok III
Gr. I
TEORETYCZNE PODSTAWY KSZTAŁCENIA (ĆW)
TEMAT PRACY: Uczeń z zespołem FAS - objawy i wskazówki dydaktyczne.
Prowadząca:
mgr A. Bindas
„Choć wielu ludzi dobrze rozumie, czym jest uszkodzenie mózgu, które następuje po urodzeniu dziecka, to dzieci mające prenatalne uszkodzenia są zagadką. Nie wszyscy wiedzą, że część tych uszkodzeń spowodowanych jest piciem alkoholu przez matkę w czasie ciąży.”
Alkoholowy zespół płodowy (Fetal Alcohol Syndrome - FAS) i inne zaburzenia poalkoholowe zaliczane są do grupy fizycznych i umysłowych zaburzeń wrodzonych spowodowanych piciem alkoholu przez kobietę w ciąży. Zespół FAS pierwszy raz został opisany w roku 1973, w USA przez Jonesa i Smitha. Europejski dorobek badawczy jest również imponujący, żal tylko, że publikowane wyniki badań nie są przyjmowane z należytą uwagą, na jaką zasługują. W 1968 roku w Nantes (Francja) rezultaty pierwszych badań nad FAS opublikował Lemoine. Prowadził on swoje badania przez blisko 30 lat. Obserwował losy dzieci matek pijących, towarzysząc im niemal od sali porodowej. Wyniki badań były szokujące:
spośród 50 pacjentów z pełnoobjawowym syndromem FAS 5 zmarło w dzieciństwie z powodu zaburzeń pracy serca i oddychania;
spośród 28 osób z umiarkowanym FAS 2 popełniły samobójstwo w wieku dorosłym, a 5 innych podejmowało próby samobójcze.
Po przebadaniu 99 pacjentów z FAS Lemoine doszedł do wniosku, że problemy umysłowe (opóźnienia umysłowe i zaburzenia zachowania) najbardziej nasilały się u nich w wieku dorosłym. To niezwykłe badanie przeprowadzone przez Lemoine i jego syna lekarza jest kamieniem milowym, który nigdy nie został potraktowany przez świat z należytą uwagą. Do chwili obecnej badania te nie zostały przetłumaczone na żaden inny język.
Pełnoobjawowy FAS spełnia 4 kryteria diagnostyczne:
opóźniony wzrost zarówno przed, jak i po urodzeniu;
uszkodzenie mózgu, którego skutkiem są zaburzenia neurologiczne, opóźniony rozwój, niedorozwój umysłowy, zaburzenia zachowania, trudności w uczeniu się;
charakterystyczne rysy twarzy: małe oczodoły, krótki nos, płaska twarzoczaszka, wąska górna warga, mała szczęka, brak rynienki podnosowej;
potwierdzone wywiadem spożywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży.
Alkohol jest teratogenem, który ma wpływ na rozwijający się płód. Z łatwością przenika przez łożysko. To, czy dziecko będzie miało cechy charakterystyczne dla zespołu FAS, zależy od ilości wypijanego alkoholu. Mózg rozwija się przez cały okres ciąży i narażenie go na działanie alkoholu w jakimkolwiek momencie ciąży, może wpłynąć na jego prawidłowy rozwój.
Mózg dzieci narażonych na działanie alkoholu w życiu płodowym ma trudności z:
gromadzeniem informacji;
wiązaniem nowych informacji z uprzednimi doświadczeniami;
pamięcią - zwłaszcza krótką - tą, która pozwala funkcjonować w codziennym życiu (dzieci zapominają o podstawowych życiowych sprawach i obowiązkach, mają trudności z zapamiętaniem daty urodzenia lub miejsca zamieszkania);
wykorzystaniem informacji.
Dzieci z syndromem FAS mają także problemy z:
myśleniem abstrakcyjnym - abstrakcyjne myślenie stanowi niewidzialną podstawę funkcjonowania świata;
myśleniem przyczynowo-skutkowym, wyobraźnią - osoby z FAS nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyły;
uogólnianiem - brakuje im plastyczności w procesie myślenia;
poczuciem czasu - nie potrafią dopasować pewnych czynności do określonych godzin, nie rozumieją cyklicznej natury zjawisk.
Osoby z FAS wykazują dwa typy zaburzeń: pierwotne i wtórne. Pierwotne to takie, z którymi dziecko się rodzi; są spowodowane uszkodzeniem OUN. Zaburzenia wtórne zaś to takie, z którymi osoba nie przychodzi na świat, a których przypuszczalnie można uniknąć poprzez lepsze zrozumienie problemu i właściwą interwencję. Dzieci z FAS mają uszkodzenie mózgu, ponieważ doświadczyły działania alkoholu w życiu płodowym. Alkohol zaburza proliferację i migrację komórek mózgowych, czego skutkiem są zaburzenia strukturalne w jego rozwoju. Prenatalne działanie alkoholu może także zaburzyć elektrofizjologię i neurochemiczną równowagę mózgu, dzięki czemu bodźce nie są transmitowane tak skutecznie i dokładnie, jak powinny. U niektórych dzieci z FAS system połączeń synaptycznych w mózgu jest dysfunkcjonalny i powoduje niewłaściwą pracę receptorów. Prenatalne działanie alkoholu nie zawsze powoduje te pierwotne zaburzenia, podobnie jak zapalenie mózgu nie zawsze pozostawia postnatalne uszkodzenie mózgu. Ale kiedy tak się stanie, uszkodzenie utrzymuje się przez całe życie.
Ze względu na specyfikę problemów diagnoza dziecka z zespołem FAS powinna obejmować wszystkie aspekty jego funkcjonowania:
diagnoza procesów intelektualnych (myślenie),
diagnoza procesów orientacyjnych (spostrzeganie, uwaga, pamięć),
diagnoza procesów wykonawczych (motoryka),
diagnoza procesów emocjonalnych (emocje i motywacja),
diagnoza funkcjonowania społecznego,
diagnoza potrzeb,
diagnoza pedagogiczna.
Nie ma jednej słusznej metody pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pracy z dzieckiem z FAS. Konieczne jest podejście holistyczne (pomoc medyczna, psychologiczna, edukacyjna, społeczna). Jedną z takich metod jest stymulacja układu przedsionkowego. Powtórzenie w stymulacji archetypowych wzorców ruchowych w tym schematów odruchów daje szansę na nadrobienie pracy jaką mózg powinien wykonać w rozwoju. Inne metody to:
techniki behawioralne,
kinezjologia edukacyjna,
neurostymulacja,
metody relaksacyjne,
socjoterapia,
metody rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych,
edukacja matematyczna wg E. Gruszczyk-Kolczyńskiej,
wykorzystanie muzyki,
techniki „łamania głowy”.
Pomoc w zakresie szkolno-edukacyjnym dla dziecka z zespołem FAS również powinna być kompleksowa i obejmować w zależności od potrzeb:
zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze,
zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,
zajęcia logopedyczne,
dostosowanie wymagań,
nauczanie indywidualne,
kształcenie specjalne,
wydłużenie etapu edukacyjnego,
zajęcia rewalidacyjne,
wsparcie nauczyciela,
wczesne wspomaganie rozwoju.
Diagnostyka syndromu FAS dopiero rozwija się w Polsce. Wiedza na temat uszkodzeń mózgu wywołanych alkoholem jest niewystarczająca i zbyt słabo upowszechniana w środowisku medycznym. Również psycholodzy i pedagodzy nie dysponują narzędziami diagnostycznymi umożliwiającymi rozpoznanie FAS. Omawiana problematyka powinna być także przybliżona terapeutom, gdyż to właśnie do nich zwracają się po pomoc rodzice i opiekunowie dzieci z alkoholowym zespołem płodowym. Rodzice są zaniepokojeni „niewyuczalnością” dziecka i brakiem efektów rozwojowych. Określają je jako niewspółmierne do ogromnego wysiłku i pomocy udzielanej dziecku. A efekty są znikome, ponieważ dzieci z syndromem FAS nie przyswajają wiedzy przekazywanej w tradycyjny sposób, ich mózg pracuje w innym trybie. Potrzebuje on ukierunkowanej stymulacji, żeby poprawnie gromadzić informacje z otaczającego świata i właściwie wykorzystywać je w życiu.
Źródło:
Klecka Małgorzata, Objawy i wczesne rozpoznanie FAS, „Niebieska Linia” nr 3, 2006.
5