Etiopatogeneza otyłości i zalecenia żywieniowe

1. Co to jest otyłość?

Otyłość (łac. obesitas) - patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy nadwaga czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej.

2. Metody oznaczania ilości tkanki tłuszczowej

BMI

• wartość prawidłowa 19-25

• nadwaga 25-30

• otyłość >30

• skrajna otyłość >40

WHR

• wartość prawidłowa dla mężczyzn - 0,9

• wartość prawidłowa dla kobiet - 0,7

• obwód brzucha mierzony na poziomie talii nie powinien przekraczać połowy pomiaru wzrostu

3. Etiopatogeneza otyłości

• Najczęstszą przyczyną powstawania otyłości jest przekarmianie (zbyt duża wartość energetyczna pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu).

• Czynniki genetyczne - mogą odgrywać rolę w powstaniu otyłości lub zwiększać podatność na jej rozwój. Istnieją genetycznie uwarunkowane zespoły chorobowe, w których dochodzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w organizmie. Uważa się jednak, że u większości ludzi o skłonności do otyłości decydują prawdopodobnie mutacje wielu genów. Mutacje mogą dotyczyć genów związanych z regulacją pobierania energii z pożywieniem, poziomem podstawowej przemiany materii, dojrzewaniem komórek tkanki tłuszczowej, aktywnością enzymów odpowiedzialnych za gospodarkę tłuszczową i węglowodanową. Za genetycznym uwarunkowaniem otyłości przemawia również fakt, że jest ona dwukrotnie częstsza u bliźniąt jednojajowych niż u rodzeństwa nie będące bliźniętami, a masa ciała osób dorosłych, które wychowały się w rodzinach zastępczych wykazuje większą zgodność z masą rodziców biologicznych niż adopcyjnych..

• Czynniki biologiczne - również odgrywają rolę w powstaniu otyłości. Uszkodzenie podwzgórza (proces zapalny lub nowotworowy) i jąder brzuszno-przyśrodkowych podwzgórza mogą powodować rozwój otyłości. Dochodzi wtedy do nadmiernego przyjmowania pokarmów oraz zaburzeń układu autonomicznego.

• Czynniki farmakologiczne - do leków, których przyjmowanie może prowadzić do zwiększenia masy ciała należą leki przeciwdepresyjne, leki przeciwlękowe, leki psychotropowe, przeciwpadaczkowe, kortykosteroidy, niektóre beta-adrenolityki i insulina.

• Czynniki środowiskowe - wśród których największe znaczenie ma aktywność fizyczna jako forma wydatkowania dostarczonych zasobów energetycznych. Na skutek postępu technologicznego możliwe stało się znaczące zmniejszenie wydatku energetycznego związanego z codzienną aktywnością. Równocześnie zwiększył się dostęp do żywności i jej konsumpcja. Wzrosła również wartość energetyczna łatwo dostępnego pokarmu, który jest dodatkowo ubogi w witaminy, sole mineralne i błonnik. Regularna aktywność fizyczna zapobiega nadwadze i otyłości.

• Czynniki psychologiczne - takie jak zaburzenia nastroju mogą być przyczyną powstawania nadwagi. Osoby, u których występuje tendencja do przyrostu masy ciała, podczas każdego kolejnego nawrotu depresji zwiększają swoją masę ciała. Osoby chore uczą się, że jedząc mogą częściowo zmniejszać objawy depresji, poprzez dostarczenie krótkotrwałej przyjemności.

4. Zalecenia żywieniowe

• Ograniczenie ilości energii o 500-700 kcal lub ½ zapotrzebowania

• Diety 1000 kcal, 1500 kcal, 2000 kcal

Cel diety:

• Dążenie do zmniejszenia masy ciała

• Ograniczenie uczucia głodu

• Zapewnienie podaży witamin i związków mineralnych zgodnie z normami.

Bardzo istotną rolę w leczeniu otyłości ma zmiana modelu żywienia. Zaleca się częstsze (4-5 razy dziennie) spożywanie mniej obfitych pod względem energetycznym posiłków. Posiłki należy rozłożyć równomiernie w ciągu dnia, spożywać o stałych porach, w spokoju, dobrze je przeżuwając oraz przede wszystkim wyeliminować zjawisko dojadania. Nie bez znaczenia jest stosowanie odpowiednich technik kulinarnych, mających na celu ograniczenie ilości dostarczanych tłuszczów (głównie zwierzęcych) oraz zachowanie odpowiedniej ilości składników odżywczych. Dieta dla młodzieży powinna być urozmaicona, dawać uczucie sytości i zapewniać rozwój fizyczny a także komfort psychiczny. Trzeba pamiętać, aby stosować umiejętnie zamianę tych produktów, które dostarczają dużej ilości energii. Korzyścią diety ma być nie tylko redukcja masy ciała, ale także poprawa sprawności fizycznej oraz satysfakcja osobista wynikająca z trwałej poprawy zdrowia, a nie tylko efektu kosmetycznego. Dietę należy ustalać indywidualnie, w zależności od upodobań żywieniowych, jak też warunków prowadzonej terapii. Indywidualne podejście przyczynić się może do większego zaangażowania osoby leczonej oraz jej rodziny a także może zmniejszyć ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań nieprawidłowego odchudzania. Celem postępowania dietetycznego, oprócz redukcji masy ciała, jest wypracowanie prawidłowych nawyków żywieniowych, umożliwiających zapewnienie właściwego dla wieku poziomu życia i rozwoju.

Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie ubogoenergetycznej

 

Produkty zalecane	W ograniczonych ilościach	Produkty przeciwwskazane
	Pieczywa z grubego przemiału, gruboziarniste kasze, kasz gryczana, jaglana	Pieczywo jasne, bulki, ciastka, kasza manna, krakowska, mąka pszenna i ziemniaczana
Maślanka, mleko 0,5 % tłuszczu, kefir, jogurt naturalny odtłuszczony, chudy ser twarogowy	Mleko 1,5%, jogurt naturalny 2%, ser twarogowy półtłusty,	Mleko pełne, jogurt owocowy, ser twarogowy tłusty, ser dojrzewające, topione
	Całe jajka i białka
	Mięso kurcząt i indyków bez skóry, cielęcina, wołowina, chude wędliny drobiowe, polędwica, szynka wołowa, chude ryby: flądra, dorsz, mintaj	Wieprzowina, baranina, mózg, mięso kaczek i gęsi, pasztety, konserwy mięsne i rybne, tłuste ryby: węgorz, śledź, łosoś, szproty, wędliny, parówki, kiełbasy
Warzywa, rzodkiewki, ogórki, szpinak, pomidory, kalafior, kabaczki, pieczarki, rzepa, papryka, cebula, kapusta biała, pory, buraki, marchew, szczypior	Ziemniaki, kukurydza, groszek zielony, pietruszka, seler korzeniowy	Suche nasiona roślin strączkowych
Arbuzy, grejpfruty, cytryny, truskawki, poziomki, pomarańcze	Wiśnie, czereśnie, morele, jabłka, gruszki, agrest, jagody	Śliwki, maliny, winogrona, banany, orzechy
	Sorbety, galaretki owocowe	Słodycze
Kawa bez cukru, herbata z cukru, napoje light, sok pomidorowy		Alkohol, soki owocowe wysokosłodzone

3

---