BRZEZIŃSKA E., Komunikacja społeczna. Skrypt dla studentów, Łódź 1997, s. 8-10.

Przez ¾ dnia człowiek uczestniczy w procesie komunikowania. Brak możliwości porozumiewania się powoduje negatywne konsekwencje (konflikty, rozwody, itp.).

KOMUNIKATYWNOŚĆ- umiejętność podlegająca kształceniu, nie zaś cecha charakteru.

Komunikacja społeczna zajmuje się takimi zagadnieniami jak: znajomość zasad i technik komunikowania się oraz ich praktyczne zastosowanie => zwiększa to możliwość osiągania celów osobistych i zawodowych.

W V-IV w. p.n.e. sofiści (Protagoras z Abdery, Gorgiasz) uczyli obywateli retoryki (sztuki mówienia i argumentacji) i erystyki (umiejętność prowadzenia dyskusji). Sokrates i Platon uczyli zasad dyskutowania i przekonywania poprzez odpowiedni system pytań i odpowiedzi (dialektyka). Arystoteles i jego dzieło „Retoryka” => pierwszy podręcznik sztuki komunikowania (IV w. p.n.e.). Retoryka jako nauka sprawnego i ozdobnego wysławiania się rozwinęła się znacząco w cesarstwie rzymskim (Kwintylian, I w. n.e., dzieło „Kształcenie mówcy”). W okresie średniowiecza retoryka => umiejętność wygłaszania kazań i pisania listów => podstawowy przedmiot nauczany w klasztorach, szkołach przykatedralnych i uniwersytetach. Okres renesansu => powrót do starożytnych tradycji, wykładanych na uniwersytetach do XVIII w. Czasy nowożytne => retoryka mniej popularna, umiejętność wygłaszania mów- politycy i duchowni.

Przedmiot „Communication” (porozumiewanie się ludzi)- rodowód amerykański; od 1910r. wyodrębniła się jako osobna dziedzina; obecnie niemalże każdy uniwersytet kształci w tej dziedzinie (pomocna w karierze zawodowej).

Komunikacja- dziedzina nauk humanistycznych; po II wojnie światowej rozpowszechniła się na uniwersytetach szybko rozwijając się i tworząc nowe specjalności np. komunikacja w biznesie, międzynarodowa. Analizą procesów komunikowania zajmują się przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych, psychologowie, socjolodzy, filozofowie, pedagodzy i in. (Charakter interdyscyplinarny). W Polsce => „Nauki o poznaniu i komunikacji”

TERMIN KOMUNIKACJA (ang. communication) od łac. communis = wielu, wszyscy razem; „communicare” = robić coś razem, wspólnie radzić, powiadamiać się wzajemnie, dzielić się lub brać w czymś udział;

„komunikacja społeczna” = określenie przekazu informacji wyłącznie między ludźmi.

Kilka definicji (nie zaakceptowane powszechnie; mnogość definicji) komunikowanie:

• wzajemne przekazywanie informacji, umiejętności, pojęć, idei, uczuć, itp., za pomocą symboli tworzonych przez słowa, dźwięki, obrazy, dotyk

• proces, w którym ludzie dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem przekazywania symbolicznych komunikatów

• proces tworzenia znaczeń między dwojgiem lub większą ilością osób

• Wzajemne oddziaływanie społeczne za pomocą komunikatów

• Doprowadzenie do wspólnego zrozumienia określonych treści

Cechy procesu komunikowania się:

• ma charakter społeczny, wymaga udziału przynajmniej dwóch uczestników

• zakłada wzajemność, dwustronność; zaangażowanie dwóch stron

• nie opiera się jedynie na słowach; komunikatem jest nie tylko to co chcemy przekazać, ale i to co przekazujemy mimowolnie (grymasy twarzy)

• oznacza wzajemne odnoszenie i wzajemne oddziaływanie.

5 głównych celów uzyskiwanych przez ludzi w procesie komunikowania się:

1. informowanie

2. wyrażanie uczuć

3. pobudzanie wyobraźni

4. wywieranie wpływu (oddziaływanie)

5. spełnianie społecznych oczekiwań (zachowanie rytuału)

Formy komunikowania się:

1. komunikowanie informacyjne (nauczające) - proces dzielenia się przez ludzi wiedzą o świecie, w którym żyją i funkcjonują. B. ważna część ludzkiego życia.

2. komunikowanie emocjonalne - wyrażanie przez ludzi ich pozytywnych lub negatywnych uczuć i opinii; empatia

GRIFFIN E., Podstawy komunikacji społecznej, Gdańsk 2003, s. 54-69.

Tradycje w dziedzinie teorii komunikacji

1. tradycja socjopsychologiczna (komunikacja jako wpływ interpersonalny) - dokładna i systematyczna obserwacja pozwala na odkrycie prawdy zjawisk komunikacyjnych; wykrycie związków przyczynowo- skutkowych pozwala przewidzieć, które zachowania komunikacyjne kończą się powodzeniem, a które porażką; poszukiwanie uniwersalnych praw rządzących komunikacja; próba koncentrowania się na tym „co jest”, a nie na tym „co być powinno”; Carl Hovland - psycholog-badacz- forma badania „kto (źródło komunikatu; fachowość, wiarygodność) mówi co (treść komunikatów; odwołanie się do lęków, kolejność argumentów), komu (charakterystyczne cechy adresatów; osobowość, wrażliwość na wpływy) i z jakim skutkiem (głównym efektem podlegającym pomiarowi jest zmiana opinii ujawniająca się w skalach postaw przed i po otrzymaniu komunikatu)”. Komunikaty z wysoce wiarogodnych źródeł spowodowały większe przesunięcia opinii, niż te ze źródeł mniej wiarygodnych. Dwa typy wiarygodności: pochodząca z fachowości (fachowiec= ten, który sprawia wrażenie, że wie o czym mówi) nadawcy komunikatu i z jego rzetelności (postrzeganie wypowiedzi jako szczerej). „efekt śpiocha” - z czasem różnice między wpływem wiarygodnego źródła (początkowo silniejszy wpływ) a mniej wiarygodnym zatarły się => z upływem czasu ludzie zapominają gdzie o czymś przeczytali, usłyszeli; po ponownym ustaleniu więzi między źródłem a komunikatem wiarygodność znowu stawała się czynnikiem dominującym. Systematyczne sprawdzanie wszystkiego.

empiryzm

2. tradycja cybernetyczna (komunikacja jako przepływ informacji) - „cybernetyka”= z gr., sterownik, rządca, ilustruje sposób, w jaki sprzężenie zwrotne umożliwia przetwarzanie informacji w naszych mózgach i komputerach. Norbert Wiener. Komunikacja jest więzią łączącą ze sobą odrębne części dowolnego systemu, jak np. system komputerowy, rodzinny, medialny, zinstytucjonalizowany. Wizję komunikacji jako przetwarzanie informacji utrwalił Claude Shannon= rozwinął matematyczną teorię transmisji sygnałów (skupienie wyłącznie na rozwiązywaniu technicznych problemów wiernego transferu dźwięków, a nie na znaczeniu komunikatu, ani na jego skutku). Informacja odnosi się do redukcji niepewności. Zawartość informacyjną komunikatu można zmierzyć w takim stopniu, w jakim potrafi on przeciwstawić się chaosowi. Im mniej przewidywalna jest treść komunikatu, tym więcej informacji ze sobą niesie. I też kiedy adresat komunikatu zna jego treść już wcześniej, jego zawartość informacyjna zbliża się do zera (np. kocham cię, jeżeli my już to wiemy, a ktoś nam to powtarza). Zakłócenia są wrogiem informacji, ponieważ ograniczają informacyjną przepustowość kanału łączącego nadajnik z odbiornikiem => równanie: przepustowość kanału= informacja- zakłócenia

Każdy kanał jest ograniczony górnym limitem ilości informacji, którą jest w stanie przenieść.

Komunikacja jako nauka stosowana zajmująca się utrzymaniem optymalnej równowagi między przewidywalnością a niepewnością.

3. tradycja retoryczna (komunikacja jako kunsztowne przemawianie publiczne)- kilka cech:

• przekonanie, że mowa odróżnia człowieka od zwierząt.

• Przeświadczenie, że publiczna mowa na forum demokratycznym jest bardziej efektywnym sposobem rozwiązywania problemów politycznych niż rządzenie mocą dekretów lub odwoływanie się do przemocy. W ramach tej tradycji nieporozumieniem byłoby twierdzenie, że coś ma wartość „jedynie retoryczną”

• Sytuacja, w której pojedynczy mówca próbuje wpłynąć na publiczność złożoną z wielu słuchaczy poprzez podjęcie otwarcie perswazyjnego dyskursu. Przemawianie publiczne jest w gruncie rzeczy komunikacją jednostronną.

• Przygotowanie retoryczne jako podstawa wykształcenia przywódcy. Mówcy uczą się formułować przekonujące argumenty i przemawiać donośnym głosem, tak żeby dotarł do wszystkich słuchaczy.

• Retoryka jest bardziej sztuką niż nauką. Piękno języka poruszającego ludzkie emocje.

• Publiczna mowa jako domena mężczyzn.

Praktyka lub nauka czynią mistrza (spór trwa); Demostenes, Cyceron.

4. tradycja semiotyczna (komunikacja jako proces dzielenia się znaczeniem poprzez znaki)- semiotyka- nauka badająca znaki (znak- dowolny element zdolny do reprezentowania czegoś innego; coś tam oznacza to). Słowa to też znaki, ale szczególnego rodzaju; są symbolami. A. Richards -> słowa są arbitralnymi symbolami, które same w sobie nic nie znaczą; słowa przyjmują znaczenie kontekstu w którym występują. Pułapka semantyczna zw. „przesądem prawdziwego znaczenia”- błędne przekonanie, że słowa posiadają precyzyjną definicję. Znaczenia są umiejscowione w ludziach.

TRÓJKĄT SEMANTYCZNY

wierzchołek- myśl, która powstaje w naszej głowie, gdy widzimy szczeniaka umieszczonego w dolnym prawym rogu; gdy tylko skierujemy uwagę na naszego ulubieńca, myśli o wiernej i ciepłej przyjaźni natychmiast wypełnią nasz umysł. Ponieważ bezpośrednia lub przyczynowo- skutkowa więź rzeczywiście łączy ze sobą odnośnik i odniesienie Richards łączy je na rysunku linią ciągłą.

Nasze myśli wiążą się bezpośrednio z symbolem reprezentującym psa, umiejscowionym w dolnym lewym rogu. Opierając się na doświadczeniu językowym z dzieciństwa, w sposób absolutnie naturalny używamy słowa pies, aby symbolizowało nasze myśli.

Natomiast więź między słowem pies, a samym zwierzęciem, jest w najlepszym wypadku wątła (linia przerywana).

5. tradycja socjokulturowa (komunikacja jako tworzenie i odgrywanie rzeczywistości społecznej)- opiera się na przesłance, że rozmawiający ze sobą ludzie tworzą i odtwarzają kulturę. Naszą wizję rzeczywistości w przemożnym stopniu kształtuje język, którym się posługujemy od najmłodszych lat. E. Sapir i B. L. Whorf- prekursorzy; struktura języka danej kultury określa kształt ludzkich myśli i działań; „prawdziwy świat” jest w dużym stopniu nieświadomie budowany na nieświadomych nawykach grupy. Możliwe jest odwrócenie- język kształtuję naszą percepcję rzeczywistości; ucząc się mówić, dzieci uczą się zarazem, czego szukać w swoim otoczeniu. Większość przejawów istnienia świata pozostaje niezauważona, ponieważ dosłownie nie potrafimy niczego o nich powiedzieć. Współcześni teoretycy twierdzą, że: poprzez proces komunikacji tworzy się rzeczywistość, podtrzymuje się ją, naprawia lub przekształca. Osoby prowadzące rozmowę współtworzą własne światy społeczne. Kiedy dochodzi do kolizji tych światów percepcyjnych, tradycja socjokulturowa służy pomocą w przerzucaniu pomostu nad przepaścią kulturową oddzielając „nas” od „nich”.

6. tradycja krytyczna- samo pojęcie „teorii krytycznej” wywodzi się z publikacji grupy badaczy niemieckich znanych jako Szkoła Frankfurcka (praca nad krytycznym podejściem do poglądów Marksa); M. Horkheimer, T. Adorno, H. Marcuse; „całą wcześniejszą historię charakteryzował niesprawiedliwy podział cierpienia”. Badacze krytyczni są przeciwni wobec:

• kontrolą nad językiem w celu utrzymania nierównowagi władzy. Potępienie każdego użycia słów, które hamuje emancypację.

• Rola mediów w przytępianiu wrażliwości na represje.

• Ślepa ufność pokładana w metodę naukową i bezkrytyczna akceptacja odkryć empirycznych.

7. tradycja fenomenologiczna (komunikacja jako doświadczenie siebie i innych poprzez dialog)- fenomenologia= ukierunkowana analiza życia codziennego z punktu widzenia osoby w nim uczestniczącej.

Nacisk na interpretacje własnych doświadczeń subiektywnych. Przeżycia jednostkowe nabierają szczególnej wagi, stają się bardziej autorytatywne niż hipotezy badawcze lub aksjomaty komunikacyjne.

Trzy wystarczające i konieczne warunki dla zmiany osobowości klientów i ich relacji z innymi osobami (badania psychologa C. Rogersa):

• stosowność zachowań swojego doradcy- dopasowanie wewnętrznych uczuć jednostki do ich zewnętrznych przejawów; doradca, którego zachowania są stosowne, jest autentyczny, rzeczywisty, przejrzysty;

• bezwarunkowo pozytywny stosunek- akceptacja, która nie zależy od zachowań klienta,

• pełne empatii zrozumienie; opiekuńcza umiejętność tymczasowego odkładania na bok własnych poglądów i wartości po to, aby wkroczyć bez uprzedzeń w świat drugiego człowieka.

3

---