Zimna wojna to termin określający stan stosunków między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami, jaki wytworzył się po zakończeniu II wojny światowej i trwał do końca lat 80-tych. Do rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i rozwoju zimnej wojny doszło wkrótce po zakończeniu drugiej wojny światowej. Między "Wschodem" i "Zachodem" występował konflikt o podłożu przede wszystkim politycznym i ideologicznym, ale także ekonomicznym i światopoglądowym.
Ów stan pośredni - między wojną a pokojem, zwany również konfliktem Wschód - Zachód nigdy nie doprowadziły do 'gorącej' bezpośredniej konfrontacji, niemniej charakteryzował się otwartą wrogością i intensywną rywalizacją między dwoma głównymi supermocarstwami i ich uczestnikami we wszystkich dziedzinach życia: politycznej, gospodarczej, ideologicznej, wojskowej. W większości konflikt ten przybierał formę walki propagandowej oraz walki wywiadów, w tym wywiadów gospodarczych. Istniała wyraźna rywalizacja np. na arenie podboju kosmosu, czy we współzawodnictwie sportowym. Dochodziło także do konfrontacji zbrojnej. Bezpieczeństwo międzynarodowe tego okresu opierało się na względnej równowadze potencjałów wojskowych między wschodem i zachodem, przy dysponowaniu - przez obie strony konfliktu - arsenałem broni atomowej. Poza tradycyjną rywalizację wielkich potęg, na konflikt złożyło się również zderzenie ideologii systemu demokratyczno - kapitalistycznego USA i komunistycznego ZSRR. Głównym regionem konfrontacji była Europa, gdzie ścierały się strefy wpływów, utożsamiane ze strefami bezpieczeństwa wielkich mocarstw uformowane w sojusze wojskowe. NATO i Układ warszawski W Europie wielkie mocarstwa koncentrowały się na silnej ochronie własnych stref bezpieczeństwa i utrzymania status quo, poza Europą rywalizowały o wpływy i sojuszników, wskutek czego, dochodziło do pośrednich starć między nimi. (konflikty - koreański, wietnamski, afgański.)
Konflikt potencjalnie istniał, zanim wybuchła II wojna światowa wyciszony przez izolacjonistyczną politykę USA i zaangażowanie ZSRR w problemy wewnętrzne. Utworzona w czasie II wojny światowej Wielka Koalicja z udziałem ZSRR i USA walczyła przeciw faszystowskim agresorom, jednakże serdeczność między wojennymi sprzymierzeńcami szybko się ulotniła. Szczególnie po tym, gdy ujawniły się radzieckie ambicje co do Europy Wschodniej.
Obecność zwycięskiej Armii Czerwonej w Europie środkowo-wschodniej, była decydującym czynnikiem w procesie 'przekonywania' Polski, Bułgarii, Rumunii, Węgier, Jugosławii, Albanii, aby zaakceptowały zdominowane przez komunistów rządy, które szybko stłumiły wszelką opozycję.
Aby umocnić całkowitą kontrolę polityczną swych rządów państwa komunistyczne odizolowały się, a Winston Churchill spopularyzował - termin 'żelazna kurtyna' - jako określenie granicy, dzielącej Europę - "Za żelazną kurtyną" oznaczało w bloku komunistycznym.
Zimna wojna stała się efektem nieuniknionego zderzenia interesów 2 największych mocarstw reprezentujących sprzeczne ideologie (liberalizm i komunizm) i wynikające z nich wizje porządku społecznego, braku wzajemnego zaufania i narastających podejrzeń, czemu sprzyjała płynna i nie uregulowana sytuacja w Europie, błędnych interpretacji wzajemnych posunięć oraz żywiołowego, w pewnym stopniu przebiegu wydarzeń i pogłębiania się wrogości. Zimna wojna trwała blisko 45 lat, a stan stosunków między ZSRR i USA oraz ich sojusznikami objawiał się fazami.
Wstępna faza zimnej wojny to okres ciągłego pogarszania się stosunków USA-ZSRR, ograniczania zakresu współpracy, kształtowania się i utrwalania podziału Europy. Głównym przedmiotem kontrowersji były: sprawa polska, przyszłość Niemiec, ustanowienie kontroli ZSRR nad Europą Środkową i Wschodnią, kwestia komunistycznych ugrupowań w Grecji i Turcji. W tym okresie Stany Zjednoczone proklamowały doktrynę powstrzymywania komunizmu 9doktryna Trumana) oraz podjęły szereg działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa Europy Zachodniej. Związek Radziecki w latach 1945-1949 zawarł serię układów sojuszniczych z państwami tak zwanej demokracji ludowej. Utrwala się kontrola ZSRR nad częścią Europy. Nastąpił podział Niemiec i utworzenie dwóch państw niemieckich (1949). W latach 1948-1949 miał miejsce pierwszy poważny kryzys radziecko - amerykański, tak zwany kryzys berliński.
Jesień ludów to termin określający wydarzenia, które przypadły pod koniec 1989 r. w Europie Wschodniej (na jesieni), związane z upadkiem ustroju komunistycznego w tej części świata. Nazwa okresu nawiązuje do XIX-wiecznego okresu znanego jako Wiosna Ludów.
Początkiem Jesieni Ludów była zapewne rozpoczęta w 1985 r. w ZSRR pieriestrojka. Następnie, w 1988 r. w Polsce władza komunistyczna zgodziła się na rozmowy z przedstawicielami (nielegalnej wówczas) opozycji. Rozmowy trwały na wiosnę 1989 r. i są znane jako Rozmowy przy Okrągłym Stole. Ustalono termin pierwszych częściowo wolnych wyborów na 6 czerwca tego roku. W ich wyniku pierwszym premierem w Bloku Socjalistycznym, nie związanym z rządzącą partią został Tadeusz Mazowiecki.
Podobne wydarzenia miały miejsce na Węgrzech. Rozmowy rządu z opozycją (lato) doprowadziły do zmiany konstytucji tego kraju (październik).
Równolegle, w NRD setki obywateli uciekały dziennie do sąsiedniego RFN, przez sąsiednie kraje (Czechosłowację). Gdy 9 listopada otwarto przejścia graniczne w Murze Berlińskim, zdecydowano, że mur powinien zostać zdemontowany, jednak nie wykonała tego władza, a spontanicznie tysiące ludzie z obu części miasta.
Pod wpływem tych wydarzeń zmiany stały się faktem w pozostałych krajach bloku. 7 grudnia do rozmów z opozycją przystąpił rząd Bułgarii, w Czechosłowacji wyłoniono niezależny rząd. W Rumunii obalono dyktaturę Nicolae Ceauşescu..
ZSRR upadł dopiero w 1991 r., jednak już wcześniej nie był w stanie zapobiec rozpadowi swojego imperium. Z państw komunistycznych na świecie pozostały już tylko Chiny (obecnie przeprowadzające szereg reform kapitalistycznych), Wietnam (również coraz wyraźniej odchodzący od komunizmu), Kuba oraz Korea Północna.
Choć Jesień Ludów przyniosła obalenie totalitarnego ustroju, wprowadziła wolność słowa i demokrację w dawnych krajach Bloku Komunistycznego, nie przyniosła ich mieszkańcom dobrobytu z krajów Europy Zachodniej. W niemal wszystkich krajach postkomunistycznych wkrótce do władzy doszła socjaldemokracja, często wywodząca się z dawnych partii komunistycznych. Niemniej jednak, zdobycze demokratycznego sprawowania władzy wydają się niezagrożone.