Myślenie i rozwiązywanie problemów

1. Czym jest myślenie?

+ myślenie jest procesem świadomym i kontrolowanym(?)

+ myśli intruzywne - dot. treści dla nas nieprzyjemnych i które są bardzo natrętne. Myśli te dowodzą, że treści zajmujące naszą świadomość, mogą dotyczyć doświadczeń emocjonalnych. Są poza naszą kontrolą - pewne myśli, np. dobre rozwiązania czy myśli poprawiające nasze samopoczucie, wcale nie chcą nam przyjść do głowy, inne zaś (zwykle nieprzyjemne) dręczą nas i nie potrafimy się ich pozbyć. Wagner: „Im bardziej próbujemy o czymś nie myśleć, tym silniej pewne myśli wracają do nas później”

+ BRUNER - „myślenie jako wychodzenie poza dostarczone informacje”

- nacisk na to, że myślenie ma charakt. generatywny i dzięki niemu dochodzimy do takich informacji, których nie mieliśmy wcześniej

- wychodzenie poza dostarczone informacje może być także opuszczaniem pola danych i ekstrapolowaniem jakiegoś dostrzeżonego trendu w analizowanych danych

- Brunerowski człowiek myślący jest przepowiadaczem przyszłości

+ BARTLETT - „myślenie to złożona aktywność wysokiego rzędu, która wypełnia luki

w posiadanych danych”

+ myślenie jest czynnością generatywną, ale generatywność rozumie jako wypełnianie luk.

+ rodzaj czynności interpolacyjnych, kiedy w uporządkowanym wstępnie zbiorze danych staramy się dotrzeć do danych brakujących na podstawie tego, co było wcześniej, jak i na podstawie tego, co było później

+ człowiek Bartletta może być tylko historykiem , który uzupełnia braki w istniejących źródłach

+ NEWELL i SIMON - „myślenie jako proces przeszukiwania przestrzeni problemu”

+ BARRON - „myślenie jest tym, co robimy”

+ interesuje się podmiotowym aspektem myślenia i kładzie nacisk na to, że myślenie jest procesem, który dot. spraw ważnych dla człowieka i wiąże się z innymi rodzajami proc. psych. - z motywacją, czy proc. emocjonalnymi.

+ CRAIK

+ cechą myślenia jest to, że za jego pomocą tworzy się pewien model rzeczywistości (przy użyciu różnych symboli wewn.)

+ uważa on, że podstawowymi fazami procesu myślowego są kolejno: przekład obiektów lub zjawisk na symbole, wytwarzanie innych symboli za pośrednictwem rozumowania , wysuwanie hipotez lub też dokonywanie obliczeń, fazą końcową zaś jest przekład nowych, uzyskanych w wyniku myślenia symboli na proc. zewnętrzne. Pozwala to zrealizować podst. funkcję myślenia - przewidywanie przyszłości

+ PIAGET

+ wykazał, że w początkowych fazach rozwoju myślenie polega na dokonywaniu manipulacji na rzeczywistych przedmiotach

+ w toku rozwoju manipulacje te ulegają uwewnętrznianiu, czyli interioryzacji, i to one stanowią proc. myślowe człowieka dorosłego

Olbrzymią zaletą zinterioryzowanych proc. umysłowych jest ich odwracalny charakter: po wykonaniu 1 operacji możliwe jest wykonanie operacji przeciwstawnej w stosunku do 1 i przywrócenie stanu pierwotnego

+ NĘCKA

+ dzięki myśleniu symulujemy proc. i zdarzenia rozgrywające się w świecie rzeczywistym, świat myśli nie zawiera jednak realnych zagrożeń i niebezpieczeństw

+ przewidując przyszłość, człowiek może nie tylko lepiej zaspokajać swoje potrzeby i bronić się przed niebezpieczeństwami, lecz także stwarza warunki do własnego rozwoju, przede wszystkim poznawczego

+ KOWALCZYK - koncepcja współpracy między nieświadomością, a świadmością

+ świadomość jest mechanizmem selekcji pomysłów

+ w nieświadomości pojawiają się różne idee (w różnym stopniu spełniają kryterium poprawności rozwiązania danego problemu)

+ idee, które owo kryterium spełniają najlepiej, pojawiają się jako świadome rozwiązanie.

2. Rola języka w myśleniu

+ Pierwsze stanowisko

+ Czy język i myślenie są od siebie zależne, czy też nie?

- I grupa - zakładała, że język jest warunkiem i podstawowym narzędziem myślenia

- II grupa - najpierw kształtuje się myślenie, potem język; myślenie zatem może się odbywać bez udziału języka

- III grupa - myślenie i język początkowo rozwijają się niezależnie od siebie. Dopiero później zaczynają na siebie nawzajem oddziaływać, wskutek czego język staje się narzędziem myślenia, a fakt użycia języka poprzedzany jest procesem myślowym

+ koncepcja względnej niezależności języka i myślenia - koncepcja modularności FODORA

+ umysł składa się z proc. modularnych i niemodularnych

+ do proc. stanowiących odrębne moduły należą spostrzeganie i język

+ modułem jest proces, który spełnia 2 warunki:

• jest specyficzny dla pewnej dziedziny - wykorzystuje określone dane wejściowe i nie jest „wrażliwy” na inne dane

• procesy są „otorbione informacyjnie” - na treść sądów lub przekonań w jednej dziedzinie nie wpływają sądy i przekonania wywodzące się z innej

+ procesy modularne są odzielone od innych procesów np. myślenia, które ma charakt. niemodularny

W fazie przetwarzania automatycznego język jest zatem niezależny od myślenia, a dopiero wtedy, kiedy informacje dostępne są przez dłuższy czas pojawia się związek języka z myślenie

Koncepcja modularności pokazują, że przy analizie związków myślenia i języka ważna jest nie tylko kolejność występowania jednego i drugiego w rozwoju osobniczym, ale ważny jest również czas dostępny przy realizacji jakiegoś zadania

Pozostałe koncepcje uznawały, że język wiąże się z myśleniem, a różniły się poglądami na temat tego, co na co wpływa: czy myślenie wpływa na język, czy też na odwrót -n język wpływa na myślenie, czy może zależności te mają charakt. obustronny

Behawioryzm - koncepcja postulująca pierwotność języka względem myślenia.

+ utożsamianie myślenia z cichym mówieniem (szczególny wypadek obwodowej teorii myślenia)

Teoria (obwodowej teorii) - przyjmuje, że myślenie to wykonywanie rozmaitych czynności - może to być nie tylko ciche mówienie, lecz także przesuwanie wzrokiem po szachownicy, tak aby wyobrazić sobie ukł. figur, umożliwiający danie mata przeciwnikowi

+ Drugie stanowisko - najpierw rozwija się myślenie, a dopiero potem język

+ możliwe jest zatem myślenie bez udziału symboli językowych np. myślenie obrazowe

+ zarówno dzieci, jak i szympansy potrafią rozwiązywać rozmaite problemy (a więc posługują się prc. myślowymi), mimo, że nie opanowały jeszcze języka KÓHLER

+ Trzecie stanowisko

+ najbardziej dojrzałe, dot. relacji między językiem i myśleniem WYGOTSKI

+ twierdzi on, że początkowo język i myślenie rozwijają się niezależnie od siebie

+ w pewnym wieku natomiast język staje się narzędziem myślenia, ale jednocześnie samo myślenie może wpływać na język

+ pomiędzy językiem i myśleniem tworzy się skomplikowana sieć wzajemnych zależności, w której bardzo trudno określić, co jest warunkiem czego.

Podwójna artykulacja polega na budowaniu struktur obdarzonych znaczeniem z jednostek, które tego znaczenia nie mają.

Użycie pewnych symboli językowych lub innych zwiększa kompetencje poznawcze, pozwala przewidywać przyszłe stany rzeczy, unikać potencjalnych niebezpieczeństw, pozwala wreszcie stwarzać reprezentacje takich stanów rzeczy, które nie są możliwe w świecie fizycznym.

Dzięki myśleniu człowiek potrafi radykalnie zmieniać swoje warunki życia. Istotnym elementem myślenia jest język, ale nie jest elem. koniecznym.

---------------------------Podstawowe rodzaje myślenia------------------------------------------------

1. Myślenie + autystyczne

+ realistyczne ( i tu: reproduktywne, produktywne, krytyczne)

Różnica między m. autystycznym, a realistycznym dotyczy związku myślenia z rzeczywistością, a tym samym akceptowania różnego rodzaju ograniczeń tj. ograniczenia związane z regułami logiki, normami społ., czy obyczajowymi lub estetycznymi

+ myślenie realistyczne - występuje gł. w syt. rozwiązywania problemów

+ m. autystyczne - ma postać swobodnego przepływu różnych symboli, wyobrażeń, spostrzeżeń czy pomysłów przez świadomość

Myslenie realistyczne może prowadzić do:

+ wyników nowych dla podmiotu (myśl. produktywne)

+ wyników stanowiących odtworzenie już znanych informacji (myśl. reproduktywne)

Myślenie krytyczne - człowiek ocenia nie tylko wyniki swojej aktywności myślowej, ale także stworzone reprezentacje syt. problemowej, jak też poszczególne efekty, do których doprowadziło rozwiązywanie problemów. Ocenie podlegają również intencje pojawiające się przed podjęciem rozmaitych problemów

+ Myślenie nieukierunkowane (autystyczne)

- niezależne od rozmaitych czynników sytuacyjnych

- proces myślowy kieruje się własnymi, często zmiennymi i nieprzewidywalnymi regułami np. fantazjowanie czy myślenie o niebieskich migdałach

- w tych syt. człowiek może ustalać sobie pewien cel, ale nie traktuje go jako możliwego do osiągnięcia; nie traktuje też poważnie rozmaitych ograniczeń, stojących na jego drodze

- aktywność myślowa pełni tu 4 następujące funkcje:

* motywacyjną (potrafi uporządkować cele hierarchicznie)

* kompensacyjną (pozwala czł. oderwać się od rzeczywistości)

* treningową (ćwiczenie wł. proc. poznawczych)

* uzyskiwanie samowiedzy (co jest dla niego najważniejsze i co stanowi najpoważniejszą przeszkodę w realizacji jego pragnień)

- myślenie autystyczne może odgrywać ważną rolę w proc. twórczym: niektóre odkrycia czy idee pojawiły się podczas marzeń sennych czy też w stanie pośrednim między snem, a jawą

+Myślenie ukierunkowane

- występuje w syt. problemowych, t.j. takich kiedy przed jednostką stoi pewien cel, na którego osiągnięciu jej zależy i który wymaga wykonania pewnych operacji na reprezentacjach symbolicznych (mogą prowadzić do rzeczywistych zachowań)

- może mieć charakt. produktywny lub reproduktywny

* m. produktywne - człowiek tworzy informacje, które są dla niego nowe; mogą to być info, które obiektywnie nie są nowe, ale ważne jest to, że są one nowe dla podmiotu

* m. reproduktywne - kiedy czł. przygotowuje plan wykonania pewnej znanej mu czynności, a potem musi dostosowywać go do zmienionych warunków

- myślenie ukierunkowane może zachodzić w dwojakiego rodzaju syt.:

W syt. słabo określonych

- syt. problemową cechuje maksymalna niejasność (dot. zarówno samych sposobów rozwiązywania problemów, jak i nakładanych na nie ograniczeń)

- znany jest tylko stan początkowy

- problemami zle określonymi mogą być również probl. pozaosobiste np. organizacja komunikacji w wielkim mieście

- nie wiadomo jakie zbiory faktów stanowią cele czy stany końcowe, jakie ruchy trzeba wykonać, by owe stany osiągnąć, czy istnieją jakieś ograniczenia itd.

- Zdaniem REITMANA podstawowym sposobem rozwiązywania problemów źle określonych jest stopniowe redukowanie ich otwartości. Chodzi o to, by problemy źle określone stawały się coraz lepiej określone

- szerzej - musimy ustalić, na osiągnięciu czego nam zależy. Dysponując już takim kryterium, możemy wybierać pewien konkretny kierunek poszukiwania poprawnych rozwiązań

- Określanie kryteriów oceny poprawności rozwiązań wymaga bądź dobrego zdiagnozowania

potrzeb własnych , bądź też potrzeb społecznych

W syt. dobrze określonych

- w których występuje jeden cel, albo też wiele celów.

- myślenie konwergencyjne( zbieżne) gdy mamy do czynienia z jednym celem

można do niego dochodzić różnymi drogami albo tylko jedną drogą

- selekcja - wybierane są takie cele, których osiągnięcie pozwala na maksymalizowanie

rozmaitych korzyści albo unikanie niebezpieczeństw

- Proces rozwiązywania problemów ma charakter cykliczny i badacze wyróżnili w nim następujące fazy:

* wykrycie problemu

* określenie problemu i stworzenie jego reprezentacji

* konstruowanie strategii rozwiązywania problemu

* organizacja informacji dot. problemu

* alokacja dostępnych zasobów poznawczych

* ciągła kontrola stanu zaawansowania pracy

* ocena końcowa

STRATEGIE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

+ opis aktywności jednostki w fazie tworzenia strategii rozwiązywania problemów

. W tej fazie ludzie mogą tworzyć różne strategie, a mogą też posługiwać się strategiami już

znanymi, choć sami nie zdają sobie z tego sprawy.

+ Starają się dostosować strategie do własnych możliwości poznawczych oraz do specyficznego charakteru sytuacji, w jakiej rozwiązują problem.

+ Strategie konstruowane są w taki sposób, aby w przestrzeni problemu można było znaleźć ścieżkę wiodącą od punktu wyjścia (czyli stworzonej, a później modyfikowanej reprezentacji problemu) do punktu końcowego, czyli rozwiązania. Podstawowym czynnikiem określającym trudność problemu jest wielkość przestrzeni problemu.

1.Strategia przeszukiwania losowego. Polega ona na tworzeniu przypadkowych zestawów kroków, które łącznie mogłyby stanowić rozwiązanie. Wykonując odpowiednią liczbę prób, zawsze trafimy

na prawidłowe rozwiązanie, tyle tylko, że może to zabrać bardzo dużo czasu.

2.Strategie przeszukiwania heurystycznego. Polegają one na wykorzystywaniu informacji zawartych w problemie oraz na tworzeniu własnych reguł analizy danych w trakcie rozwiązywania problemów. Przeszukiwanie heurystyczne nie daje stuprocentowej pewności znalezienia rozwiązania. Dużą zaletą metod heurystycznych jest jednak to, że pozwalają one postępować w sposób ekonomiczniejszy.

3.Strategie oparte na zasadzie bliskości. Tą nazwą opatruje się grupę technik, w których poszukuje się odpowiedniej ścieżki rozwiązania przez wprowadzanie modyfikacji do ścieżki poprzedniej. Tego typ[u przeszukiwanie występuje w kilku odmianach:

A). Metoda „ciepło-zimno". Nazwa od znanej dziecięcej zabawy, polegającej na tym, że chowa się jakiś przedmiot, a osobie, która go szuka, podaje się informację o bliskości tego przedmiotu za pomocą określeń „ciepło" i „zimno".

B).Metoda „wspinaczki". metaforycznie ,odwołująca się do przykładu Reynoldsa i Flagga. Załóżmy, że jesteśmy niewidomi i mamy wejść na górę. Stawiając każdy krok, czujemy, czy podążamy w górę, czy też w dół. Gdy idziemy w dół, zmieniamy kierunek tak, by podąsać w górę. W końcu osiągamy taki punkt, z którego wszystkie drogi zbiegają w dół. Oznacza to, że jesteśmy na szczycie. osiągnięte w ten sposób rozwiązanie nie musi być rozwiązaniem najlepszym.

C). Metoda analizy w kategoriach środków i celów. Po ustaleniu celu, staramy się określić, jakimi środkami należy go osiągnąć. Następnie ustala się podcele, czyli cele cząstkowe, które będą osiągane po zastosowaniu kolejnych środków. Po osiągnięciu jednego podcelu sprawdzamy, czy zbliżyliśmy się do celu, i dobieramy odpowiedni środek, aby osiągnąć następny podcel.

4. Strategie oparte na wykorzystaniu analogii. Wykorzystuje się tu zależności występujące w jednej dziedzinie do rozwiązania problemów w innej dziedzinie. Inaczej mówiąc, jest to próba wykorzystania posiadanego doświadczenia do radzenia sobie w nowej sytuacji.

9.5. Charakterystyka operacji umysłowych

Myślenie składa się z operacji umysłowych, których zbiory tworzą strategie.

Operacje umysłowe są więc podstawowym elementem myślenia.

Rozumowanie jest zatem specyficznym rodzajem myślenia, który, zdaniem Galotti, cechuje się dwiema właściwościami:

1) występuje przy rozwiązywaniu zagadek czy łamigłówek,

2) wykorzystuje reguły logiki.

W wypadku rozumowania proces myślowy ma charakter skoncentrowany - nastawiony jest na wyciąganie wniosków z przesłanek. W niektórych wypadkach wnioski mają:

*charakter generatywny, to jest zawierają informacje, które nie były dostępne w przesłankach,

* w innych natomiast mają charakter reproduktywny - doprowadzają do tego, co było już wiadome wcześniej.

+ rozumowanie dedukcyjne

* od ogółu do szczegółu - cechy, które przysługują całej kategorii, przypisuje się poszczególnym obiektom (czy osobom) wchodzącym w skład tej kategorii

* nie pojawia się nowa informacja, a to, co zawiera wniosek, ukryte byto wcześniej w przesłankach

* trafność dedukcyjna polega na tym, iż niemożliwe jest, by w wypadku, kiedy przesłanki są prawdziwe, wniosek był fałszywy

* przykład: Wszyscy studenci czytają ksiązki. Jan jest studentem. Zatem; Jan czyta ksiąski

+ rozumowanie indukcyjne

* od szczegółu do ogółu

* wniosek zawiera informację, która nie byłą dostępna w przesłąnkach

* rozmiary naszej subiektywnej pewności określa siła indukcyjna. Możemy powiedzieć, że rozumowanie ma znaczną siłę indukcyjną, kiedy jest mało prawdopodobne, ale nie niemozliwe, iż przesłanki są prawdziwe, a wniosek fałszywy

* przykład: Jan jest studentem. Jan czyta książki. Zatem: wszyscy studenci czytają ksiąski

+ lista heurystyk: (Tversky i Kahne-man)

* Heurystyka reprezentatywności przyjmuje, że zdarzenia, które wydają się bardziej reprezentatywne dla danego zbioru (np. dlatego, że przypominają one zbiór losowy), są oceniane jako częstsze albo jako bardziej prawdopodobne

* Heurystyka dostępności polega na tym, że zdarzenia łatwiej dostępne poznawczo są oceniane jako bardziej prawdopodobne albo jako częściej występujące

* Złudzenie gracza szczególny wypadek heurystyki reprezentatywności ,mającej konsekwencje praktyczne. Wskutek działania złudzenia gracza ludzie przyjmują, iż mała próbka zdarzeń jest bardziej podobna do ogólnej populacji zdarzeń, aniżeli dzieje się to w rzeczywistości

* Heurystyką zakotwiczenia polega na tym, ze ludzie zmieniają swoje oszacowania nieznanych wartości w zależności od tego, jakie podano im wartości wyjściowe

* Wgląd wsteczny - Heurystykę tę można sparafrazować powiedzeniem „Wiedziałem, że to się

zdarzy". Polega ona na tym, ze ludzie przeceniają możliwość wystąpienia pewnych zdarzeń, kiedy wiadomo, że już te zdarzenia zaszły. Inaczej mówiąc, ludzie przypisują sobie zdolność do przewidywania zdarzeń w przeszłości, choć nic nie wskazuje na to, że skorzystali z owej zdolności

PORÓWNANIE ROZUMOWANIA FORMALNEGO I ROZUMOWANIA WYSTĘPUJĄCEGO W CODZIENNYCH SYT. ŻYCIOWYCH

Rozumowanie formalne	Rozumowanie wyst. w codziennym życiu
Dostępne są wszystkie przesłąnki	Niektóre przesłąnki mają charakt. niejawny, niektóre są wgl. nieznane
Zazwyczaj wyst. tylko jedna odp. poprawna	Zazwyczaj jest wiele możliwych odp., zróżnicowanych pod względem jakości
Często istnieje ustalona metoda wnioskowania, której można użyć przy rozwiązywaniu danego problemu	Rzadko istnieje ustalona procedura rozwiązywania danego problemu
Dokładnie można określić moment, w którym dany problem został rozwiązany	Trudno określić moment, w którym aktualne najlepsze rozwiązanie jest wystarczająco dobre
Treść problemu jest zazwyczaj ograniczona i ma zwykle charakt. akademicki	Rozwiązanie problemu służy rozstrzygnięciu innych problemów

---