Leki psychotropowe

klasyfikacja
wg Poldingera (podział szwajcarski )	wg Delaya i Denikera (podział francuski)
Leki psychotropowe w szerszym sensie 1. Leki nasenne i uspokajające 2. Leki p/padaczkowe 3. Leki pobudzające 4. Leki p/bólowe	Środki psycholeptyczne 1. Neuroleptyki 2. Ataraktyki 3. Leki nasenne
Leki psychotropowe w węższym sensie 1. Neuroleptyki 2. Leki anksjolityczne 3. Leki p/depresyjne - tymoleptyki - tymoeretyki	Śroski psychoanaleptyczne 1. Leki p/depresyjne 2. Środki pobudzające 3. Środki euforyzujące
Środki psychozomimetyczne (halucynogeny) Środki psychoprofilaktyczne 1. Sole litu	Środki psychodysleptyczne (psychozomimetyczne)

Def. Lek psychotropowy - substancja chemiczna wykazująca wyraźne działanie terapeutyczne w określonych grupach zaburzeń psychicznych

Współczesny podział leków psychotropowych:

1. Leki neuroleptyczne (p/psychotyczne i uspokajające, bez działania nasennego i znoszące stan pobudzenia psychoruchowego i agresji)

2. Leki anksjolityczne (uspokajające i p/lękowe, hamujące wzmożone napięcie psychiczne z objawami lęku i niepokoju)

3. Leki p/depresyjne (pobudzające nastrój i napęd psychoruchowy)

4. Leki normotymiczne (stabilizujące nastrój i napęd psychoruchowy)

5. Leki nasenne (o działaniu nasennym)

6. Leki neotropowe i prokognitywne (aktywizujące procesy poznawcze)

Neuroleptyki (najstarsza grupa leków)

• zobojętnienie bez działania nasennego

• znoszenie stanów pobudzenia psychoruchowego

• znoszenie objawów ostrych i przewlekłych stanów psychotycznych

• wpływ na układ pozapiramidalny i autonomiczny

• blokowanie efektów psychopatologicznych wywołanych przez środki psychodysleptyczne

Def. Neuroleptyk - jest substancją chemiczną o działaniu przeciwpsychotycznym, zobojętniającym i uspokajającym oraz znoszącym stany pobudzenia i agresji.

Wskazania do krótkiego stosowania:

zespoły urojeniowe

stany maniakalne z pobudzeniem psychoruchowym

stany ostrego podniecenia i pobudzenia psychoruchowego

zespoły psychotyczne egzogenne z zaburzeniami świadomości

depresje urojeniowe i depresje z niepokojem psychoruchowym

psychozy wieku podeszłego

Wskazania do długiego stosowania:

schizofrenia i psychozy schizoafektywne

Schizofrenia (jest to psychoza), objawy:

• - omamy

• - urojenia

• - niepokój psychoruchowymformalne zaburzenia myślenia w postaci dezorganizacji mowy lub wypowiedzi obejmującej:

• uskokowość

• zbaczanie wypowiedzi

• rozkojarzenie

• nielogiczność

• drobiazgowość

• roztargnienie

Są so objawy wytwórcze, tj. pozytywne. przyczyna to nadczynność neuronów dopaminergicznych szlaku mezolimbicznego i jąder podstawy.

Objawy osiowe, tj. negatywne; ich przyczyną jest niedoczynność neuronów dopaminergicznych szlaku mezolimbicznego:

• autyzm

• rozszczepienie osobowości

• wycofanie emocjonalne i społeczne

• upośledzenie mowy: ubóstwo mowy, ubóstwo treści wypowiedzi

• stereotypowość zachowań

Komórki dopaminergiczne występują głównie w śródmózgowiu: jądro podstawy mózgu (jądro ogoniaste + ? ).

Szlak nigro-stratalny - to szlak dopaminergiczny unerwiający jądro podstawy mózgu.

Szlak mezokortykalny i szlak mezolimbiczny - unerwiają struktury korowe i podkorowe, odpowiadają za zaburzenia emcjonalne.

Szlak guzowo-przysadkowy - ?

Jądro podstawy mózgu:

• jądro ogoniaste

• skorupa jądra soczewkowatego

• substancja czarna

• gałka blada: segment wewnętrzny i segment zewnętrzny

• jądro podwzgórzowe

Układ limbiczny składa się ze struktur OUN:

• zakręt obręczy

• przegroda przeźroczysta

• sklepienie

• hipokamp (są dwa - w lewej i w prawej półkuli)

• jąro migdałowate

• jądro przykomorowe

• jądro łukowate

• ciało modzelowate

Receptory dopaminergiczne
Typu D1	Typu D2
D1A - D1	D2A- D2
D1B - D5	D2B - D3
	D2C - D4
Wszystkie to receptory związane z białkiem G, z podjednostką:
α stymulujące	α hamujące
Aktywacja cyklazy adenylanowej	Hamowanie cyklazy adenylanowej
Położone postsynaptycznie	Położone post- i presynaptycznie

Rozmieszczenie receptorów jest niejednorodne:

D₁: kora mózgu, układ limbiczny, jądro podstawy, podwzgórze

D₅: jądro podstawy, podwzgórze

D₂: kora mózgu, układ limbiczny, jądro podstawy, przysadka

D₃, D₄: układ limbiczny, jądro podstawy

Patomechanizm schizofrenii

A). teoria dopaminergiczna

- nadczynność neuronów jąder podstawy (szlak nigro-stratialny); objawy wytwórcze

- niedoczynność neuronów jąder podstawy: szlaku mezokortykalnego, mezolimbicznego, guzowo-przysadkowego; objawy osiowe

B). udział układu serotoninergicznego

nadczynność neuronów jąder szwu → substancja czarna układu limbicznego, jąra podstawy, kora mózgu → niedoczynność neuronów dopaminergicznych i nasilenie objawów negatywnych

C). udział układu glutaminergicznego

niedoczynność neuronów wzgórza → kora mózgu → prążkowie, substancja czarna, jądro podwzgórzowe, gałka blada → nasilenie objawów pozytywnych

D). udział układu noradrenergicznego

nadczynność neuronów jądra miejsca sinawego → kora mózgu, kora hipokampa, wzgórze, jądro migdałowate → zaburzenia nabywania odruchów warunkowych

Mechanizm działania neuroleptyków:

receptory D₂

A). blokada postsynaptycznych receptorów D₂ → aktywacja kanałów Na+, hamowanie kanałów K+ →depolaryzacja, hamowanie działania dopaminy

B). blokada presynaptycznych receptorów D₂ → wzrost uwalniania dopaminy

receptory 5-HT₂

A). blokada postsynaptycznych receptorów 5-HT₂ → hamowanie aktywacji fosfolipazy C → hamowanie depolaryzacji → aktywacja neuronów dopaminergicznych układu limbicznego

Neuroleptyki typowe:

• silnie i niewybiórczo blokują receptory D₂

• słabo blokują rceptory 5-HT₂

efekt:

• działanie uspokajające i p/wytwórcze

• słabe działanie aktywizujące i p/autystyczne

leczenie:

• psychozy z dominacją objawów wytwórczych

• zaburzenia myślenia

działania niepożądane:

• objawy ze strony układu pozapiramidalnego

• zaburzenia hormonalne

Neuroleptyki atypowe:

• silnie i wybiórczo blokują receptory D₂

• silnie blokują rceptory 5-HT₂

efekt:

• działanie uspokajające i p/wytwórcze

• działanie aktywizujące i p/autystyczne

leczenie:

• psychozy z objawami wytwórczymi i osiowymi

• zaburzenia myślenia i emocji

działania niepożądane:

• słaby wpływ na układ pozapiramidalny

• słabe zaburzenia hormonalne

Blokada receptorów	Interpretacja farmakologiczna	Znaczenie kliniczne
Postsynaptyczne D2	Zahamowania ośrodkowych działań DA	Działania p/psychotyczne, objawy pozapiramidalne, zaburzenia hormonalne
Presynaptyczne D2	Nasilenie uwalniania DA	Osłabienie efektów pozapiramidalnych
5-HT2	Interakcje z układem DA	Wpływ na objawy negatywne, osłabienie działania pozapiramidalnego, działanie anksjolityczne, działanie p/depresyjne
α1	Zahamowanie ośrodków działań NA	Sedacja, nasilenie działania p/psychotycznego, zaburzenia ejakulacji, wzrost apetytu, hipotonia ortostatyczna
M1	Zachamowanie działania ACh	Działania niepożądane, osłabienie efektów pozapiramidalnych

neuroleptyki
typowe	atypowe
Blokują receptory D2 silnie, niewybiórczo znoszą głównie objawy pozytywne psychoz, znoszą zaburzenia myślenia	Blokują receptory D2 Silnie, wybiórczo znoszą głównie pozytywne psychoz, znoszą zaburzenia myślenia i zaburzenia emocjonalne
Blokują receptory 5-HT2 słabo słabszy wpływ na objawy negatywne	Blokują receptory 5-HT2 silnie silniejszy wpływ na objawy negatywne, efekt anksjolityczny i p/depresyjny, osłabienie działań pozapiramidalnych
Blokują receptory α1 słabiej sedacja, nasilenie działania p/psychotycznego	Blokują receptory α1 silniej sedacja, nasilenie działania p/psychotycznego
Blokują receptory M1 słabiej osłabienie działania pozapiramidalnego	Blokują receptory M1 silniej osłabienie działania pozapiramidalnego
Działania niepożądane neuroleptyków
Typowe	Atypowe
Silnie blokują receptory D2 w szlaku nigro-stratalnym Silny wpływ na układ pozapiramidalny: - polekowy zespół Parkinsona - dyskinezy ostre i późne, akatyzja - zespół neuroleptyczny	Słabo blokują receptory D2 w szlaku nigro-stratalnym Słabszy wpływ na układ pozapiramidalny: - dyskinezy ostre i późne, akatyzja - zespół neuroleptyczny
Silnie blokują receptory D2 w szlaku guzowo-przysadkowym - silniejsze zaburzenia hormonalne - hiperprolaktynemia - zaburzenia miesiączkowania - ginekomastia	Niewielka blokada receptora D2 w szlaku guzowo-przysadkowym - niewielkie zaburzenia hormonalne - hiperprolaktynemia - zaburzenia miesiączkowania - ginekomastia
Słabiej blokują receptory α1 - zaburzenia ejakulacji i libido - wzrost łaknienia i przyrost masy ciała - spadek ciśnienia tętniczego krwi	Silniej blokują receptory α1 - zaburzenia ejakulacji i libido - wzrost łaknienia i znaczny przyrost masy ciała - tachykardia i hipotonia ortostatyczna
Słabiej blokują receptory H1 - sedacja - wzrost łaknienia	Silniej blokują receptory H1 - sedacja - wzrost łaknienia
Słabiej blokują receptory M1 - suchość błon śluzowych - zaburzenia widzenia - zaparcia - utrudnione oddawanie moczu - tachykardia - zaburzenia świadomości	Silniej blokują receptory M1 - suchość błon śluzowych - zaburzenia widzenia - zaparcia - utrudnione oddawanie moczu - tachykardia - zaburzenia świadomości - nasilenie późnych dyskinez

Działania niepożądane:

• nadmierne zahamowanie ruchowe i senność

• zaburzenia przytomności (zwykle w postaci majaczenia)

• działanie depresjogenne

• działanie drgawkotwórcze

• zaburzenia wydzielania wewnętrznego: hiperprolaktynemia, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, ginekomasta u mężczyzn, zmniejszone wydzielanie gonadotropin, somatotropiny i kortykotropiny

• akatyzja

Polekowy zespół Parkinsona

• przyczyny: hamowanie przekaźnictwa dopaminergicznego

• występowanie: najczęściej w 5-30 dniu leczenia, częściej u kobiet i u osób starszych

Katalepsja

• przyczyny: hamowania przekaźnictwa dopaminergicznego w prążkowiu

• występowanie: najczęściej u zwierząt po podaniu dużych dawek neuroleptyków; u ludzi: po przedawkowaniu, w schizofrenii katatonicznej

• objawy: zahamowanie ruchowe, pozostawania w narzuconej pozycji, drżenie mięśniowe

Dyskinezy ostre

• przyczyna: zmiana reaktywności receptorów dopaminergicznych

• występowanie: najczęściej w 1-5 dniu leczenia, u ok. 2% leczonych

• objawy: napadowe ruchy głowy i karku, skurcze mięśni mimicznych twarzy oraz języka

Dyskinezy późne

• przyczyny: wzrost przekaźnictwa dopaminergicznego związany z odstawieniem leku, zaburzenie równowagi między przekaźnictwem dopaminergicznym i cholinergicznym

• występowanie: po kilku miesiącach lub latach stosowania neuroleptyków, częściej u kobiet i osób starszych

• objawy: mimowolne ruchy mięśni mimicznych przypominające groteskowe tiki

Zaburzenia przemiany materii

pod postacią zespołu metabolicznego z objawami:

- przyrostu masy ciała

- zaburzeń przemiany węglowodanów z hiperglikemią i możliwością rozwoju cukrzycy typu2

- zaburzeń gospodarki lipidowej z hipercholesterolemią

- głównie występujące przy leczeniu lekami: Klozapina, Olanzapina, Risperidon, Kwetiapina

Obowiązujący podział neuroleptyków:

I. Neuroleptyki o budowie dwupierścieniowej

II. Neuroleptyki o budowie trójpierścieniowej:

1. pochodne fenotiazyny

2. pochodne tioksantenu

3. pochodne azepiny, oksepiny i tiepiny

III. Neuroleptyki o innej budowie wielopierścieniowej:

1. pochodne butyrofenonu

2. pochodne difenylobutyloaminy

3. pochodne benzamidu

4. pochodne indolu i piperazyny

Neuroleptyki o budowie dwupierścieniowej (atypowe):

• Hoperidon (Fanapt), Paliperidon (Invega), Risperidon (Rispolept)

• zastosowanie: ostre i przewlekłe psychozy schizofreniczne; stany psychotyczne z objawami pozytywnymi i negatywnymi

• stosowane w większych dawkach powodują: sztywność mięśni i spowolnienie ruchowe; akatyzję i dyskinazy późne; hiperprolaktynemię, ginekomastię i zaburzenia cyklu miesiączkowego

---