Prawo Miedzynarodowe - wykład z 26.11.04 r
Status MTS mówi, że pomocniczymi źródłami prawa międzynarodowego są orzeczenia sądowe oraz poglądy najwyższych autorytetów, pisarzy różnych narodów. Naturalnie orzeczenia jak i poglądy tych pisarzy maja znaczenie jeśli dotyczą prawa międzynarodowego. Orzecznictwo: przez wiele wieków w prawie międzynarodowym. Nie było żadnego stałego orzecznictwa, żadnych stałych organów międzynarodowych, które by rozstrzygały spory. Czasami pełnił je papież lub cesarz, powoływali oni trybunały, rozjemcze sądy, ale były one krótkotrwałe. Początek sądownictwa stałego datuje się na okres utworzenia Ligi Narodów i ustanowienia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, w roku 1920. Działał aż do powstania MTS, jego dorobek jest niezaprzeczalny. Kompetencje obu trybunałów są podobne; udzielanie opinii, rozstrzyganie sporów. Jego wyroki są cytowane do dziś przez MTS, jak i przez doktrynę prawa miedz. Po II Wojnie Światowej nastąpił okres „zimnej wojny”, który nie sprzyjał powstawaniu międzynarodowych sądów. Zaczęły powstawać sady wyspecjalizowane np. w 1959 roku powstał Europejski Trybunał Praw Człowieka, w 1952 - Trybunał Sprawiedliwości Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, który w 1958 przekształcił się w Trybunał Sprawiedliwości Wspólnej. Rozkwit sądownictwa międzynarodowego. Przypada na ostatnie ćwierć dwudziestego wieku, powstał Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza z siedzibą w Hamburgu, niedawno powstał Stały Międzynarodowy Trybunał Karny, poprzedzony Sądem Karnym dla byłych krajów Jugosławii, Sierr Leone, Rwandy. Nie wszystkie jednak sądy mają jednakowe znaczenie, ponieważ ich jurysdykcja nie zawsze była lub jest obowiązkowa. Państwo musi składać deklarację o uznanie kompetencji MTS'u, Polska złożyła deklaracje o respektowanie jurysdykcji MTS'u na początku lat dziewięćdziesiątych. Oczywiście MTS jak i STSM mogą być właściwe z punktu widzenia konkretnego traktatu. W niektórych przypadkach sadownictwa zmieniają się, np. Europejski Trybunał Praw Człowieka na początku zajmował się sprawami miedzy państwami i tu miał jurysdykcje obligatoryjna a nie fakultatywną, a kiedy chodzi o skargi jednostek to państwa musiały złożyć deklaracje o uznanie właściwości Trybunału w Strasburgu. Dopiero wejście 11 protokołu do Konwencji Praw Człowieka zasadniczo zmieniło procedurę postępowania. Likwidował on Europejską Komisję Praw Człowieka w 1998, a właściwość Trybunału Praw Człowieka dla wszystkich stron Europejskiej Konwencji Praw Człowieka obligatoryjna. Dla takich krajów jak byłe kraje Jugosławii czy Rwanda sady zbudowane na szybko i mające charakter karny to te sądy są władne przejąć sprawy od sądów krajowych. Takiego statusu nie ma Stały Trybunał Karny. Sądy nie są jedynymi organami sądownictwa, występuje sadownictwo polubowne czyli arbitraż międzynarodowy. Swoimi korzeniami sięga co najmniej czasów średniowiecza. Odgrywały ważna role czasach kiedy rozstrzyganie leżało w rękach papież czy cesarz. Właściwa data powstanie arbitrażu międzynarodowego jest okres powstania traktatów Jaya, były to traktaty zawarte między Stanami Zjednoczonymi a Anglia w 1774. Wynikały one ze spraw związanych z powstawaniem USA, chodziło o rozstrzyganie granic. Właściwy początek arbitrażu międzynarodowego był rok 1872 - spór miedzy USA a Anglią (sprawa Alabama), od tego momentu arbitraż jest często wykorzystywany jako samodzielny organ kolegialny lub jednoosobowy i wydaje orzeczenia sadownicze prawnie wiążące. Kiedy mowa o orzecznictwie miedzynarodowym to musimy wziąć pod uwagę organy nie sadowe ani nie majace charakteru arbitrażowego, które często działają na podstawie traktatów i wydają rozstrzygnięcia, nie poprzez wiążące orzeczenia ale zalecane takie organy to m.in.: Komitet Praw Człowieka przy ONZ, nie wydaje wyroków ale wydaje on opinie, poglądy (views) które nie są prawnie wiążące, wydawane są przez skargi wnoszone przez osoby prywatne. Dopiero od 1990 roku wprowadzono monitoring przestrzegania przez panstwa orzeczeń Komitetu Praw człowieka, czy państwo dostosowało się do konkretnego rozstrzygnięcia. Pewne znaczenie mogły mieć też ustalenia o charakterze pośrednim, zawarte w sprawozdaniach Komisji Pojednawczych, które zawieraja pewne zalecenia względem stron. Mówiąc o orzecznictwie sadów międzynarodowych musimy mieć też na uwadze orzeczenia, które nie maja charakteru rozstrzygania sporu lecz stanowia wykładnie przepisów prawa miedzyanarodowego tj. chodzi o opinie doradcze MTS'u. Jest to forma wypowiedzi, której Sąd Miedzynarodowy dokonuje wykładni i potem są przyjmowane do orzecznictwa. W prawie międzynarodowym każdy sąd ma swój publikator. Jeśli chodzi o MTS to występuje „International Court of Justice reports”. W popularyzacji orzecznictwa spora rolę odgrywają zbiory prywatne, zwłaszcza innego niż sądowego np. orzeczenia arbitrażowe zbierane były od 1798 roku. Pierwszy zbiór opublikowano we Francji w 1905 roku.
Już w cesarskim Rzymie istniała zasada , że rzymscy prawnicy odpowiadali tak jakby układali prawo. Doktryna prawa międzynarodowego jest dużo mocniejsza niż krajowa, wynika to z tego, że regulacja prawa miedzynarodowego jest częściowa, dość ogólna, opiera się wciąż na prawie niepisanym, zwyczajowym. W konsekwencji potrzebna jest praca doktryny, która te kazusy uporządkuje, często podpowiadając sądowi rozstrzygnięcie. Sady międzynarodowe nie odwołują się wyraźnie do doktryny, ale w opiniach odrębnych i indywidualnych tam doktryna jest powoływana. Tak naprawdę doktryna ma znaczenie od Grocjusza 16 - 17 wiek, kiedy uzyskała świecki ton. Najbardziej wybitnymi osobami prawa międzynarodowego są: Grocjusz „Trzy księgi o prawie wojny i pokoju”, „Morze otwarte” chodziło tu o równy dostęp do mórz, Anglik - Richard Zoucha jako pierwszy wprowadził pojecie prawa między narodami. Niemiec - Christian von Wolff charakterystycznie łączył prawo naturalne z prawem miedzynarodowym. Jeden z najwybitniejszych klasyków prawa międzynarodowego - Francuz Enriqu de Vattel „Prawo Narodów” lub „Zasady prawa naturalnego”. W Polsce Piotr Podkowic ale najwybitniejszym był Polak żydowskiego pochodzenia - Ludwig Erwing, który napisał „Prawo Narodów” a wydanie 4 z 1958 roku pod tytułem „Prawo miedzynarodowe”, poruszył w nim wszystkie dziedziny w które wkracza prawo miedzynarodowe. Kolejnymi wybitnymi postaciami są: Manfred Lachs, był prezesem MTS'u, prof. Winiarski, prof. Nahlik, prof. Berezowski, prof. Bieżanek. Poczatkowo doktryna działała na zasadzie spontanicznej czyli każdy pisał sobie, często na usługach panujacych. Od drugiej połowy 19 wieku zaczęto tworzyć organizację uczonych, naukowców, prawników prawa miedzynarodowego. Pierwszą istniejącą do dziś jest instytut utworzony w 1873 roku z siedziba w Gandawie działa w jezyku francuskim, założono go z inicjatywy Szkota profesora Jamesa Lorimela i Argentyńczyka Carlosa Calgo. Później powstało Stowarzyszenie prawa międzynarodowego z sekcja w Polsce.
Traktat
Z chwila kiedy strony umowy się nią zwiążą powstaje węzeł prawny. Co do zasady, konwencja wiedeńska mówi, że państwa wiążą się całością traktatu artykuł 17. możliwe są od tego dwa ostępstwa. Pierwsze: państwa same uzgodnią, że możliwe jest związanie tylko częścią zobowiązań wynikajacych z kontraktu lub po drugie: istnieje wybór postanowień traktatowych. Europejska Karta Socjalna daje państwu wybór, którymi standardami socjalnymi chce się związać, naturalnie później trzeba ich przestrzegać. Najpierw jest instytucja skarg zbiorowych do Komitetu Praw Socjalnych, ale najistotniejsze jest to, że traktat ten daje państwu wybór. Istnieją dwie wersje Europejska Karta Socjalna, pierwsza stara z 1961, druga zrewidowana z 1996.
Zastrzeżenia:
Problematyka zastrzeżeń pojawiała się przed samą konwencja wiedeńską o prawie traktatów, pojawiła się w konwencji, ale to jak tam została ujęta nie jest do końca precyzyjne. Dlatego Komisja Prawa Miedzynarodowego zajeła się nią 1993 roku, prace trwaja nadal. Komisja nie zmierza do opracowania jakiegoś traktatu na temat zastrzeżeń. Jak sama mówi chodzi o wytyczne dla państw i organizacji miedzynarodowych, więc nie jest to dokument wiążący, ale zachęcający do praktyki zachowania w zakresie zastrzeżeń i od 1998 roku o deklaracjach interpretacyjnych. Czyli rozwój problematyki zastrzeżeń polega nie tylko na doprecyzowaniu tych postanowień, które zostały wpisane do konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, ale również na tym, że obok zastrzeżeń zostały wyodrębnione zostały tak zwane deklaracje interpretacyjne, które poprzednio były mieszane, uważane za rodzaj zastrzeżeń, a także to iż Komisja zdobyła się na sporządzenie listy oświadczeń jednostronnych, które mogą składać państwa lub organizacje międzynarodowe, które nie są ani zastrzeżeniami ani deklaracjami interpretacyjnymi. Do tej pory Komisja złożyła 9 raportów, ostatni 2004 roku.
Co to jest zastrzeżenie
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów ( Art. 2) definiuje, iż jest to oświadczenie jednostronne państwa bez względu na to jak jest sformułowane, które jest złozone przy okazji podpisania lub ostatecznego wiazania się umową, które zmierza do zmiany wyłączenia skutku prawnego traktatu. Komisja Prawa Miedzynarodowego mówi, że zastrzeżenie jest oświadczeniem jednostronnym ale musi choćby milcząco być przyjęte przez inne strony umowy, mogą wnieść sprzeciw. To sprawia, że zastrzeżenie nie jest tylko kwestią podmiotu, który je składa. Jest zachowaniem, które wymaga reakcji innych stron umowy, aprobaty choćby milczącej ale może też spotkać się z wniesieniem sprzeciwu Nie jest to więc jednostronna czynność prawna lecz jest elementem stosunku umownego, jest dodatkowa relacja stosunku umownego w stosunku do zasadniczych zobowiązań. Może być składana przy podpisaniu umowy lub ostatecznym związaniu się umową lub w wypadku sukcesji, więc kiedy jeden podmiot przejmuje zobowiązania od drugiego. Sukcesor może złożyć zastrzeżenia jeśli przejmuje zobowiązania traktatowe po poprzedniku. Zastrzeżenie mogą składac państwa lub organizacje miedzynarodowe indywidualnie lub zbiorowo Zastrzeżenie może być złożone wyłącznie do traktatów wielostronnych. W zasadzie zastrzezenie złożone do traktatu dwustronnego może być wezwaniem do nowych rokowań lub przyczyna do zerwania umowy, jeżeli zastrzeżenie jest spóźnione to jest dopuszczalne jeśli żadna strona umowy nie wniesie sprzeciwu w ciągu 12 miesięcy od otrzymania zastrzeżenia. Wystarczy sprzeciw jednej strony aby takie zastrzeżenie nie miało żadnego skutku. Zdaniem Komisji Prawa Miedzynarodowego zastrzeżenie może być złożone nie tylko do niektórych postanowień traktatu, ale do całego traktatu. Traktat zakazuje składania zastrzeżeń np.6 protokół do Konwencji Europejskiej zakazujący karę śmierci poza przypadkiem wojny. Traktat wprowadza klauzule, że do niektórych przepisów można wnosić zastrzeżenia. Dopuszczalne jest składanie zastrzeżeń z wyjątkiem pewnych przepisów, które dokładnie wymienia. Problem pojawia się wówczas wtedy jeśli traktat milczy lub nic nie mówi o tym czy można składać zastrzeżenia. Pojawia się problem prawny. Rozstrzygnął to Miedzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w opinii z 1951 roku o dopuszczenie składania zastrzeżeń do konwencji z '48 roku o zakazie ludobójstwa , która nie przewiduje żadnej normy dotyczacej zastrzeżeń.
Procedura składania zastrzeżeń
Musi być sformułowane w postaci pisemnej, musi je złożyc upoważniony do tego podmiot np. szef państwa. Prawo miedzynarodowe nie ingeruje w jaki sposób, w jakim trybie i przez kogo składane jest dane zastrzezenie, reguluje to prawo wewnętrzne. Żaden przepis w prawie wewnetrznym nie może być powoływany do tego aby podważyć zastrzeżenie, uniewaznienia zastrzezenia aby zastrzezenie miało skutek musi być komunikowane, komunikacja musi odbywac się na piśmie, choć forma jest dowolna, może to być również mail, fax, w przypadku tych dwóch ostatnich sposobów komunikowania musi być potwierdzenie odbioru, powinno to być w formie noty dyplomatycznej lub notyfikacj depozytariusza. Państwo lub organizacja miedzynarodowa musi potwierdzić, iż odebrała zastrzezenie. Moment komunikacji jest istotny bo od tego momentu liczy się czas 12 miesiecy na sprzeciw.
Weryfikacja zastrzezenia:
Najczęściej strony maja swojego depozytariusza, jest to podmiot, który przyjmuje oswiadczenia, przechowuje oryginały tekstów umowy, informuje strony o bieżącej informacji może to być jeden podmiot lub jeśli sa to w ramach organizacji międzynarodowych jest to Sekretarz Generalny,są przypadku , że jest kilku depozytariuszy i tak w przypadku konwencji o nie rozprzestrzenianiu broni Moskwa, Londyn i Washingthon. Właśnie z instytucja depozytariusza wiąże się pierwszy sposób weryfikacji zastrzeżeń, art.76-77 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów. Sprawdza on czy były złożone w odpowiedniej formie np. czy jest to forma pisemna. Drugim podmiotem, który weryfikuje zastrzeżenie są same państwa, które składały zastrzeżenie. Wytyczne nakładają obowiązek okresowego przeglądania zastrzeżeń w celu sprawdzenia czy ich utrzymanie jest nadal celowe i użyteczne z punktu widzenia prawa krajowego, ale nie ma żadnej formy przymuszenia państwa by wycofał lub zmienił zastrzeżenie. Trzeci instrument jest najbardziej inwazyjny. Dopuszcza kontrolę zastrzeżeń przez organy rozstrzygające o sporach na podstawie traktatu do którego zostały złożone. Sprawa Belidos 1988 rok dotyczyło prawa transportowego.
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów dopuszcza składanie sprzeciwów. Wyróżnia dwa rodzaje sprzeciwów: zwykły oznacza on, że miedzy stroną,która złożyła sprzeciw, a stroną która złożyła zastrzeżenie określone przepisy nie wchodzą w życie. Umowa tak, ale przepisy nie. Sprzeciw kwalifikowany: opiera się na takim przekonaniu, że zdaniem drugiej strony, strona, która złożyła zastrzeżenie zrobiła to do takich przepisów, że wejście jego w życie nie ma sensu. Mowa jest cały czas o umowach wielostronnych.Art.21 konwencji wiedeńskiej mówi iż w każdej chwili jest możliwe wycofanie sprzeciwu lub wycofanie zastrzezenia, ale tylko w formie pisemnej.
Deklaracje interpretacyjne.
Była ona uważana za rodzaj zastrzezenia. Komisja Prawa Międzynarodowego doszła do wniosku, ze należy odróżnić je od zastrzeżenia. Czym są deklaracje interpretacyjne? Są to jednostronne oświadczenia stron umowy, ich celem nie jest wywieranie skutku prawnego całej umowy chodzi o nadanie specyficznego zakresu przepisowi umowy albo wyjaśnienie przepisu zakresu w stosowaniu umowy. Deklaracja może być złożona w kazdym momencie. Dotyczy stosowania lub wykładni umowy. W jej stosowaniu nie chodzi o wyłączenie sutku umowy, a o nadanie specyficznego znaczenia. W odmienny sposób stara się ją zinterpretować i w ten specyficzny sposób będzie stosowana. Deklaracje mogą być jednostronne lub złożone przez grupę państw lub przez organizacje międzynarodowe. Rozróżnia się jednak deklaracje bezwarunkowe: oznaczaja takie oświadczenia, które nie przesądzają o wejściu w życie umowy w stosunku do strony je składajacej. Wyróżnia się także deklaracje warunkowe:
Uzależniają one wejście umowy w życie od tej nadania specyfiki wykładni lub od specyfiki stosowania umowy. Muszą być złożona na piśmie i potwierdzone. Komisja Prawa Międzynarodowego mówiła, że odróznienie deklaracji interpretacyjnej, od zastrzeżenia jest możliwe przez ocenę skutku jakie one maja wywierać. Jaki zamiar łączy się z oświadczeniem, czy jest to zamiar wyłacznie zmiany skutku prawnego czy tylko zamiar nadania specyficznego zakresu bądx zakresu konkretnego przepisu. Zamiar jest oceniony w sposób zobiektywizowany liczy się ten zamiar, który istnieje w momencie składania oświadczenia. Deklaracje interpretacyjne nie muszą być składane pisemnie z wyjątkiem deklaracji warunkowej. Deklaracja musi być składana przez upoważniony do tego podmiot, ten zaś musi być upoważniony do działania w zakresie umocowania ostatecznego związania się umową. Prawo wewnetrzne nie może być powoływane do uniewaznienia deklaracji. Deklaracja interpretacyjna może być zawsze odwołana.
Zastrzeżenie jak i deklaracja mogą przyjąć alternatywne formy. Ze względu na charakter umowy strony nie chcą wywierać wrażenia, że dochodzi do dzielenia zobowiązań. Po pierwsze, w traktacie zawarty jest przepis, w którym się czyni odstępstwa na rzecz jednej ze stron, które wynikały z uzgodnienia w samym traktacie np. Art. 69 ustanawiający Wspólnotę Europejską, jak i protokoły do niego, chodzi o Zjednoczone Królestwo Irlandii i przyjęcie traktatu z Schengen. Po drugie, jest dodatkowe porozumienie po traktacie zawartym miedzy stronami, które uznają, że określone państwa lub organizacje miedzynarodowe mają pewną elastyczność w odniesieniu wobec zobowiązań traktatowych np. Dania jeśli chodzi o polityke obronną i rozumienie obywatelstwa Unii Europejskiej, miało to miejsce na szczecie w Edynburgu. Jeśli chodzi o deklaracje interpretacyjne to rozumie przez to stosunek, który mówi, że przepis będzie rozumiany wobec tego podmiotu lub stosowny specyficznie. Istnieją również możliwe późniejsze porozumienia względem umowy.
Z wytycznych wynikaja pewne rodzaje oswiadczeń, które nie są ani zastrzeżeniami ani deklaracjami interpretacyjnymi.
Z traktatu wynikaja zobowiązania, które z niego nie wynikają, państwo bierze na siebie dodatkowe zobowiazanie.
Oświadczenie, które dotyczy elementów nie zawartych w umowie, nowe elemanty wg. Komisji Prawa Międzynarodowego powinny być traktowane jako propozycje zmiany treści umowy.
Oświadczenia dotyczą odmowy uznania jakiegos państwa lub organizacji miedzynarodowej.
Ogólne oswiadczenia polityczne, a więc oświadczenia, które wyrażają ogólny pogląd na temat przedmiotu traktatu. Nie zmierzają do wywarcie skutku prawnego
Dotyczące wykonania traktatu na poziomie wenetrznym, są one traktowane jako oświadczenia informacyjne, chyba że dotykają obowiązku stron
O wyborze okreslonych zobowiązań ( jeśli taka mozliwośc istnieje).
Dotyczace umów dwustronnych po ich podpisaniu ale przed ich wejściem w życie.