WYKŁAD II

UCZENIE SIĘ I PAMIĘĆ

TEMATY:

1. Modyfikacja doświadczenia: kontrowersje wokół pojęć uczenia się i pamięci

2. Rodzaje uczenia się: proste a złożone (prawidłowości)

3. Proces pamięci: fazy, kryteria

4. Charakterystyka faz procesu pamięciowego

5. Rodzaje pamięci

------------------------------------------------------------------------------------

• MODYFIKACJA DOŚWIADCZENIA: KONTROWERSJE WOKÓŁ POJĘĆ UCZENIA SIĘ I PAMIĘCI

< Czy można zapamiętując - „ nie nauczyć się” lub nauczyć się -„ tracąc pamięć” ? >

- zmiana zachowania a uczenie się (pamięć to zdolność do uczenia się, a uczenie się to przejaw pamięci w zachowaniu - uwarunkowany sytuacją (tzw. uczenie utajone!);

- zmiany w zachowaniu nie będące efektem uczenia się: adaptacja zmysłowa (uczenie się to funkcja kory mózgowej!), dojrzewanie a uczenie się (prawo tzw. okresu krytycznego w uczeniu się), STM ? (względna trwałośc efektów uczenia się wymaga pamięci długotrwałej);

- zmiana zachowania jako wskaźnik uczenia się: R = F (U x M); wynik w teście dydaktycznym to tylko zachowanie (potrzeba kontroli motywacji jako stanu i dyspozycji)

------------------------------------------------------------------------------------

• RODZAJE UCZENIA SIĘ: PROSTE A ZŁOŻONE (PRAWIDŁOWOŚCI)

< Uważaj, żebyś chcąc nauczyć kogoś czegoś „dobrego” - z niewiedzy - nie nauczył go czegoś „złego”!:

- uczenie proste (mimowolne, nieświadome, powszechne) a uczenie złożone (dowolne, świadome, dominujące u ludzi dorosłych);

- uczenie proste: wdrukowanie (prawo pierwszego połączenia w okresie krytycznym), uczenie obserwacyjne (imitacja, modelowanie, identyfikacja), warunkowanie klasyczne (substytucja bodźców, przenoszenie starej reakcji na nowa sytuację, reakcje mimowolne, prawo styczności w czasie) i warunkowanie instrumentalne (substytucja reakcji, modyfikacja reakcji w starej sytuacji, reakcje dowolne, prawo efektu);

- prawidłowości warunkowania: skuteczność kar i nagród (mechanizm działania, reakcja okrężna, poczucie winy a poczucie krzywdy, etykietowanie zachowania a osoby, kary fizyczne a psychiczne); wzmacnianie - wygaszanie; generalizacja - różnicowanie; wzmocnienia pierwotne - wtórne; regularność wzmacniania (paradoks Humphreysa); odraczanie wzmocnień;

- krzywe uczenia się: klasyczna esowata krzywa uczenia się - odcinek gwałtownego przyrostu wprawy, odcinek plateau (zastój) i odcinek powolnego przyrostu wprawy; schodkowe krzywe uczenia się;

- transfer w uczeniu się: kierunek i wielkość, rodzaje transferu: behawioralny i zasad; prawa Osgooda: przenoszenie dawnej reakcji na nową sytuację, zmiana reakcji w znanej sytuacji, zmiana reakcji w nowej sytuacji;

- uczenie złożone: planowane zmiany zachowania (myślenie poprzez rozwiązywanie problemów); schemat: cel + program (ŚP) - czynność + wynik (ŚF) lub Z - (S-R) - W;

- myślenie (w działaniu, wyobrażeniowo - konkretne, słowno-logiczne; formalne); pojęcia (cechy wspólne dla klasy obiektów) - ich rodzaje (naturalne i matrycowe) i przyswajanie (różnicowanie, definicja, kontekst);

- rozwiązywanie problemów: problem to reakcja poznawcza na sytuację trudną - kryteria: myślenie produktywne i motywacja poznawcza; fazy: dostrzeganie problemu (zasada Pareto, wrażliwość na problemy) - analiza sytuacji problemowej (dane na wejściu: problem otwarty czy zamknięty; dane na wyjściu: problem konwergencyjny czy dywergencyjny; problem orientacyjny, decyzyjny czy wykonawczy) - generacja hipotez (trójetapowy model Dunckera i zjawisko wglądu - wygasanie błędnych nastawień i inkubacja) - weryfikacja hipotez (sukcesywna bądź jednoczesna; efekt pierwszeństwa i efekt ojcowski);

- rola werbalizacji w procesie rozwiązywania problemów (wskazówki, pytania i zadania pomocnicze).

------------------------------------------------------------------------------------

• PROCES PAMIĘCI: FAZY, KRYTERIA

< Pamięć - proces statyczny czy dynamiczny ? >

- fazy pamięci (tradycyjnie 3, współcześnie - więcej np. Tulving)

- kryteria pamięci: zapamiętywanie (szybkość i pojemność), przechowywanie (trwałość) - odtwarzanie (gotowość, dokładność i wierność)

-----------------------------------------------------------------------

• CHARAKTERYSTYKA FAZ PROCESU PAMIĘCIOWEGO

< Zanim zaczniesz zachłystywać się „cudownymi” metodami przyspieszonego uczenia się, sprawdź, czy przestrzegasz dobrze udokumentowanych naukowo, tradycyjnych praw uczenia się? >

- prawidłowości zapamiętywania

a) rodzaj materiału: ilość (przyrastającej arytmetycznie ilości materiały towarzyszy geometryczny przyrost czasu uczenia się!), pozycja (efekt pierwszeństwa i efekt świeżości), sens (zrozumienie to pamięć semantyczna, a uczenie na pamięć - pamięć epizodyczna, kryterium zrozumienia - parafraza), trudność (zasada asymilacji i akomodacji), względne podobieństwo, modalność zmysłowa (obraz a słowo, style uczenia się);

b) metoda uczenia się: p o w t ó r k i ! (algorytm powtarzania), przerwy między b) powtórzeniami (optymalne!), prawo Josta (najpierw ważniejsze, potem łatwiejsze), przeuczenie (wiedzę deklaratywną przeuczamy, proceduralną - nie!), próbne odtworzenie (najlepiej w warunkach kontroli społecznej), uczenie się skomasowane a rozłożone na części (im dłuższy materiał, tym bardziej opłaca się rozłożyć na części)

c) motywacja do uczenia się: emocje - znak (+ 0 - ; emocje przyspieszają bardziej ciekawość niż lęk); siła (prawa Yerkesa - Dodsona); postawy (torują!), efekt Zeigarnik (pamięć niedokończonych zadań);

prawa Yerkesa - Dodsona:

d) zdolności (ogólne - inteligencja i specjalne - uzdolnienia)

- prawidłowości przechowywania

- teorie zapominania: retencyjna (zacieranie śladu pamięciowego wskutek upływu czasu); teoria interferencyjna (interferencja retroaktywna a proaktywna); teoria gestalt (dążenie do tzw. „dobrej figury”); teoria psychoanalityczna (motywowanego zapominania);

- krzywa zapominania H. Ebbinghausa:

- prawidłowości odtwarzania

- przypominanie (lepsze w uczeniu się na pamięć) a rozpoznawanie (lepsze w uczeniu się ze zrozumieniem); klasyczne a testowe formy kontroli wiadomości i umiejętności szkolnych

-----------------------------------------------------------------------------------

• RODZAJE PAMIĘCI

< Wykorzystanie obu półkul mózgowych przyspiesza uczenie się? >

- rodzaje pamięci: czas przechowywania (sensoryczna, krótkotrwała - STM, długotrwała - LTM); modalność (typy pamięci - wzrokowa, słuchowa, kinestetyczna); zasada kodowania (obrazowa - epizodyczna w lewej półkuli i werbalna - semantyczna w prawej półkuli)

TECHNIKI WYKORZYSTANIA W UCZENIU SIĘ (ZARÓWNO NA PAMIĘĆ, JAK I ZE ZROZUMIENIEM) OBU PÓŁKUL MÓZGU

1

---